Lankide:Aimar9/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1957an Leonid Kupriyanovich ingeniari sobietarrak lehen telefono mugikor esperimentala sortu zuen. 1961ean esku batean hartzeko moduko tamainako eredu bat aurkeztu zuen eta 1963an telefonia mugikorreko lehen sistema garatu zen. "Altai" izena zuen eta Kupriyanovich-ek eta Voronezh-eko komunikazioen ikerketarako institutuak egindako lanetan oinarritu zen. 1965ean Sobietar Batasuneko hiri nagusietan unitate mugikorren arteko komunikaziorako erabili zen. Hasieran, larrialdietarako autoek eta osasun-ekipoek erabili zuten, baina gerora haren erabilera zabaldu egin zen. Unitate mugikorrak telefonia-sarera konektatzeko UHF/VHF (Ultra High Frequency/Very High Frequency) sareak erabiltzen zituen. Hala ere, ez zuen arrakasta komertzial handirik izan.

Martin Cooper aintzindaria izan zen teknologia hori erabiltzen Ameriketako Estatu Batuetan (AEB).[1] 1973an, Motorolan lanean ari zenean, telefono mugikor baten eredua aurkeztu zuen. 2 kg inguru pisatzen zituen eta asmakuntzak izan zuen oihartzunagatik Cooper "telefonia mugikorraren aita" moduan hartzen dute AEBn. 1979an lehen sistema komertzial hura NTT konpainiak (Nippon Telegraph and Telephone Corporation) zabaldu zuen Tokion (Japonian). 1981ean, Danimarka, Norvegia, Finlandia eta Suedia herrialdeek NMT (Nordic Mobile Telephone) sistema sortu zuten.

1983an Ameriketako Estatu Batuetan AMPS (Advanced Mobile Phone System) sarea estandar bihurtu zen. Telefonia mugikorrerako zerbitzu komertziala arautu zen eta Chicago hirian lehen sistema komertziala jarri zen martxan. Hortik aurrera, telefonia mugikorra ohiko telefoniaren haririk gabeko alternatiba gisa ikusi zen hainbat herrialdeetan. Teknologia berriak arrakasta handia izan zuen, eta, hala, ezarri eta urte gutxira, zerbitzuak gainezka egin zuen. Ondorioz, beharrezkoa izan zen sistema analogikoak digitaletara aldatzea.

Telefonia mugikorraren historia hainbat belaunalditan bana daiteke.

Lehen belaunaldia (1G)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1979an telefonia mugikorraren lehenengo belaunaldia (1G) (ingelesez, generation) aurkeztu zen Japonian. Analogikoa zen eta ahotsa transmititzeko sortua. Transmisioaren kalitatea oso txikia zen eta abiadura ere bai (2400 baud). AMPS (Advanced Mobile Phone System) zen belaunaldi honetako teknologia nagusia.

Bigarren belaunaldia (2G)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1990ean bigarren belaunaldia (2G) aurkeztu zen Finlandian. Digitala zen eta komunikazio mugikorretarako sistema orokorra (GSM, Global System for Mobile communications) estandarra erabiltzen zuen Europan eta PDC (Personal Digital Communications) sistema Japonian. 2G sistemak kodetze-protokolo konplexuagoak erabiltzen zituen, gaur egungo telefonia mugikorreko sistemetan ere erabiltzen direnak.

Kodetze-protokolo horiek ahotsaren komunikaziorako abiadura handiagoa onartzen dute, baina datuak transmititzeko mugak dituzte. Zerbitzu osagarriak eskaintzeko gaitasuna dute: datuak, fax-a eta mezu laburren zerbitzua (SMS) (Short Message Service). 2G protokolo gehienek enkriptatze-maila desberdinak eskaintzen dituzte.

2.5 belaunaldia (2.5G)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2.5G teknologia 2G baino azkarragoa da eta sortu zenean hurrengo belaunaldiko teknologiara (3Gra) pasatzea baino askoz merkeagoa zen. 2G sistemak ez dituen hainbat ezaugarri gehigarri eskaintzen ditu, hala nola, GPRS (General Packet Radio Service), eta abar. Telekomunikazio-zerbitzuen hornitzaile asko 2.5G sareetara mugitu ziren 3Gra modu masiboan pasa aurretik (Japonian ez).

