Lankide:Xuban Matarranz/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea

Klima-aldaketaren ondorio psikologikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Greta Thunberg. Psikologoak klima-aldaketaren ondorioetan lanean harmarkadatan aritu baziren ere, interesa nabarmen handitu zen Greta Thunbergek 2018ko amaieran egindako kontzientziazio-lanaren ondoren, haren antsietate ekologikoari buruz hitz egin baitzuen.[1]

Klima-aldaketaren ondorio psikologikoak klima-aldaketak gizabanakoen ongizate mental eta emozionalean izan ditzakeen eraginak dira. Taldeengan eta haien portaerengan izan ditzakeen eragin orokorragoekin ere erlaziona daitezke. Ondorio hauek era ezberdinetan ager daitezke eta adin eta jatorri guztietako pertsonei eragin.

Klima-aldaketaren ondorio psikologiko narbamenenetako batzuk honakoak dira: ekoantsietatea, atsekabe ekologikoa, haserre ekologikoa eta solastalgia.[2] Atseginak izan ez arren, emozio horiek beti ez dira zertan kaltegarriak izan eta naturaren degradazioaren aurrean erantzun arrazionala ematen lagun dezakete, egokitze-ekintza bultzatuz.[3] Hala ere, beste eragin arriskutsuago batzuk ere izan ditzakete osasunean, trauma osteko estresaren nahasmendua (TOEN), esaterako, sute masiboak zuzenean ala erreportajeen bidez ikustearen ondorioz.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima-aldaketaren ondorio psikologikoak ulertzeko saiakerek XX. mendeko eta baita lehenagoko lanetan dituzte aurrekariak, Industria Iraultza bezalako aldaketek ekarritako giro fisiko eta sozial aldakorrarekiko erantzunak aztertzen zituzten lanetan, hain zuzen ere.

Zehazki klima-aldaketarekin lotutako ondorio psikologikoen ikerketa enpirikoa XX. mendearen amaieran hasi zen,[4] eta XXI. mendeko lehen hamarkadan ohikoagoa bilakatu zen. 2010. hamarkadaren hasieratik, gero eta psikologo gehiago eskatzen ziren klima-aldaketaren ondorio psikologikoak ulertzen laguntzeko. Nahiz eta psikologoek ia ez zuten parte hartu lehenengo bost IPCC txostenetan, gutxienez bost psikologok lagundu zuten IPCC-ren Seigarren Ebaluazio Txostena osatzen, 2022an publikatu zena.

2020rako, psikologia klimatikoaren arloa zabaldu egin zen eta hainbat azpiarlo hartu zituen; psikologo klimatikoek Nazio Batuekin, gobernu nazional zein tokikoekin, enpresekin, GKEekin eta gizabanakoekin egiten dute lan.[1][5][6][7]

Klima-aldaketak psikologikoki eragiteko moduak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima-aldaketak ondorio psikologikoak hiru modu ezberdinetan eragiten dituela proposatu da: zuzenean, zeharka edo kontzientzia psikosozialaren bidez. Kasu batzuetan, banakoak hiru moduetako bat baino gehiagok batera eragin ditzakete.[8][9][7][10]

Eragin zuzena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

USNS Comfort ontzia Katrina urakanaren ondoren laguntza emateko bidean. Muturreko klimak kaltetutakoentzako laguntza azkarrak epe luzerako ondorio psikologikoak gutxiagotu ditzake.

Muturreko fenomeno meteorologikoak bizitzeak, hala nola urakanak, uholdeak edo baso-suteak, nahasmendu emozional ezberdinak eragin ditzake. Ohikoena epe laburreko estresa da, normalean azkar gainditzen dena. Batzuetan, ordea, nahaste kronikoak ager daitezke, bereziki fenomeno bat baino gehiago bizi dutenen artean, trauma osteko estresa, nahasmendu somatoformea eta epe luzeko antsietatea bezalakoak. Ordena eta segurtasuna berrezartzeko agintarien erantzun azkar batek nabarmen murriztu dezake, pertsona gehienentzat, epe luzera edozein ondorio psikologikoren arriskua. Hala ere, lehenagotik gaixotasun mentalak dituzten pertsonek, zerbitzuak baldintza meteorologikoengatik eteten badira eta beharrezko arreta jasotzen ez badute, are kalte handiagoak jasan ditzakete.[7][8][9][11]

Klimaren eta giza portaeraren artean hobekien aztertu den lotura tenperaturaren eta indarkeriaren artekoa da, laborategietan, azterketa historikoaren bidez eta landa-lan zabala eginez ikertu dena. Azterketa ezberdinen arabera, tenperatura altuek pertsonen jarrera okerragotzea eragiten dute, eta horrek indarkeria fisikoa areagotzea dakar, etxeko indarkeria barne. Eztabaida akademikoa dago gehiegizko indarkeria klima-aldaketak eragiten duen graduari buruz, tenperaturaren aldakortasun naturalari kontrajarrita. Munduko leku batzuetan ohiz kanpoko tenperatura baxuak ere eragin ditzake klima-aldaketak, baina horien ondorio psikologikoak askoz gutxiago aztertu dira. Aztertu denaren arabera, ordea, ez da hain litekeena tenperatura baxuek indarkeria tenperatura altuek bezainbeste areagotzea.[7][12][13][14]

