Lankide:IlazkiBidadorSara/Zientzia normala

Zientzia normala

Zientzia normala kontzeptua Thomas S. Kuhn epistemologo esatatubatuarrak sortu zuen “Iraultza Zientifikoen Egiturak” (The structure of scientific revolutions, 1962) bere lan ospetsuenean.

Termino horrek adierazten du paradigma bat komunitate zientifiko baten lan egiteko modu nagusi gisa ezartzeko faseetako bat dela. Zientzia normala nagusi den momentuan, zientzialariak hura indartzen aritzen dira, haren postulatu nagusien esperimentazio eta egiaztapenen bidez.

Zientziaren arlo jakin batean teoria berri batek eragindako hasierako iraultza zientifikoaren ondoren, zientzia horrek aurreko baten anomaliak konpontzea lortzen badu (bereak izan baditzake ere eta galdera berriak sortu baditzake) eta zientzialarien komunitatean sartzea lortzen badu (horietako gehienak -erlijio-konbertsioen analogia erabilita- posizioz aldarazten baditu), denborarekin “korronte nagusiaren” (mainstream) parte izatera igaroko da diziplina horren barruan, “zientzia normala” edo estandarra konfiguratuz edo eraldatuz. Hori horrela izango da balizko teoria iraultzaile berri batek etorkizunean aurre egiten dion arte, anomalia potentzialei orainaldiari baino hobeto erantzuten baitie. Horrela, kuhn-ek, gaur egun oso normalizatuak dauden kontzeptu berriak txertatu zituen, hala nola, paradigma, anomaliak, krisiak, iraultza…

Kuhnen kritika

Thomas Kuhn

Aurretik aipatutako guztia hobeto ulertzeko, kuhn-ek egindako kritika nagusiarekin hasiko gara. kuhn-ek Popperren aurka egin zuen, honek zientziaren oso irudi kontinuista zeukan, eta kuhn-en arabera, aldiz, zientzia krisiz-krisi aurrera doa (apurketak direla medio), honek,  modu-ikuskeran aldaketa erradikalak eragiten zituelarik, eta horrela iraultza zientifikoak emanez.

Zentzu honetan, kuhn-en soziolinguismoa oso kritikatua izan zen alde soziologikoa eta historikoa kontuan hartzen zuelako. Bere ustetan, zeintziaren soziologiak metodo propioak garatu ditu bere komunitatean identifikatu ahal izateko, eta horrela, berarentzat, paradigma zientifikoak, zientzialari jakin batzuek onartutako eredua edo patroia izanik, une historiko determinatu batzuetan existitzen dira, ez direlarik behin betiko osotasunak. Eta horrela, lehen esan bezala, ezagutzaren adar bat diziplina zientifiko bilakatzen da paradigma legez sortu eta finkatzen denean.

Bide honetan, hau izango litzateke kuhn-en arabera paradigma bat sortzeko gauzatzen den  ibilbidea. Paradigma bat sortzen hasten denean, sute sakabanatuak batu egiten dira, batuezinak at geratzen direlarik. Behin paradigma finkatuta, ikerketa ardaztu egiten da eta soilik interesgarriak diren saiakera batzuk ikertuko dira modu sistematikoan. Ikerketa bide batetik zuzentzen da eta beste ikerkuntza ildoak indargabetu egiten dira. Horrela, geratzen den paradigma berriak, zientzia-esparru berria definituko du eta ondorioz, esan daiteke une aurre zientifikoak eta sortutako paradigma berriak zientzia normalaren aldi bat sortzen dutela. Hau guztia kontuan izanda, kuhn-ek Popper kritikatuko du, aldi honetan zientzialariak ez direlako kritikoak, ez direlako beraiek maneiatzen duten teoria edo ikusmoldea ezeztatzen ahalegintzen. Azkenean, ikerketa hauetatik ateratako idazlanak oinarria osatuko dute eta ondorioz, bertatik abiatuko da ikerkuntza.

Honen guztiaren aurrean, hau izango litzateke paradigmaren bilakaera kuhn-ek sortutako termino desberdinak kontuan hartuz: Buru-hausgarriak (puzzleak), Anomaliak eta krisia.

• Buru-hausgarriak: aurre egiteko zailak diren arazoak baina soluzioa izan dezaketenak.
• Anomaliak: paradigmen trenak erabiliz, ezabagarriak diren auziak dira (baita paradigma kontraesatten dutenak ere).
• Krisia: anomalien kopurua handitzen denean eta zailagoa denean hauek gainditzea, paaradigma krisian sartzen da, eta horrela, paradigmaren aldi berri bat ireki egiten da.

