Lerrodun zeramikaren kultura (LBK)

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«LBK zeramikaren kultura» orritik birbideratua)
Linear pottery culture settlement at Hienheim, Germany (5th mill. BC)

Egiten 

K.a. 7. eta 5. milurtekoen arteko hedapen neolitikoak.

LBK kultura edo Lerrodun Zeramikaren Kultura, Europa erdialde eta ekialdeko Neolitoko horizonte arkeologiko handia da, K.a. c. 5500–4500 urteen artean garatu zena. LBK alemaniar Linearbandkeramische Kultur terminoaren siglak dira, zeina "zerrendadun edo xingoladun zeramikaren kultura" esan nahi baitu, haien zeramika ontziak, zerrenden bidez dekoratuak egon ohi direlako. Zeramika lineala izendatzen zaio ere. Vere Gordon Childek Europa Ekialderako eta Zentrorako identifikatu zuen Neolitoko Danubiar I kulturaren barruan kokatzen da .

Kultur proba gehienak Danubio Ertainean, Elba goikoan eta erdian eta Rin goikoan eta erdian aurkitu dira. Gertaera garrantzitsua da Europako nekazaritzaren hasierako banaketan. Buztingintzan ontzi sinpleak, katiluak, pitxerrak, kirtenik gabeko zukuak eta, ondoren, zepak, oinarriak eta lepoak zulatuta.[1]

Leku garrantzitsuen artean daude Vable eta Nitra Eslovakian; Bylany Txekiar Errepublikan; Langweiler eta Zwenkau (Eythra) Alemanian; Brunn am Gebirge Austrian; Elsloo (Herbeherak), Sittard, Köln-Lindenthal, Aldenhon eta Flomheim Rin goialdean eta Rössen eta Sonderhausen Elba erdialdean. 2019an, Vistula ibaiaren ekialdeko bi konplexu zirkular[oh 1] handi aurkitu ziren Poloniako Torun-dik gertu.[2]

Kultura batek baino gehiagok ordezkatu zuten azkenik LBK. Horietako batzuk Hinkelstein, Großgartach, Rössen, Lengyel, Cucuteni-Trypillian eta Boang-Maritza kulturak dira.

Zeramika lineala
Itxura borobileko Europa Erdialdeko Neolitoko herri baten berreraiketa

Geografia eta kronologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erdi Danubioko okupazio handieneko eskualdeetan hasi zen (Bohemia, Moravia, Hungaria), eta 1.500 Km inguru hedatu zen ibaietan zehar 360 urtez. Beraz, urtean 4 Km. inguruko hedapen-tasa izan zuen.[3]

Ez dirudi LBK itsas ertzean zabaldu zenik; adibidez, ez da ageri Danimarkan, eta ez da Alemania eta Poloniako iparraldeko kostaldean agertzen, ez eta Errumaniako Itsaso Beltzeko kostan ere. Iparraldeko kostaldeko eskualdeetan, izokin atlantiko aberatsa ustiatzen duten kultura mesolitikoek jarraitu zuten. LBKren kontzentrazio arinagoak daude Herbehereetan, hala nola Elsloo-n, Herbehereetan, Darion-en, Remicourt-en, Fexhe edo Waremme-Longchamps eta Oder eta Vistularen ahoetan.

LBKren hedadurarik handienean, ekialdetik mendebaldera, Sena-Oise (Parisko arroa) lerrotik Dnieper lerroraino iristen zen, eta hegoalderantz, Danubio ibaiko goiko arroraino.[4] Une batean, Southern Bug bailaran zabaldu zen, Dniester haranera jauzi egin zuen, eta hegoalderantz joan zen Dniester ertainetik Danubioraino, Errumaniako ekialdean, Karpatoen ekialdean.

  • Danube lands near Vienna
    Danubioko lurrak, Vienatik gertu
  • The Danube bend in Hungary
    Danubioren kurba Hungarian
  • The Elbe
    Elba
  • Oder
    Oder

Periodizazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historiaurreko garai gehienetan gertatzen den bezala, Neolitiko kultura ezberdinen kronologia ezartzeko, kultura horiek identifikatzeko balio izan diren aztarnategietan aurkitzen diren lagin organikoak aztertu behar dira laborategien. C-14 data-kopuru esanguratsu bat lortu da LBK-rako, eta analisi estatistikoak egin dira hainbat lagin-multzotan. Analisi horietako bati esker, LBKren mugak K.a. 5430–5040 urteen artean edo K.a. 5600–4750 urteen artean finkatu da.