Zeharkako eragina[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Munduko leku guztietan klima-aldaketak nabarmen eragiten du pertsonen finantza-egonkortasunean; esate baterako, nekazaritzaren ekoizpena murrizten du, edo gune bat turismoarentzat erakargarria ez izatea eragiten du. Horrek estres handia sor dezake eta, aldi berean, depresioa eta bestelako gaitz psikologiko negatiboak eragin ditzake. Ondorioak bereziki larriak izan daitezke finantza-estresa gizarte-bizitza nabarmen etetearekin batera gertatzen bada, hala nola kanpalekuetara birkokatzea beharrezkoa bada.[15] Esaterako, Katrina urakanaren ondoren, biztanleen suizidio-tasa, oro har, %300 handitu zen; karabanen parkeetara bizitzera joan behar izan zutenen kasuan, ordea, %1400 baino gehiago. Gobernuen esku-hartze eraginkorrek, finantza-krisi baten estresa arintzeko erabiltzen direnen antzekoek, egoerak ekarritako kalteak gutxiagotu ditzakete. Hala ere, batzuetan hori ez da erraza izaten, batez ere hegoalde globaleko herrialde txiroenetako batzuetan.[9][7][5]

Osasun fisikoa eta osasun mentala guztiz loturik daudenez, klima-aldaketarekin zerikusia duen edozein eragin fisikok eragin zuzena izan dezake osasun mentalean.[16] Ingurumenak jasandako kalteek, adibidez biodibertsitatearen galerak edo baita ingurumen-ezaugarri bizigabeen galerak (itsas-izotza, paisaia kultularak edo ondare historikoak) ere, eragin psikologiko negatiboak izan ditzakete, atsekabe ekologikoa eta solastalgia bezalakoak.[5][1][17][18]

Klima-aldaketaren mehatxuaren kontzientzia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima-aldaketak dakartzan arriskuei buruzko informazioak, klima-aldaketak zuzenean eragiten ez dituen pertsonengan ere, antsietatea edo bestelako larritasuna bezalako ondorio psikologikoak izan ditzake. Horrek bereziki eragin ditzake haurrak, eta Gerra Hotzean emandako antsietate nuklearrarekin alderatu izan da. Ekoantsietatea bezalako gaitz psikologikoak oso gutxitan dira tratamendu klinikoa behar izateko bezain larriak. Desatseginak izan eta negatibotzat sailkatuak egon arren, gaitz horiek klima-aldaketaren errealitatearen aurreko baliozko erantzun arrazional gisa deskribatu dira.[7][19]

Gaitz psikologiko zehatzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima-aldaketa gero eta nabariagoa den eta biosfera zein giza-bizitzarentzat gero eta mehatxu handiagoa dakarren heinean,[20] horren ondorioz sortutako sentimenduak ikertu beharrekoak dira. Galera, antsietatea, atsekabea eta errua bezalako emozioak klima-aldaketaren mehatxuen aurreko erantzun arrunt gisa hartzen dira.[18][21] Emozio horiek guztiak larritasun klimatikotzat hartu izan dira.[22]

Hala ere, klima-aldaketaren eta horrekin erlazionaturiko gaien aurrean sortzen diren emozioak inkontzienteak edo ez guztiz hautemangarriak izan daitezke, etsipen- eta larritasun-sentimenduak sor ditzakeena, batez ere gazteengan.[23] Hori dela eta, zaila da sentitzen denari izena ematea, eta oro har ekoantsietate gisa izendatzen da, batez ere emozio negatiboek forma larriagoak hartzen dituztenean, esaterako loaren nahasmenduak edo erruminazioa eraginez.

Ekoantsietatea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017an Ameriketako Psikologia Elkarteak "ingurumen-hondamendiaren beldur kroniko" gisa definitu zuen ekoantsietatea.[24] Asko erablitzen den beste definizio bat honakoa da: "giza existentziaren oinarri ekologikoak kolapso-prozesuan egotearen sentimendu orokorra".[1]

Gaitza ez da diagnostiko mediko bat, eta klima-aldaketaren errealitateari arrazoizko erantzun gisa hartzen da; hala ere, kasu larriek eragina izan dezakete osasun mentalean, arindu gabe uzten badira.[25] Frogatuta dago, baita ere, ekoantsietatea klima-aldaketaren ikertzaileek beren ikerketak helarazteko moduagatik sor daitekeela: klima-aldaketa gainditzeko eta gizabanakoek aldaketa bat egiteko irtenbiderik kontuan hartzen ez badute, ezintasun-sentimendu hori areagotzen dute.[26]

Ekoantsietatea emozio desatsegina da, baina moldakorra izan daiteke eta portaera positiboak bultzatu, hala nola informazio garrantzitsua biltzea. Hala ere, arazoak saihesteko nahi gisara ere ager daiteke, eta baita paralizazio moduko bat eragin ere. Pertsona batzuek adierazten dute seme-alabarik ez izatea erabaki dutela klima-aldaketak ekarriko duen etorkizunagatik.[27]

Antsietate ekologikoari emandako arreta azkar hazi zen 2017tik aurrera, eta bereziki 2018ko amaieratik aurrera, Greta Thunbergek bere antsietate ekologikoaren inguruan hitz egin ondoren.[28]

Atsekabe ekologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Itsas izotza galtzeak psikologikoki eragin dezake baloratzen duten pertsonengan, atsekabe ekologikoa sortuz. "Itsas-izotzetako jendea gara. Eta itsasoan izotz gehiago ez badago, nola izan gaitezke itsas-izotzetako jendea?" - Inuit zaharra.[29]