Hirugarren belaunaldia (3G)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hirugarren belaunaldiko (3G) teknologiari esker, ahotsa eta datuak transmititu zitezkeen Interneterako haririk gabeko sarbidearekin, hau da, multimedia-aplikazioetarako eta banda-zabalera handia behar zen kasuetarako diseinatua izan zen. Garatu ziren protokoloek informazio-abiadura handia onartzen dute ( 7.2 Mbit/s deskargarako eta 2 Mbit/s gora kargatzeko) eta ahotsa transmititzeaz gain Interneterako sarbide azkarra behar duten aplikazioak erabiltzeko aukera ematen dute; bideokonferentziak egiteko, adibidez.[2]

3G teknologiak ematen dituen aukerekin eta telefono mugikorren azken modeloen garapenari esker, datuak prozesatzeko gaitasun handia lortu zen eta, beraz, sistema eragile konplexuagoak erabiltzen hasi ziren. Horren ondorioz, telefono adimendunak (smartphone-ak) sortu ziren, hau da, telefono mugikorren funtzioak dituen PDA poltsikoko konputagailuak.[3]

Laugarren belaunaldia (4G)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Telefonia mugikorraren laugarren belaunaldian (4G) konexioen eta transferentzien abiadura azkartzea lortu sortu zen (150 Mbit/s deskargetarako eta 50 Mbit/s gora kargatzeko).[4] 2021ean, 4G teknologiak telekomunikazio-mugikorren teknologien merkatuaren %58a hartzen zuen mundu mailan.[5]

Bosgarren belaunaldia (5G)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2019an bosgarren belaunaldiko (5G) teknologiaren agerpenari esker, transferentzia-abiadura handitzea lortu zen, Internet sarean nabigazioa hobetuz. Gainera, Interneterako konektibitatea hobetu zen, eta ondorioz sarera gailu gehiago konektatzea ahalbidetu zen, konexioaren kalitatea murriztu gabe. Transferentziaren abiadura egunetik egunera handituz doa; fitxategiak eta pantaila bereizmen handiko bideoak (HD, High-definition) segundo gutxitan deskargatzen dira.

Teknologia aurreratuz doan neurrian mugikorretan berrikuntzak gehitzen dira etengabe.

Osasun-arriskuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mundu mailan telefono mugikorren erabilera hainbeste handitu denez, mugikorraren erradiazioak giza osasunean duen eragina aztertzea interes handiko aztergai bihurtu da.[6] Telefono mugikorrek erradiazio elektromagnetikoa erabiltzen dute mikrouhin mailakoa, eta batzuek uste dute kaltegarria izan daitekeela giza osasunerako. Ikerketa ugari daude martxan, epidemiologikoak eta esperimentalak, bai gizaki ez diren animaliekin (organismoekin) eta baita gizakiekin egindakoak ere. Ikerketa-gehienek ez dute lortu frogatzea telefono mugikorren eraginpean egotearen eta gizakiengan ondorio biologiko kaltegarriak eragitearen artean kausalitate argia dagoenik. Hala ere, ikertutako kasu askotan kausa-erlazio hori badagoela iradokitzen da, edo gutxienez, gaia eztabaidagarria dela ondorioztatzen da. Haririk gabeko beste sistema digital batzuek ere, komunikazio-sareek adibidez, antzeko erradiazioa sortzen dute.

2009an egindako ikerketa batzuen arabera, telefono mugikorren erabileraren eta garuneko eta listu-guruineko tumore mota batzuen artean lotura dago. Lennart Hardellek eta beste autore batzuek aldizkari zientifikoetan argitaratutako 11 ikerlan aztertu zituzten, eta gutxienez hamar urtez telefono mugikorra erabiltzeak buruaren alde horretan burmuineko tumorea diagnostikatzeko arriskua gutxi gorabehera bikoiztu egiten duela ondorioztatu zuten.[7]

Epe luzera, telefono mugikorrak erabiltzea arriskutsua izan daitekeela adierazi zuen Munduko Osasun Erakundeak 2011ko maiatzaren 31ean. Minbiziaren ikerketarako nazioarteko erakundeak egindako sailkapenaren arabera, telefono mugikorra "2B taldean" dago kafearekin eta beste hainbat substantziarekin batera, hau da, "Ziur aski, gizakientzat kantzerigenoa da" kategorian. [8][9][10][11] 10 urteko epean, batez beste egunean 30 minutuz erabiltzeak glioma izateko arriskua % 40 handitzen duela adierazi zuten.

2012ko martxoaren 24an British Medical Journal aldizkarian argitaratutako ikerketa batek zalantzan jarri zituen kalkulu horiek, telefono mugikorren erabilera izugarri hazi bazen ere, garuneko minbizien kopurua ez baitzen hazi kalkulu horien arabera espero zitekeena bezain beste.[12] Gaia argi ez zegoela ikusita, zenbait herrialdek telefono mugikorra erabiltzeak bereziki adingabeengan sor ditzakeen osasun arriskuei buruz ohartarazi zuten.

