Karl Popper

Karl Popper
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Karl Raimund Popper
Jaiotza	Viena, 1902ko uztailaren 28a
Herrialdea	Austria-Hungariako Inperioa ; Austriako Lehenengo Errepublika ; Austriako Estatu Federala ; Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua 1927ko apirilaren 12a); Erresuma Batua (1945 -
Bizilekua	Viena
Heriotza	Croydon, 1994ko irailaren 17a (92 urte)
Hobiratze lekua	mortuary Lainzer Friedhof (en)
Familia
Aita	Simon Siegmund Carl Popper
Ama	Jenny Popper
Ezkontidea(k)	Josefine Anna Henninger (en) (1930 -
Anai-arrebak	ikusi Anne Day-Helveg (en) ; Dora Popper (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Vienako Unibertsitatea 1928) Ph.D. ; Cambridgeko Unibertsitatea ; Vienako Unibertsitatea ; (1918 -
Hezkuntza-maila	Ph.D.a
Tesia	On Questions of Method in the Psychology of Thinking (en)
Tesi zuzendaria	Karl Bühler; Moritz Schlick
Doktorego ikaslea(k)	A. I. Sabra (en) ; Charles Leonard Hamblin (en)
Hizkuntzak	ingelesa; Austrian German (en)
Ikaslea(k)	ikusi W. W. Bartley III (en) ; Imre Lakatos; Thomas Kuhn; Paul Feyerabend; Hubert Kiesewetter; David Miller; John W. N. Watkins; Joseph Agassi; Alan Musgrave;
Jarduerak
Jarduerak	filosofoa, zientziaren filosofoa, idazlea, unibertsitateko irakaslea eta soziologoa
Enplegatzailea(k)	Londresko King's College ; University of Canterbury (en) (1937 - 1945); London School of Economics (1946 - ; Londresko Unibertsitatea (1949 - 1969)
Lan nabarmenak	ikusi The Logic of Scientific Discovery; The Open Society and Its Enemies (en) ; The Poverty of Historicism (en) ; Conjectures and Refutations (en) ; Objective Knowledge (en) ; Unended Quest (en) ; The Self and Its Brain (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena (1980) ; Ring of Honour of the City of Vienna ; Great Golden Medal of Honour for Services to the Republic of Austria ; Alemaniako Errepublika Federalaren Merituaren Izar eta Gerrikodun Merituaren Gurutze Handia ; Otto Hahn Peace Medal (1993) ; Kataluniako Nazioarteko Saria (1989) ; Dr. Leopold Lucas Prize (1981) ; Montyon Prizes (2003) ; Goethe domina (1992) ; honorary doctor of the University of Vienna (1977) ; Madrilgo Complutense Unibertsitateko honoris causa doktoregoa (1991) ; honorary doctorate of Salzburg University ; Kyoto Prize in Arts and Philosophy (1992) ; Fellow of the British Academy ; Austrian Decoration for Science and Art (1980) ; honorary doctor of the Catholic University of Eichstätt-Ingolstadt ; Knight Bachelor ; Companion of Honour (1982) ; Prix Alexis de Tocqueville (1984) ; Sonning Prize (1973) ; Pour le Mérite ordena ;
Influentziak	Sokrates, Likofron, Aristoteles, René Descartes, Arthur Schopenhauer, Jakob Friedrich Fries (en) , Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Søren Kierkegaard, Albert Einstein, Vienako Zirkulua eta Hans Vaihinger (en)
Kidetza	Royal Society; Britainiar Akademia; Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Linzeen Akademia; Mont Pelerin Society (en) ; International Academy of the History of Science (en) ; Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Mugimendua	liberalismoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	agnostizismoa

Karl Raimund Popper (Viena, Austria, 1902ko uztailaren 28a - Londres, Erresuma Batua, 1994ko irailaren 17a) austriar jatorriko filosofo ingelesa izan zen. Metafisika antideterministaren aldekoa izan zen, eta ezagupena aldez aurretik mugatu ezinezko ekintza zela, eta norbanakoaren esperientziatik garatzen zela uste izan zuen. XX. mendeko zientziaren filosofo garrantzitsuenetakotzat hartzen da.^[1].

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere gurasoak, Jenny Schiff eta Simon Siegmund Carl Popper, abokatu eta prokuradorea, jatorriz judutarrak, luterano gisa bataitatu ziren ondorengoak izan baino lehen. Lehen Mundu Gerraren ondoren, ekialdeko judu askok, errefuxiatuak iritsi ziren Vienara, guettoak sortuz, antisemitismoa erreakzio bezala hazten zen bitartean, beharbada horrek bultzatuta.^[2].

Vienako Unibertsitatean egin zituen matematikako, fisikako eta psikologiako ikasketak. Vienako Taldean parte hartu zuen, baina 1934an argitaratu zuen Logik der Forschung ("Aurkikuntza zientifikoaren logika"); liburuan Vienako Taldearen teoria neopositibistari eta enpirizismo induktiboari kritika zorrotza egin zien. 1930 urtean ezkondu zen Josephine Anna Henningerrekin ("Hennie"), haren laguntzaile izango zena hil zen arte, 1985ean.