Atsekabe ekologikoa (edo dolu ekologikoa) ingurumenaren hondamendiak ala klima-aldaketak sortzen duen galera-sentimendua da.[29][30][5]

Kriss Kevorkian tanatologoak honela definitzen du atsekabe ekologikoa: "gertaera naturalengatik edo gizakiak eragindakoengatik ekosistemen ingurumen-galerak sortutako min-erreakzioa".[31] Beste definizio bat honakoa da: "bizitako edo aurreikusitako galera ekologikoengatik sentitutako atsekabea, espezieen, ekosistemen eta paisaia esanguratsuen galera barne, unekoa ala kronikoa den ingurumenaren aldaketagatik.[32]

Adibidez, Australiako Koral Hesi Handia gutxitzen ikusi zuten zientzialariek antsietatea eta etsipena sentitu zutela adierazten dute.[33] 2014an, Jo Confinok, The Guardian-eko artikulu batean, honako galdera hau egin zuen: "Zergatik ez gaude oinazez beterik, munduko espezieen eskala industrialeko genozidio bat sortzeko dugun gaitasunagatik?"[34]

Solastalgia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Solastalgia neologismo bat da, latineko sōlācium (lasaitasuna) eta grezierazko -algia (mina, larritasuna, atsekabea) hitzez osatua, klima-aldaketak eragindako sufrimendu emozial edo existentziala esan nahi duena. Negatiboki hautemandako ingurumen-aldaketa bezala ere definitzen da. Bereizketa bat egitearren, esan daiteke, batetik, solastalgia negatibotzat hartzen den eta prozesuan dagoen aldaketari lotutako larritasuna dela, eta, bestetik, ekoantsietatea etorkizunean gerta daiteekenari lotutakoa.

Beste gaitz psikologiko batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klimak berezkoak dituen beste ondorio psikologiko batzuk gutxiago aztertu dira. Horien artean sartzen dira eko-depresioa eta eko-haserrea, adibidez. Ekoantsietatearen, eko-depresioaren eta eko-haserrearen eraginak bereizi zituen azterketa batek banakoaren ongizaterako eko-haserrea dela onena aurkitu zuen, eta ona dela, baita ere, klima-aldaketa arintzeko ekintza kolektiboan zein indibidualean parte-hartzea bultzatzeko.[35]

Eraginak talde zehatzetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima aldaketak ez ditu pertsona guztiak berdin eragiten. Biztanleria-talde batzuei, hala nola herri indigenei, umeei edo nerabeei, klima-aldaketak psikologikoki gehiago eragiten diela behatu da. Salbuespen asko daude, baina, oro har, garapen bidean dauden herrialdeetako pertsonak dira klima-aldaketaren eragin zuzena eta horrek dakartzan kalte ekonomikoak gehien jasaten dituztenak.[3]

Herri indigenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima-aldaketak ondorio izugarriak ditu herri indigenen ongizate psikologikoan, zuzenean eta zeharka eragiten baitie. Askotan haien bizimoduak lurrarekin lotura estua duenez, klima-aldaketak zuzenean eragiten die haien osasun fisikoari eta finantza-egonkortasunari. Gainera, mundu osoko herri indigenen osasun mentaleko arazo larrien eta ingurumen-aldaketen arteko korrelazio kezkagarria frogatu da.[36] Kultura indigenek lurrari egozten dioten loturak eta balioak dakar lurrarekiko kalteek edo bereizketak zuzenean eragiten diela osasun mentalean. Askorentzat, beren herrialdea alderdi psikologikoekin lotuta dago, hala nola identitatearekin, komunitatearekin eta erritualekin.[36] Interkonexio horrek osasunaren ikuspegi holistiko baten berri ematen du, ingurumenarekiko oreka eta lotura espirituala eskatzen dituena, eta klima-aldaketak mehatxatzen duena.[37]

Bestetik, indigenen egoera ukatzen duten gobernuen erantzun desegokiek are gehiago larriagotzen dituzte klima-aldaketarekin lotutako ondorio psikologiko negatiboak. Horrek kultura-homogeneizaziorako arriskua dakar, denentzat berdinak diren klima-aldaketara egokitzeko erabakiengatik, eta baita talde batzuk lekualdatu beharragatik kultura-tradizioak haustearen ondorioz.[36][37] Maila sozioekonomiko baxuagoa duten herrialdeek, eremu sozioekonomiko hobeko eremuetako talde minoritarioek bezala, besteek baino gehiago jasaten dute krisi klimatikoa. Horrek migratzaile klimatikoak sortu ditu, ingurumen-baldintzak okertzeagatik eta katastrofe-klimatikoengatik.[38]

Kultura-jardueran eta gizarte-portaeran emandako aldaketak klima-krisia areagotzearekin batera gertatzen dira. [38] Indigenen kultura aldaketa horren adibide bat da, giza gorputzak inguruko ingurune fisikoa irudikatzen duen heinean.[39] Klima-krisian gertatzen diren kultura-aldaketa horiek osasun mentalean nola eragiten duten ulertzea funtsezkoa da laguntza egokia sortu eta eskaini ahal izateko. Antropologoek funtsezko tresna bat eskaintzen dute klima-krisiak giza osasunean dituen ondorioak ulertzeko. Orain, osasun mentala ez da desoreka biomedikoaren ondorio gisa bakarrik ulertu behar, baita krisi klimatikoaren ondorio gisa ere. Garapen ekonomikoa lehenesten duen ideologia hegemonikoak osasun mentalean eragin izugarria du, eta aurre egin behar zaio.[40] Ondorioek okerrera besterik ez dute egingo, aurreikusi ezinezko ingurumen-hondamendiek okerrera egin ahala. Klima-aldaketak indigenen osasun mentalean duen eragin handia dela eta, funtsezkoa da herri indigenen ikuspegia arreta handiz kontuan hartzea eta psikologia klimatikoaren arloan geroz eta gehiago txertatzea.

Haurrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haur bat manifestazio klimatiko batean Juneaun, Alaskan.

Haurrak helduak baino gehiago eragiten ditu klima-aldaketak. Haurren osasun fisikoari eragiten dioten klima-aldaketaren ondorio askok ondorio psikologikoak eta mentalak ere badituzte.[41] Munduko Osasun Erakundearen arabera, klima-aldaketak eragindako gaixotasunen %88 bost urtetik beherako haurrei dagokie.[42] The Lancet aldizkariak osasunari eta klima-aldaketari buruz egindako ikerketa batean, haurrak klima-aldaketak gehien eragiten dituen kategoria direla adierazten da.[43] 14 urtetik beherako haurrek %44 probabilitate handiagoa dute ingurumen-arrazoiengatik hiltzeko,[44] eta hirigunetakoek besteek baino gehiago pairatzen dituzte airearen kalitate kaskarra eta gehiegizko jendetza.[45]

Klima-aldaketak haurrengan dituen eraginen artean osasun mentaleko arazo larriak daude, besteak beste TOEN, depresioa, antsietatea, fobiak, loaren nahasteak, atxikimendu-nahasteak eta substantzien abusua.

2018ko ikerketa baten arabera, funtsezkoa da klima-aldaketak haurrei psikologikoki eragiten dien moduari buruz informazioa biltzea, hiru arrazoi nagusirengatik:[41]

  • Haurrek klima-aldaketak beren bizitzan zehar dituen ondorio negatiboen karga handiagoa jasango dute; beraz, gizarteak ondorio horiek nola murriztu jakin behar du, haurrak babestu ahal izateko;
  • Gizarteko hurrengo liderrak dira, eta orain psikologikoki erantzuteko duten moduak garrantzia du beren gaur egungo eta etorkizuneko erabakiak hartzerakoan;
  • Klimak aldatutako mundu batera egokitzeko gaitasuna beharko dute, karbono gutxi isurtzen duen ekonomia baterako trantsizio psikologiko eta fisiko azkarra barne, eta egokitze hori errazteko ezagupen, jarrera eta ezaugarri bereziak beharko dituzte.

Nerabeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laguntza eta aldaketa politikorik ezak, komunikabideen arreta areagotzearekin batera, atsekabe ekologikoa eragin du, eta horrek ondorio berezia izan du nerabeen osasun mentalean. Klima-aldaketak nerabeak desberdin eragiten ditu, eta modu ezberdinetan. Modu horietako asko nahasi egiten dira nerabe bakoitzak bere trauma eta larritasuna prozesatu ahala. Lehenagotiko gaixotasun mentalak dituzten nerabeek atsekabe eta larritasun ekologiko handiak izateko arrisku nabarmena dute.[46]

Klima-aldaketak eragindako emozio horiek ez dira zuzenean kaltegarriak nerabearen osasun eta egoera psikologikorako, baina desatseginak dira eta geroz eta arazo larriagoa osatzen dute. Atsekabe ekologikoa, larritasuna, antsietatea eta haserrea dira nerabeen artean gehien sortzen diren emozioak. Psikologoak, bereziki psikologo klimatikoak, zailtasunak izaten ari dira emozio horien iturria aurkitzeko, bai eta behar dutenei laguntza eskaintzeko metodoak bilatzeko, eta oraindik arazorik ez dutenen arazoak prebenitzeko.[47]

Lekualdatzera behartua izatea ohikoagoa bihurtzen ari da klima-krisia handitu ahala. Lekualdatze behartua hondamendi naturalek, elikagaien murrizketak, goseteak, ur eskasiak edo bestelako ingurumenaren ondorioek eragin dezakete.[48] Lekualdatzeak atsekabe eta galera sentimenduak eragiten ditu, leku eroso batetik beste leku ezezagun batera joan beharragatik. Elikagaien murrizketak, goseak eta ur-eskasiak zeharka eragingo diote nerabearen osasunari, beldurra, antsietatea, atsekabea eta galera-sentimendua ekarriz.

Nerabeentzat harremanak garrantzitsuak dira. Lekualdatzeak tentsioak eragin ditzake nerabearen gizarte-harremanetan, eta baita gaitasun sozialak eta harremanak garatzea eragotzi ere. Gatazka komunitarioek ere zeharka eragin dezakete nerabearen osasun mentalean. Komunitateak iritzi kontraesankorrak izan ditzake klima-aldaketari, klima-aldaketaren metodoei eta klima-aldaketaren kontzientziari buruz. Emozio eta egoera negatiboz inguratuta egoteak eragin handia izan dezake garapen-bidean dagoen nerabe batengan. Baliteke beste batzuekin gatazka hori pertsonalki bizi nahi ez izateak eta interakzio sozialetatik urruntzea. Ideia desberdinak izan ditzakete, baina adinaren ondorioz norbaitek entzutea lortzeko arazoak izan ditzakete. Hala, etsipen-, ezintasun- eta beldur-sentimenduak nagusitzen dira.[49]