Zeramika linealaren kultura ez zen Europa ekialdeko eta erdialdeko Historiaurreko lehen kultura. Ekialdeko Neolitoa honela zatitu izan da:[5][6][7]

  • Neolitiko goiztiarra, K.a. 6000–5500. Elikagaiak ekoizten dituzten laboreen lehen agerpena LBK kultura garatuko den eremu geografikoaren hegoaldean: Hungariako hegoaldeko Körös-Cris kultura, Balkanetako Starčevo eta Ukrainako Dniester kultura.
  • Erdi Neolitoa, K.a. 5500–5000. Zeramika linealaren kultura goiztiarra eta ertaina.
  • Neolitiko berantiarra, K.a. 5000–4500. Zeramika lineal berantiarra eta oinordeko kulturak.


Kronologiak alda daitezke eskualde geografikoaren arabera. Bestalde, azken urtetako ikerketen arabera, Neolito berantiarra ez da dagoeneko, Neolitoaren amaieratzat hartzen; Neolitoaren eta Brontze Aroaren arteko trantsizio fasea, Azken Neolitoa fasea litzateke.[8]

LBK kultura barruan, fase hauek bereizten dira:

  • Hasiera: Ekialdeko eta mendebaldeko LBK kulturak, Danubio ertainekoak
  • Ertaina: "Nota musikalen zeramika". Dekorazioaren lerroak puntu batez edo "trazu" batez apurtzen edo amaitzen dira, eta horrek nota musikalen itxura ematen dute. Kultura hau zabalduen egon zen garaia izan zen eta eskualdeko aldaerak agertu ziren. Aldaera bat Hegoaldeko Bug eta Dniester ibaien arroetan eman zen kultura berantiarra da: Bug–Dniester kultura.
  • Berantiarra: Zeramika "ebakia". Ebakiduraz egindako lerroen ordez, eszisioez egindako dekorazioa erabiltzen da.
Neolitoko "etxe luze" baten maketa. Chemnitz-eko Arkeologia museoa, Dresde.

Mendebaldekoa edo goiztiarra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mendebaldeko lehen LBK kultura K.a. 5500. urtean hasi zen, agian, K.a. 5700. urtean. Danubio ertainean garatu zen, mendebaldeko Hungaria barne, eta hortik, Rhin, Elba, Oder eta Vistulako arroetara hedatu zen[9]. Batzuetan, Erdialdeko Europako Zeramika Lineala (CELP) izena ematen zaio, Ekialdeko Zeramika Lineala (ALP) kulturarengandik bereizteko. Hungarian, DVK, Dunántúl Vonaldíszes Kerámia, "Transdanubiako zeramika lineala" esaten zaio. Zeramikaren askotariko estilo lokal eta fase identifikatu izan dira kultura honen barruan.

Neolitoko "etxe luze" baten maketa

Hasierako fasearen amaieran Herbehereetara iritsi arte datatu daiteke, K.a. 5200 inguruan. Biztanleriak ordurako ekoizten zituen elikagaiak. Hasierako faseak han jarraitu zuen, baina, bitartean, zeramika lineal ertaineko kulturako nota musikaleko zeramikaren (Notenkopfkeramik) fasea agertu zen Austrian, K.a. 5200. urtean, eta ekialderantz hedatu zen, Errumania eta Ukrainara. Aro berantiarrak, edo Ebakiduren zeramikaren kulturak (Stichbandkeramik (SBK), K.a. 5000–4500), bilakaera izan zuen Erdialdeko Europan, eta ekialderantz jo zuen, Vistula eta Elba ibaitik jaitsiz.

Ekialdekoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Neolitoko "etxe luze" baten maketa. Aurrealdea.

Ekialdeko zeramika linealaren kultura Hungaria eta Transilvaniaren ekialdean garatu zen, Transdanubiako zeramika linealaren kulturarekin (Mendebaldeko LBK kulturarekin) bat, edo, agian, ehunka urte gutxi batzuk geroago. Hungariako Ordoki Handia (baita Alföld edo Alföld Handia ere izendatua), Balkanetatik etorritako Starčevo-Körös-Criş kulturako jendeak okupatu zuen K.a. 6100. urte inguruan. Ede Hertelendi, hungariar jatorriko arkeologoak, eta beste batzuek, Neolito Goiztiarra K.a. 5860–5330 urteetan garatu zela diote eta Körös-Criş kultura K.a. 5950–5400 urteetan. Körös-Criş kultura iparraldera zabaldu zen, Tisa ibaiaren goiko ertzeraino eta han gelditu zen bere hedapena. Hungariako Ordoki Handitik iparraldera eta Bükk mendietan (Karpatoen iparraldean), harrizko tresnen merkataritza egiten zuten mesolitikoak bizi ziren .