1937ko martxoan, ikasturtearen hasiera Hego hemisferioan, Zeelanda Berrira joan zen unibertsitateko irakasle gisa. Christchurchetik, errefuxiatu austriarrak sartzen laguntzeaz gain, gizarte-zientzietako probabilitateari eta metodoei buruzko lanari ekin zion berriro. Baliabide bibliografiko faltagatik eta irakaskuntzaren pisuagatik zailtasunak izan arren, ez argitaratzeko presioarekin, 'Historizismoaren Miseria eta Gizarte irekia eta haren etsaiak lan nagusiak ezagutzera eman zituen.

1946an berriz Erresuma Batuara itzuli zen irakasle gisa London School of Economics and political science erakundean. Sarritan, hitzaldiak ematera gonbidatu zuten. Horietan, ikuspegi desafiatzaile bat planteatzen saiatzen zen. Ildo horretatik, Cambridgen Ludwig Wittgensteinekin eztabaidatu ondoren izandako jazoera ospetsua izan zen.^[3]. Esaten zuen zaila egiten zitzaiola filosofo ingelesek epistemiologia ez-errealistekin (fenomenlismoa, positibismoa, idealismoa, subjektibismoa) flirteatzeko zuten joera ulertzea, hizkuntzaren filosofian eraginez, zentzuaren laguntza gisa.

Logikako eta metodo zientifikoaren irakaslea izan zen 1949tik 1969ra arte Londresko Unibertsitatean. 1950ean, Harvardek gonbidatuta, Estatu Batuetara joan zen eta Einsteinekin eztabaidatzeko aukera izandako aukera azpimarratu zuen.

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haren lanetako batzuk dira: The Open Society and Its Enemies (1945, "Gizarte irekia eta bere etsaiak"); The Poverty of Historicism (1957, "Historikotasunaren pobretasuna"); "Errealismoa eta Lurraren helburua" (1982); eta "Unibertso irekia" (1984). Bi alor jorratu zituen: zientzia fisikoaren filosofia eta metodologia alde batetik eta bestetik, gizarte eta politikaren filosofia, ezagunago egin zuena. Kontuan hartzen zituen aurrekoek egindako lorpenak eta hortik abiatuta, norabide berri eta ustekabekoak ekartzen zituen, Zientzia enpirikoetan teoria bat ezin dela frogatu argudiatu zuen Popperrek, baina faltsua izan daiteke, zientzia eta zientzia eza bereizteko esperimentu erabakigarrien bidez aztertu daitekeela eta aztertu behar dela defendatu zuen. Bere filosofia politikoan, ideologia politiko demokratiko nagusi guztietako ideiak biltzen ditu eta horiek bateratzen saiatzen da, sozialdemokrazia, liberalismo klasikoa eta kontserbadurismo liberala kasu.

Lan euskaratuak

Ezagutza objektiboa: ikusmolde ebolutibo bat. Bilbo: EHU Klasikoak, 2002. (Euskaratzailea, Alberto Gabikagojeaskoa ; berrikuslea, Andoni Ibarra)
Gizarte irekia eta haren etsaiak. Bilbo: EHU Klasikoak, 2008. (itzultzailea, Josu Zabaleta Kortabarria)

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ (Ingelesez)Thornton, Stephen.-Karl Popper Stanford Encyclopedia of Philosophy seriean [Kontsulta data 2021-04-16]
↑ (Gaztelaniaz)Popper, Karl R.- Búsqueda sin término : una autobiografía intelectual. Tecnos : Madrid, 2002.ISBN 84-309-0723-8. or. 142
↑ (Gaztelaniaz)Edmonds, David; Eidinow, John.-El atizador de Wittgenstein: una jugada incompleta. Barcelona: Península, 2001. ISBN 84-8307-373-0

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zientziaren filosofia

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eizagirre, X. 1998: Zientzi razionaltasun berriranzko urratsak: Popper ala Kuhn?, Bilbo, EHU ISBN 84-8373-101-0

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Karl Popper, Gizapedian.

Datuak: Q81244
Multimedia: Karl Popper

[1] (Ingelesez)Thornton, Stephen.-Karl Popper Stanford Encyclopedia of Philosophy seriean [Kontsulta data 2021-04-16]

[2] (Gaztelaniaz)Popper, Karl R.- Búsqueda sin término : una autobiografía intelectual. Tecnos : Madrid, 2002.ISBN 84-309-0723-8. or. 142

[3] (Gaztelaniaz)Edmonds, David; Eidinow, John.-El atizador de Wittgenstein: una jugada incompleta. Barcelona: Península, 2001. ISBN 84-8307-373-0

[1]

[2]

[3]