Ondorio positiboak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima-aldaketaren eragin psikologikoari buruzko azterketa gehienek ondorio negatiboak aurkitzen badituzte ere, ondorio positibo batzuk ere egon daitezke. Klima-aldaketaren ondorio negatiboen zuzeneko esperientziak aldaketa pertsonal positiboa eragin dezake. Pertsona batzuei, uholdeen eta antzeko ingurumen-gertaeren bizipenak klima-aldaketarekiko ardura handiagoa ekarri diete, klima-aldaketari aurre egiteko asmo eta poertaeretan bilakatzen dena.[18][50][51] Positiboa izan daitekeen zeharkako ondorioen adibide bat finantza-onurak lirateke, uzta handiagoak izan litzaketen nekazari gutxienentzat. Klima-aldaketak nekazaritzan dituen ondorio gehienak oso negatiboak izango direla aurreikusten den arren, zenbait eskualdetako ondorio batzuk onuragarriak izango direla aurreikusten da.[52][53]

Maila pertsonalean, kezka eta antsietatea bezalako emozioak bizitzaren zati normala dira, deserosoa izan arren. Mehatxuak identifikatu eta tratatzen dituen defentsa-sistema baten parte gisa ikus daitezke. Ikuspegi horretatik, antsietatea erabilgarria izan daiteke jendea informazioa bilatzera eta arazo bati buruzko ekintzak egitera motibatzeko.[54][18][55] Antsietateak eta kezkak joera handiagoa dute konpromisoarekin lotuta egoteko pertsonek zerbait egin dezaketela sentitzen dutenean. Agentzia-sentimendua indartu egin daiteke jendeak erabakiak hartzeko prozesu partizipatiboetan esku hartuz. Arazoan eta esanahian oinarritutako arazoei aurre egiteko trebetasunak ere sustatu daitezke. Arazoa ardatz duen arazoei aurre egiteko moduak informazioa biltzea eta norberak pertsonalki zer egin dezakeen jakitea eskatzen du. Esanahian oinarritutako arazoei aurre egiteko moduak informazio positiboa identifikatzea, itxaropen-iturri konstruktiboetan arreta jartzea eta beste pertsona batzuk ere beren zatia egiten ari direla sinestea bezalako portaerak eskatzen ditu.[56][18] Agentzia-zentzu bat, arazoei aurre egiteko trebetasunak eta gizarte-laguntza garrantzitsuak dira erresilientzia orokorra sortzeko.[57][58][59] Hezkuntzari on egin diezaioke kontzientzia emozionalean eta emozioak erregulatzeko estrategien garapenean zentratutako ikuspegi batek.[60]

Gizabanako batzuentzat, klima-aldaketaren aurkako borroka partekatuak eragindako konpromiso handiagoak isolamendu soziala eta bakardadea murrizten ditu.[61] Komunitate mailan, klima-aldaketari buruz ikasteak eta mehatxuari erantzuteko neurri kolektiboak hartzeak altruismoa eta gizarte-kohesioa areagotu, gizarte-loturak indartu eta erresilientzia hobetu dezake. Ondorio sozial positibo hori, oro har, lehendik gizarte-kohesio altu samarra duten komunitateekin baino ez da lotzen, eta horrek komunitate-liderrak bultzatzen ditu erresilientzia soziala hobetzera, klima-aldaketaren ondorioak larriegiak bihurtu aurretik.[5][9][7][62][63]

Gutxitzeko ahaleginak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Psikologoek gero eta laguntza handiagoa ematen diote mundu-komunitateari, klima-aldaketa gutxitzeko ahalegin eraginkorrak antolatzeko erronkari aurre egiten. Lan handia egin da klimarekin zerikusia duen informazioa komunikatzeko modurik onena bilatzen, komunikatutakoak eragin psikologiko positiboa izan dezan eta, hala, jendea arazoari aurre egiten saiatu dadin, defentsa psikologikoak aktibatu beharrean, hala nola ukazioa, arazoarekiko distantzia edo hondamendi-sentsazioa. Komunikazio-metodoari buruz aholkatzeaz gain, psikologoek pertsona mota egokiak komunikatzeak egiten duen aldaketa ikertu dute. Adibidez, Estatu Batuetako kontserbatzaileei zuzentzean, frogatu da klimarekin lotutako mezuak modu positiboagon jasotzen direla ofizial militar ohiek ematen badituzte. Batez ere psikologoak ez diren zenbait pertsona ere klima-aldaketari lotutako arazo psikologikoei buruzko aholkuak ematen aritu dira. Adibidez, Christiana Figueres eta Tom Rivett-Carnac-ek, aurrekaririk gabeko Parisko Hitzarmena (2015) antolatzeko ahaleginaren buru izan zirenek, ordutik hona kanpaina bat egin dute klima-aldaketaren aurreko "baikortasun setatsua" pentsamoldea zabaltzeko, klima-aldaketaren erronkaren aurren izan behar den erantzun psikologikoa dela azalduz.[64][65][66][67][19][62]



Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d Pihkala Panu (2020). «Anxiety and the Ecological Crisis: An Analysis of Eco-Anxiety and Climate Anxiety». Sustainability (journal) 12 (19): 7836. doi:10.3390/su12197836.
  2. ↑ Cavendish, Camilla. (2023-07-15). «The arrival of the Anthropocene is our final warning on climate: We have instigated a sixth mass extinction of other species, changed the biosphere and altered ocean chemistry» The Financial Times (Londres).
  3. ↑ a b Ojala, Maria; Cunsolo; Ogunbode; Middleton. (2021-10-18). «Anxiety, Worry, and Grief in a Time of Environmental and Climate Crisis: A Narrative Review» Annual Review of Environment and Resources 46 (1): 35–58.  doi:10.1146/annurev-environ-012220-022716. ISSN 1543-5938..
  4. ↑ Carson, Rachel (2002) [1st. Pub. Houghton Mifflin, 1962]. Silent Spring. Mariner Books. ISBN 978-0-618-24906-0.
  5. ↑ a b c d e P. Tschakert; N.R. Ellis; C. Anderson; A. Kelly; J. Obeng (2019). "One thousand ways to experience loss: A systematic analysis of climate-related intangible harm from around the world". Global Environmental Change. 55: 58–72. doi:10.1016/j.gloenvcha.2018.11.006. S2CID 159117696.
  6. ↑ Zara Abrams (2020). "Increasing action on climate change". American Psychological Association.
  7. ↑ a b c d e f g Doherty TJ, Clayton S (2011). "The Psychological Impacts of Global Climate Change". American Psychologist. 66 (4): 265–76. doi:10.1037/a0023141. PMID 21553952.
  8. ↑ a b Jessica G Fritze; Grant A Blashki; Susie Burke; John Wiseman (2008). "Hope, despair and transformation: Climate change and the promotion of mental health and wellbeing". International Journal of Mental Health Systems. 2 (13): 13. doi:10.1186/1752-4458-2-13. PMC 2556310. PMID 18799005.
  9. ↑ a b c d Dryzek, John; Norgaard, Richard; Schlosberg, David, eds. (2011). "15,16,27,47". The Oxford Handbook of Climate Change and Society. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-956660-0.
  10. ↑ Hayes, Katie; Blashki, G.; Wiseman, J.; Burke, S.; Reifels, L. (2018). "Climate change and mental health: risks, impacts and priority actions". International Journal of Mental Health Systems. 12 (1): 28. doi:10.1186/s13033-018-0210-6. PMC 5984805. PMID 29881451.
  11. ↑ World Health Organization. "Climate change and health". World Health Organization.
  12. ↑ Ajai Raj (2021). "Feeling Hot Can Fuel Rage: Hotter weather sparks aggression and revolution". Scientific American.
  13. ↑ Hsiang SM, Burke M (2014). "Climate, conflict, and social stability: what does the evidence say?". Climatic Change. 123 (1): 39–35. Bibcode:2014ClCh..123...39H. doi:10.1007/s10584-013-0868-3.
  14. ↑ Vladimir Otrachshenko; Olga Popova; José Tavares (2021). "Extreme Temperature and Extreme Violence: Evidence from Russia". Economic Inquiry. 59 (1): 243–262. doi:10.1111/ecin.12936. hdl:10419/266710.
  15. ↑ McMichael, A.J.; Campbell-Lendrum, D.H.; Corvalán, C.F.; et al. (2003). Climate Change and Human Health: Risks and Responses. World Health Organization. ISBN 92-4-156248-X.
  16. ↑ Berry, Helen Louise; Bowen, Kathryn; Kjellstrom, Tord (2010). "Climate change and mental health: a causal pathways framework". International Journal of Public Health. 55 (2): 123–132. doi:10.1007/s00038-009-0112-0. PMID 20033251. S2CID 22561555.
  17. ↑ Weststeijn, Thijs (2021). "Heritage at sea: Must we simply accept the loss of beloved buildings and cities to the floods and rising seas of the climate crisis?", AEON.
  18. ↑ a b c d e Ojala, Maria; Cunsolo, Ashlee; Ogunbode, Charles A.; Middleton, Jacqueline (2021). "Anxiety, Worry, and Grief in a Time of Environmental and Climate Crisis: A Narrative Review". Annual Review of Environment and Resources. 46 (1): 35–58. doi:10.1146/annurev-environ-012220-022716. S2CID 236307729.
  19. ↑ a b Susan Clayton (2020). "Climate anxiety: Psychological responses to climate change". Journal of Anxiety Disorders. 74: 102263. doi:10.1016/j.janxdis.2020.102263. PMID 32623280. S2CID 220370112.
  20. ↑ "Global Warming of 1.5 °C —"
  21. ↑ Dodds, Joseph (2011) Psychoanalysis and Ecology at the Edge of Chaos. London: Routledge.
  22. ↑ Searle, Kristina; Gow, Kathryn (2010). "Do concerns about climate change lead to distress?". International Journal of Climate Change Strategies and Management. 2 (4): 362–379. doi:10.1108/17568691011089891.
  23. ↑ Majeed, Haris; Lee, Jonathan (2017). "The impact of climate change on youth depression and mental health". The Lancet Planetary Health. 1 (3): e94–e95. doi:10.1016/S2542-5196(17)30045-1. PMID 29851616.
  24. ↑ Clayton, Susan; Manning, Christie; Krygsman, Kirra; Speiser, Meighen (March 2017), Mental Health and Our Changing Climate: Impacts, Implications, and Guidance, American Psychological Association.