Adibide historiko batzuk

Horren adibide garbia izan da, mendeetan zehar, astronomiaren bilakaera historikoa. Nikolas Koperniko astronomo poloniarrak adierazitako teoria heliozentrikoa iraultzailea izan zen hasiera batean, Klaudio Ptolomeo antzinako greziarraren alternatiba geozentrikoaren aurrean. Hala ere, hasieran oso erresistentea izan arren, teoria berriak konpondu egiten zituen aurrekoak izan zituen behaketa-anomalia nabarmenetako batzuk, eta horrek postulatu bitxiak erabili behar zituen, hala nola epizikloak, Marteren itxurazko atzerapenak azaltzen saiatzeko, zeruko gangan zehar translazio-mugimendua egin ahala. Urteak eta hamarkadak igaro ahala, “bihurketa” handiagoak gertatuko ziren garai hartako astronomoen komunitate sortu berriaren barruan, eta antzinako ikuskera ptolemaikoa hankaz gora geratu zen: garai hartan, teoria berria “zientzia normalaren” fasera iritsi zen (oso onartua), Thomas kuhnen arabera. Hala ere, teoria kopernikarrak bere akatsak zituen: Kopernikok ez zuen antzinako grekoekin erabat hautsi nahi izan, eta horregatik teorizatu zuen planeten orbitek perfektu eta ederki zirkularrak izan behar zutela. Honek denboraren poderioz behaketa-anomalia berriak sortuko zituen, Johan Kepler astronomo alemaniarrak emandako zuzenketa (kuhniar nomenklaturaren araberako paradigma-aldaketa) arte, zeinek zuzen sumatu baitzuen benetan orbita planetarioak eliptikoak izan behar zutela.

Gauza bera esan daiteke Edwin Hubble astronomo estatubatuarrak 1920ko hamarkadan egindako behaketa teleskopikoei buruz. Behaketa horiek galaxiak hedatzen ari zirela iradokitzen zuten argi eta garbi, garai hartan iraultzailea zen Big Bangaren Teoria sortuz (ustez beti existitu zen unibertso estatikoaren kontzepzio tradizionalaren aurrean). Bere garaian, hasierako “leherketa handiaren” ikuskera teoriko berria pixkanaka gero eta “bihurketa” gehiago sortuz joango zen astrofisikarien artean hurrengo hamarkada eta urteetan. Gaur egun, birtualki eztabaidaezina den “zientzia normala”-k status maila altua lortu du.

Antzeko zerbait gertatu zen eboluzioaren teoriaren onarpen akademikoarekin, Charles Darwin britaniarrak 1859an lehen aldiz zirriborratu zuena, “Espezieen jatorriari buruz hautespen naturalaren bidez” (On the origin of species by means of natural selection) liburu ospetsuan. Batzuek hasieran eutsi bazioten ere, hamarkadak igaro ahala, teoria horrek gero eta leku gehiago hartuko zuen biologoen komunitate akademikoan, eta, azkenean erabat nagusi bihurtuko zen haren barruan.

Zientzia postnormala

Zientzia postnormala (postnormal Science) Silvio Funtowicz eta Jerome Ravetz-ek 1993an garatutako kontzeptua da, gaur egungo baldintzetarako egokia den ikerketa-metodologia ezaugarritzen saiatuz. Kasu tipikoa da “faktoreak zalantzazkoak direnean, balioak lehian daudenean, arriskuak handiak direnean eta premiazko erabakiak hartzen direnean”[1]. Egoera horretan, egitate zientifiko objektiboen, gogorren eta balio subjektibo bigunen arteko bereizketa tradizionala alderantzikatzen da. Orain, hainbat zentzutan gogorrak diren balioek gidatutako erabaki politikoak aurkitzen ditugu, eta horientzat ekarpen zientifikoak bigunak dira ezinbestean.

Edukia

Zientzia postnormalaren diagrama

Zientzia postnormala diagrama baten bidez uler dezakegu, non ardatzak “sistemaren ziurgabetasunak” eta “erabakiaren arriskuak” diren. Biak baxuak direnean, Zientzia Aplikatua aurkitzen dugu, Thomas Kuhnek bere Iraultza Zientifikoen Egitura liburuan deskribatutako Zientzia Normala bezalako arazoak konpontzeko errutina. Bitartekoak direnean, aholkularitza profesionala dugu, eta horren adibide dira ingeniari beteranoaren kasua: bere lana zientzian oinarrituta dagoen arren, beti tratatu behar dute ziurgabetasunez, eta bere akatsak garestiak edo hilgarriak izan daitezke. Inoiz uste izan da ingurumen-arazoak eta arazo politikoak, oro har, maila horretan kudea zitezkeela, baina klima-aldaketaren gai handiek edo poluzio-modu desberdinek erakusten dute arau-esparruak diseinatu eta politikak ezarri behar direla aurreikusten diren gertakari guztiak agertu aurretik.

Horregatik, “berdinen komunitate hedatua” sortu behar da, gai jakin baten eraginpean dauden eta gai horri buruzko elkarrizketan hasteko prest dauden guztiek osatua. Kideek beren “gertakari hedatuak” aurkezten dituzte, jatorrian argitaratzeko ez ziren tokiko ezagutza eta materialak barne, hala nola iragazitako informazio ofiziala. Zientziaren korsaritza patentearen hedapen horretarako inplikazio politikoak daude; baina zientzia postnormalaren argudioa da hedapen hori beharrezkoa dela prozesuaren eta produktuaren kalitatea ziurtatzeko. Azken urteetan, zientzia postnormalaren printzipioak eta praktikak asko onartu dira parte-hartzearen izenean.

Erreferentzia bibliografikoak

• Kuhn, Thomas S. The Structure of Scientific Revolutions, University of Chicago Press, 1962 (Bigarren edizio zabaldu eta zuzendua, 1970). Gazteleraz: "La Estructura de las Revoluciones Científicas", Fondo de Cultura Económica, México, 2006.
• Las Aventuras de Tintín, Hergé, 1956.
• Ciencia posnormal (enlace roto disponible en Internet Archive; véase el historial, la primera versión y la última).
• www.nusap.net Sistema notacional 'NUSAP'[2]