Korpuskularismo

Korpuskularismoa teoria fisiko bat da, materia guztia korpuskuluz (partikula txikiak edo materiaren oso zati txikiak) osatuta dagoela dioena. ^[1] Teoriak XVII. mendean hartu zuen garrantzia, eta korpuskularzale nagusien artean Thomas Hobbes, ^[2] René Descartes, ^[3] Pierre Gassendi, ^[4] Robert Boyle, ^[4] Isaac Newton, ^[5] eta John Locke ditugu. ^[4]

Ikuspegi orokorra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Korpuskularismoa atomismoaren teoriaren antzekoa da, baina atomoak zatiezinak zirela suposatzen zenean, printzipioz korpuskuluak zatitu zitezkeen. Modu honetan, adibidez, merkurioa metaletan sartu eta hauen barne-egitura alda zezakeela teorizatu zen, transmutazioaren bidez urrea ekoizteko bidean. Korpuskularismoaren defendatzaile nagusiek objektuek dituzten ageriko propietate batzuk adimenak sortutako pertzeptzioaren artefaktuak direla dioen ideiarekin lotu zuten: "bigarren mailako" kualitateak, "lehen mailako" kualitate edo nolakotasunen aldean. Korpuskularismoa mendeetan zehar teoria nagusia izaten mantendu zen, eta Robert Boyle eta Isaac Newton bezalako lehen zientzialarien eskutik alkimiarekin nahastuta izan zen XVII. mendean.

The Skeptical Chemist (El químico escéptico (1661)) (euskaraz, Kimikari Eszeptikoa) lanean, Boylek, korpuskularismoaren alde, elementu klasikoen ideia aristotelikoak alde batera utzi zituen: lurra, ura, airea eta sua. Bere hurrengo lanean, The Origin of Forms and Qualities (1666) (euskaraz, Forma eta nolakotasunen jatorria), Boylek aristotelismoaren kontzeptu nagusi guztiak azaltzeko korpuskularismoaz baliatu zen, aristotelismo tradizionaletik aldenduz.

Thomas Hobbes filosofoak korpuskularismoa erabili zuen Leviathanen bere teoria politikoak justifikatzeko. ^[2] Newtonek bere argiaren teoria korpuskularraren teoriaren garapenean erabili zuen, ^[5] bitartean Boylek bere filosofia mekaniko korpuskularra garatzeko erabili zuelarik, Iraultza Kimikoaren oinarriak ezarri zituena. ^[6]

Korpuskularismo alkimikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

William R. Newman-ek Aristotelesen laugarren liburuaren jatorrietara bueltatzen da, Meteorologia . ^[7] Aristotelesen harespen "lehorrak" eta "hezeak" Jābir ibn Hayyān (721-815) VIII.mendeko alkimista islamikoaren 'sufre' eta ' merkurioan' bihurtu ziren. Pseudo-Geber- en Summa perfectionis -ak teoria alkimiko bat dauka, non sufre eta merkuriozko korpuskulu bateratuak purutasun, tamaina eta proportzio erlatiboetan desberdintzen diren. Hauek prozesu askoz korapilatsuago baten oinarria osatzen dute. ^[8]

Teoria zientifiko modernoaren garapenari garrantzia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Korpuskularismoak proposatzen zituen hainbat printzipio kimika modernoaren printzipio bihurtu ziren.

Konposatuek osatzen dituzten elementuen propietateetatik desberdinak diren bigarren mailako propietateak izan ditzaketelaren ideia kimika molekularraren oinarria bihurtu zen.
Elementu berdinak modu aurresangarrian proportzio ezberdinetan konbinatu daitezkeelaren ideia, metodo desberdinak erabiliz, guztiz desberdinak diren porpietateak dituzten konposatuak sortzeko estekiometria, kristalografia eta sintesi kimikoaren azterketa finkatuen oinarria bihurtu zen.
Prozesu kimikoen objektu baten konposizioa eraldatzeko gaitasuna, bere forma nabarmenki aldatu gabe, mineralizazioaren bitarteko fosilen teoriaren oinarria da; prozesu metalurgiko, biologiko eta geologikoen ulermenarekin batera.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
↑ ^a ^b Kenneth Clatterbaugh, The Causation Debate in Modern Philosophy, 1637-1739, Routledge, 2014, p. 69.
↑ Stephen Gaukroger, Descartes: Una biografía intelectual, Clarendon Press, 1995, p. 228.
↑ ^a ^b ^c Vere Claiborne Chappell (ed.), The Cambridge Companion to Locke, Cambridge University Press, 1994, p. 56.
↑ ^a ^b virginia.edu - Teoría de la partícula de Newton de la luz Notas de clase. Lindgren, Richard A. Profesor investigador de física. Universidad de Virginia, Departamento de Física.
↑ Ursula Klein. (July 2007). «Styles of Experimentation and Alchemical Matter Theory in the Scientific Revolution» Metascience (Springer) 16 (2): 247–256 esp. 247. doi:10.1007/s11016-007-9095-8. ISSN 1467-9981..
↑ Late medieval and early modern corpuscular matter theories Volume 1 of Medieval and Early Modern Science, Christoph Lüthy, J. E. Murdoch, William R. Newman BRILL, 2001, p. 306 ISBN 978-90-04-11516-3
↑ The Mineral Exhalation Theory of Metallogenesis in Pre-Modern Mineral Science JOHN A. NORRIS AMBIX, Vol. 53, No. 1, March 2006, 43–65, Society for the History of Alchemy and Chemistry 2006 doi:10.1179/174582306X93183

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q2593909

[1] «Euskaltzaindiaren Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).

[Hobbes-2] Kenneth Clatterbaugh, The Causation Debate in Modern Philosophy, 1637-1739, Routledge, 2014, p. 69.

[3] Stephen Gaukroger, Descartes: Una biografía intelectual, Clarendon Press, 1995, p. 228.

[:0-4] Vere Claiborne Chappell (ed.), The Cambridge Companion to Locke, Cambridge University Press, 1994, p. 56.

[Newton-5] virginia.edu - Teoría de la partícula de Newton de la luz Notas de clase. Lindgren, Richard A. Profesor investigador de física. Universidad de Virginia, Departamento de Física.

[6] Ursula Klein. (July 2007). «Styles of Experimentation and Alchemical Matter Theory in the Scientific Revolution» Metascience (Springer) 16 (2): 247–256 esp. 247. doi:10.1007/s11016-007-9095-8. ISSN 1467-9981..

[7] Late medieval and early modern corpuscular matter theories Volume 1 of Medieval and Early Modern Science, Christoph Lüthy, J. E. Murdoch, William R. Newman BRILL, 2001, p. 306 ISBN 978-90-04-11516-3

[8] The Mineral Exhalation Theory of Metallogenesis in Pre-Modern Mineral Science JOHN A. NORRIS AMBIX, Vol. 53, No. 1, March 2006, 43–65, Society for the History of Alchemy and Chemistry 2006 doi:10.1179/174582306X93183

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]