  25. ↑ Dr Catriona Mellor (2020). «Eco distress: for parents and carers». Royal College of Psychiatrists.
  26. ↑ Chiolero A. (2023). "Academic Framing as a Cause of Eco-Anxiety". Epidemiologia. 4 (1): 60–62. doi:10.3390/epidemiologia4010006. ISSN 2673-3986. PMC 9944577. PMID 36810453.
  27. ↑ Schneider-Mayerson, Matthew; Leong, Kit Ling (2020). «Eco-reproductive concerns in the age of climate change». Climatic Change 163 (2): 1007-1023. ISSN 1573-1480. doi:10.1007/s10584-020-02923-y.
  28. ↑ Vaughan, Adam (2019). «The Year the World Woke up to Climate Change» 244 (3261/62). 20-21.
  29. ↑ a b Vince G (2020-01-12). "How scientists are coping with 'ecological grief'". The Observer. ISSN 0029-7712.
  30. ↑ Cunsolo A, Ellis NR (April 2018). "Ecological grief as a mental health response to climate change-related loss". Nature Climate Change. 8 (4): 275–281. Bibcode:2018NatCC...8..275C. doi:10.1038/s41558-018-0092-2. ISSN 1758-6798. S2CID 90611076.
  31. ↑ Rosenfeld J (2016). "Facing Down 'Environmental Grief'". Scientific American.
  32. ↑ Cunsolo A, Ellis N. "Hope and mourning in the Anthropocene: Understanding ecological grief". The Conversation.
  33. ↑ Conroy G (2019). "'Ecological grief' grips scientists witnessing Great Barrier Reef's decline". Nature. 573 (7774): 318–319. Bibcode:2019Natur.573..318C. doi:10.1038/d41586-019-02656-8. PMID 31530920.
  34. ↑ Confino, Jo (2014). «Grieving could offer a pathway out of a destructive economic system». ISSN 0261-3077.
  35. ↑ Samantha K. Stanley; Teaghan L. Hogg; Zoe Leviston; Iain Walker (2021). "From anger to action: Differential impacts of eco-anxiety, eco-depression, and eco-anger on climate action and wellbeing". The Journal of Climate Change and Health. 1: 100003. doi:10.1016/j.joclim.2021.100003. hdl:1885/296923.
  36. ↑ a b c Middleton, Jacqueline; Cunsolo, Ashlee; Jones-Bitton, Andria; Wright, Carlee J.; Harper, Sherilee L. (2020). "Indigenous mental health in a changing climate: a systematic scoping review of the global literature". Environmental Research Letters. 15 (5): 053001. Bibcode:2020ERL....15e3001M. doi:10.1088/1748-9326/ab68a9.
  37. ↑ a b Bowles, Devin C. (2015). "Climate Change and Health Adaptation: Consequences for Indigenous Physical and Mental Health". Annals of Global Health. 81 (3): 427–431. doi:10.1016/j.aogh.2015.06.004. PMID 26615078.
  38. ↑ a b Mena, CS; Artz, M; Llanten, C (2020). "Climate change and global health: a medical anthropology perspective". Perspectives in Public Health. 140 (4): 196–197. doi:10.1177/1757913919897943. PMID 32640918. S2CID 220437684.
  39. ↑ Palsson, Gisli (2016). "Unstable bodies: biosocial perspectives on human variation: Unstable bodies: biosocial perspectives on human variation". The Sociological Review Monographs. 64 (1): 100–116. doi:10.1002/2059-7932.12015.
  40. ↑ Cartwright, Elizabeth (2019). "The Medical Anthropology of Climate Change: Eco-Risks and the Body Environmental". Medical Anthropology. 38 (5): 436–439. doi:10.1080/01459740.2019.1621866. PMID 31194596.
  41. ↑ a b Burke, Susie E. L.; Sanson, Ann V.; Van Hoorn, Judith (May 2018). "The Psychological Effects of Climate Change on Children". Current Psychiatry Reports. 20 (5): 35. doi:10.1007/s11920-018-0896-9. PMID 29637319. S2CID 4810030.
  42. ↑ Anderko, Laura; Chalupka, Stephanie; Du, Maritha; Hauptman, Marissa (January 2020). "Climate changes reproductive and children's health: a review of risks, exposures, and impacts". Pediatric Research. 87 (2): 414–419. doi:10.1038/s41390-019-0654-7. ISSN 1530-0447. PMID 31731287.
  43. ↑ Watts, Nick; Amann, Markus; Arnell, Nigel; Ayeb-Karlsson, Sonja; Belesova, Kristine; Boykoff, Maxwell; Byass, Peter; Cai, Wenjia; Campbell-Lendrum, Diarmid; Capstick, Stuart; Chambers, Jonathan (2019). "The 2019 report of The Lancet Countdown on health and climate change: ensuring that the health of a child born today is not defined by a changing climate". Lancet. 394 (10211): 1836–1878. doi:10.1016/S0140-6736(19)32596-6. hdl:10871/40583. ISSN 1474-547X. PMID 31733928. S2CID 207976337.
  44. ↑ Bartlett, Sheridan (2008). "Climate change and urban children: Impacts and implications for adaptation in low- and middle-income countries". Environment and Urbanization. 20 (2): 501–519. doi:10.1177/0956247808096125. S2CID 55860349.
  45. ↑ "WHO | The global burden of disease: 2004 update". WHO.
  46. ↑ Hawkins R (2021). "Debate: Inequalities within understanding of Eco Distress". Child and Adolescent Mental Health. 27 (1): 73–74. doi:10.1111/camh.12528. PMID 34894054. S2CID 245020740.