2016ko maiatzean, Ameriketako Estatu Batuetako gobernuak epe luzean egindako ikerketa-lan batean lortutako emaitzak ikusita, telefono zelularrek igorritako irrati-maiztasunaren erradiazioak minbizia eragin dezakeela iradoki zuen.[13]

Euskal Herrian ere gaiak kezka sortzen du.[14][15][16][17][18]

  1. ↑ (Ingelesez) Meet the man who invented the mobile phone. 2010-04-23 (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  2. ↑ «The history of UMTS and 3G development» www.umtsworld.com (Noiz kontsultatua: 2023-12-15).
  3. ↑ Julio, Gorka. (2012). «Sakelako telefono estandarra definitzen» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-12-18).
  4. ↑ «How fast are 4G and 5G? - Speeds and UK network performance» www.4g.co.uk (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  5. ↑ (Ingelesez) «Mobile technology share by generation 2016-2030» Statista (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  6. ↑ «Hamar urtetik gorako munduko biztanleen %75ek telefono mugikorra du» naiz: 2022-11-30 (Noiz kontsultatua: 2023-12-18).
  7. ↑ Khurana, Vini G.; Teo, Charles; Kundi, Michael; Hardell, Lennart; Carlberg, Michael. (2009-09-01). «Cell phones and brain tumors: a review including the long-term epidemiologic data» Surgical Neurology 72 (3): 205–214.  doi:10.1016/j.surneu.2009.01.019. ISSN 0090-3019. (Noiz kontsultatua: 2023-12-15).
  8. ↑ (Ingelesez) «IARC classifies Radiofrequency Electromagnetic Fields as possibly carcinogenic to humans» www.iarc.who.int (Noiz kontsultatua: 2023-12-15).
  9. ↑ (Ingelesez) «Radiation and health» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2023-12-15).
  10. ↑ (Ingelesez) by, Posted. Cell phones are as carcinogenic as coffee – Carcinogenesis. (Noiz kontsultatua: 2023-12-15).
  11. ↑ «List of Classifications – IARC Monographs on the Identification of Carcinogenic Hazards to Humans» monographs.iarc.who.int (Noiz kontsultatua: 2023-12-15).
  12. ↑ (Ingelesez) Little, M. P.; Rajaraman, P.; Curtis, R. E.; Devesa, S. S.; Inskip, P. D.; Check, D. P.; Linet, M. S.. (2012-03-08). «Mobile phone use and glioma risk: comparison of epidemiological study results with incidence trends in the United States» BMJ 344: e1147.  doi:10.1136/bmj.e1147. ISSN 0959-8138. PMID 22403263. (Noiz kontsultatua: 2023-12-15).
  13. ↑ «Report of Partial findings from the National Toxicology Program Carcinogenesis Studies of Cell Phone Radiofrequency Radiation in Hsd: Sprague Dawley® SD rats (Whole Body Exposures)» https://www.biorxiv.org/content/10.1101/055699v3.
  14. ↑ Mara Gallastegi, Ana Jiménez-Zabala, Juan-José Aurrekoetxea, Loreto Santa-Marina, Jesús Ibarluzea. (2018). «Erradiazio ezionizatzaileko eremu elektromagnetikoen eraginak osasunean: ezagutza-egoeraz egun dakiguna» Zientzia Kaiera (https://addi.ehu.es/bitstream/handle/10810/27114/TESIS_GALLASTEGI_BILBAO_MARA.pdf?sequence=1)+(Noiz kontsultatua: 2023-12-16).
  15. ↑ Aguirre, Erik. (2015). «Teknopolis: Eremu elektromagnetikoak eta osasuna» teknopolis.elhuyar.org (EITB - Teknopolis) ISBN https://www.youtube.com/watch?v=XxFJwodLoLc. (Noiz kontsultatua: 2023-12-16).
  16. ↑ Eusko Jaurlaritza - Osasun saila. (2012-10-16). «Eremu elektromagnetikoak eta osasunean duten eragina» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2023-12-16).
  17. ↑ Agirre, Jabier. (2005). «Osasuna: Zortzi urtez beherakoek ez lukete mugikorrik erabili behar» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-12-16).
  18. ↑ Amadoz, Larraitz. (2019). «Osasuna aztergai - "Azterketa epidemiologikoek ez dute erakusten minbizi kasu gehiago dagoenik"» Alea.eus (Noiz kontsultatua: 2023-12-16).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Aimar9/Proba_orria&oldid=9511770"(e)tik eskuratuta