K.a. 5330 inguruan, LBKren Alföld kultura klasikoa Körös kulturaren iparraldean agertu zen eta gutxi gorabehera K.a. 4940. urtera arte loratu zen[10]. Garai hau, Neolito Ertaina da. beste izen batzuk ere ematen zaizkio kultura edo talde honi: adibidez, Alföld kultura izendatzeko AVK siglak erabiltzen dira, bere hungarierazko izena Alföldi Vonaldíszes Kerámia baita; ingelesez, ordea, Alföld Linear Pottery kultura da, eta hortik ALP kultura. izen batekin edo bestearekin, kultura edo fase hau da ekialdeko zeramika linealaren kulturaren aldaerarik goiztiarrena.

Jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

LBK-ko biztanleak ibai-terrazetan eta ibaien inguruetan finkatu ziren loess emankorra zuten eskualdeetan. Lursail txikietan laboreen eta lotutako belar txarren nahasketa bat lantzen zuten, Marija Gimbutasek "baratze motako zibilizazioa" deitu zuen ekonomia .

  • Dekorazioan ebakidura arina eta eszisioa teknikak konbinatzen dituen zeramika ontzia
    Dekorazioan ebakidura arina eta eszisioa teknikak konbinatzen dituen zeramika ontzia
  • pottery
    Eszisio teknikaz apaindutako zeramika ontzia. Chemnitzeko museoa
  • Schkeuditz-Altscherbitzeko putzuan aurkitutako zeramika ontzia.
    Schkeuditz-Altscherbitzeko putzuan aurkitutako zeramika ontzia.
  • Schkeuditz-Altscherbitzeko putzuan aurkitutako zeramika ontzia.
    Schkeuditz-Altscherbitzeko putzuan aurkitutako zeramika ontzia.
  • Pottery
    Schkeuditz-Altscherbitzeko putzuan aurkitutako zeramika ontzia.
  • Pottery
    Schkeuditz-Altscherbitzeko putzuan aurkitutako zeramika ontzia.
  • Pottery
    Schkeuditz-Altscherbitzeko putzuan aurkitutako zeramika ontzia. Chemnitzeko museoa.
  • Idulkidun katilua, Budapesten aurkitua.
    Idulkidun katilua, Budapesten aurkitua.
  • Pottery
    K.a. 5400 eta K.a. 4000 arteko gazta egiteko zeramika ontzia, Budapesten aurkitua.
  • Zeramikazko ontzi antropomorfoa.
    Zeramikazko ontzi antropomorfoa.
  • Spondylus shell bracelet
    Muskuilu oskolez egindako eskumuturrekoa eta lepokoa.
  • Berberetxo oskolez egindako bitxiak. Frantziako ipar-ekialdeko La Saulsotten aurkituak.
    Berberetxo oskolez egindako bitxiak. Frantziako ipar-ekialdeko La Saulsotten aurkituak.
  • Hezurrezko eta oskolezko bitxiak
    Hezurrezko eta oskolezko bitxiak
  • Hezurrezko orrazia
    Hezurrezko orrazia
  • Harrizko borra bateko burua
    Harrizko borra bateko burua
  • Apaindutako hezurrezko punta
    Apaindutako hezurrezko punta, Scheuditz-Altscherbitzeko putzu batean aurkitua

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Hibben, page 121.
  2. ↑ Szymon Zdziebłowski. (2019-11-28). Giant 7,000-Year-Old 'Religious' Structures Found near Łysomice. Science in Poland.
  3. ↑ Dolukhanov under External links, Models. The numbers are stated in the abstract. Note that figures such as this although true given the parameters depend on data that was selected by the investigator and are best regarded as approximations.
  4. ↑ Gaskevych, Dmytro.. (2006). «Vita-Poshtova 2 – New The Easternmost Site of The Linear Band Pottery Culture» Sprawozdania Archeologiczne 58: 205–221..
  5. ↑ KRAP (2007) under External Links, Places.
  6. ↑ Hertelendi and others (1995) under External links, Places, especially p. 242.
  7. ↑ Gimbutas (1991) pp. 35–45.
  8. ↑ «Chronology of North, Central and Southern Germany» www.comp-archaeology.org.
  9. ↑ Baldia M. O., The Earliest Bandkeramik, 15.12.2005a, on line http://www.comp.archaeologz.org/Bandkeramik.htm.
  10. ↑ (Ingelesez) Hertelendi, Ede; Kalicz, Nándor; Raczky, Pál; Horváth, Ferenc; Veres, Mihály; Svingor, Éva; Futó, István; Bartosiewicz, László. (1995-01). «Re-Evaluation of the Neolithic in Eastern Hungary Based on Calibrated Radiocarbon Dates» Radiocarbon 37 (2): 239–244.  doi:10.1017/S0033822200030691. ISSN 0033-8222. (Noiz kontsultatua: 2024-05-20).

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Ohikoak izan ziren Europa Erdialdeko lehen Neolitoan, oholesi eta lubakiez inguratutako eta forma zirkularra zuten herriak.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lerrodun_zeramikaren_kultura_(LBK)&oldid=9799445"(e)tik eskuratuta