  47. ↑ Martin G, Reilly K, Everitt H, Gilliland JA (2021). "Review: The impact of climate change awareness on children's mental well-being and negative emotions – a scoping review". Child and Adolescent Mental Health. 27 (1): 59–72. doi:10.1111/camh.12525. PMID 34873823. S2CID 244922257.
  48. ↑ Cianconi P, Betrò S, Janiri L (2020). "The Impact of Climate Change on Mental Health: A Systematic Descriptive Review". Frontiers in Psychiatry. 11: 74. doi:10.3389/fpsyt.2020.00074. PMC 7068211. PMID 32210846.
  49. ↑ Van Nieuwenhuizen A, Hudson K, Chen X, Hwong AR (2021). "The Effects of Climate Change on Child and Adolescent Mental Health: Clinical Considerations". Current Psychiatry Reports. 23 (12): 88. doi:10.1007/s11920-021-01296-y. PMID 34874507. S2CID 244910053.
  50. ↑ Demski, Christina; Capstick, Stuart; Pidgeon, Nick; Sposato, Robert Gennaro; Spence, Alexa (2017). "Experience of extreme weather affects climate change mitigation and adaptation responses". Climatic Change. 140 (2): 149–164. Bibcode:2017ClCh..140..149D. doi:10.1007/s10584-016-1837-4. PMC 7175646. PMID 32355377.
  51. ↑ Spence, A.; Poortinga, W.; Butler, C.; Pidgeon, N. F. (April 2011). "Perceptions of climate change and willingness to save energy related to flood experience". Nature Climate Change. 1 (1): 46–49. Bibcode:2011NatCC...1...46S. doi:10.1038/nclimate1059.
  52. ↑ Wing, Ian Sue; De Cian, Enrica; Mistry, Malcolm N. (1 September 2021). "Global vulnerability of crop yields to climate change". Journal of Environmental Economics and Management. 109: 102462. doi:10.1016/j.jeem.2021.102462. hdl:10278/3740492.
  53. ↑ "Global Climate Change Impact on Crops Expected Within 10 Years, NASA Study Finds". NASA. 2021.
  54. ↑ Gaines, James (2021). "How to handle climate anxiety". Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-092921-1. S2CID 244253703.
  55. ↑ Valentino, Nicholas A.; Hutchings, Vincent L.; Banks, Antoine J.; Davis, Anne K. (2008). "Is a Worried Citizen a Good Citizen? Emotions, Political Information Seeking, and Learning via the Internet". Political Psychology. 29 (2): 247–273. doi:10.1111/j.1467-9221.2008.00625.x.
  56. ↑ Gaines, James (2021). "How to handle climate anxiety". Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-092921-1. S2CID 244253703.
  57. ↑ Heshmat, Shahram (2020). "The 8 Key Elements of Resilience". Psychology Today.
  58. ↑ Masten, Ann S.; Lucke, Cara M.; Nelson, Kayla M.; Stallworthy, Isabella C. (2021). "Resilience in Development and Psychopathology: Multisystem Perspectives". Annual Review of Clinical Psychology. 17 (1): 521–549. doi:10.1146/annurev-clinpsy-081219-120307. PMID 33534615. S2CID 231803987.
  59. ↑ Sweeny, Kate; Dooley, Michael D. (2017). "The surprising upsides of worry". Social and Personality Psychology Compass. 11 (4): e12311. doi:10.1111/spc3.12311.
  60. ↑ Ojala, Maria (2016). "Facing Anxiety in Climate Change Education: From Therapeutic Practice to Hopeful Transgressive Learning" . Canadian Journal of Environmental Education. 21: 41–56.
  61. ↑ Bains, Kiran Kaur; Turnbull, Triece (2019). "Improving Health Outcomes and Serving Wider Society: The Potential Role of Understanding and Cultivating Prosocial Purpose Within Health Psychology Research and Practice to Address Climate Change and Social Isolation and Loneliness". Frontiers in Psychology. 10: 1787. doi:10.3389/fpsyg.2019.01787. PMC 6693434. PMID 31440182.
  62. ↑ a b Ranney, Michael Andrew; Clark, Dav (2016). "Climate Change Conceptual Change: Scientific Information Can Transform Attitudes". Topics in Cognitive Science. 8 (1): 49–75. doi:10.1111/tops.12187. PMID 26804198.
  63. ↑ Kieft, Jasmine; Bendell, Jem (2021). The responsibility of communicating difficult truths about climate influenced societal disruption and collapse: an introduction to psychological research. Institute for Leadership and Sustainability Occasional Papers. Vol. 7. University of Cumbria.
  64. ↑ Nisbet, Matthew C., ed. (2018). "1, passim". The Oxford Encyclopedia of Climate Change Communication. Vol. 1. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-049898-6.
  65. ↑ Christiana Figueres Tom Rivett-Carnac, The Future We Choose: Surviving the Climate Crisis (Manilla Press, 2020) ISBN 978-0-525-65835-1.
  66. ↑ Christiana Figueres (2020). The case for stubborn optimism on climate. TED (konferentzia).
  67. ↑ Matthew Motta; Robert Ralston; Jennifer Spindel (2021). "A Call to Arms for Climate Change? How Military Service Member Concern About Climate Change Can Inform Effective Climate Communication". Environmental Communication. 15 (1): 85–98. doi:10.1080/17524032.2020.1799836. S2CID 225469853.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Xuban_Matarranz/Proba_orria&oldid=9662236"(e)tik eskuratuta