Neobabiloniar Inperioa

Wikipedia, Entziklopedia askea
Neobabiloniar Inperioa
K.a. 612 – K.a. 539
Monarkia
Neobabiloniar Inperioa bandera

Neobabiloniar Inperioa armarria

Geografia
Hiriburua
Kultura
Hizkuntza(k)
ErlijioaHenoteismo
Historia
← Aurrekoa
Neo-asiriar inperioa
Ondorengoa →
Akemenestar Inperioa

Neobabiloniar Inperioa edo Bigarren Babiloniar Inperioa,[1] historikoki Kaldear Inperioa deitua,[2] Mesopotamian k.a. 612. urtetik k.a. 539. urtera arte hedatu zen inperioa izan zen. Aurreko hiru mendeetan, Babiloniar Inperioa beste herri batek gobernatu zuen, zeinekin akadiera partekatzen zuen, iparraldeko bizilagunak, asiriarrak. Asurbanipal azken gobernari asiriar indartsua hil eta urtebetera, k. a. 627an, Neo-asiriar inperioa gerra zibil basatien zurrunbiloan sartu zen. Nabopolasar kaldear buruzagiaren gidatuta, Babiloniak matxinatu, eta mediar, persiar, eszitiar eta zimeriarrekin aliantzan, k.a. 612an Ninive hiria arpilatu zuten.

Lehen aldiz k.a. XVIII. mendearen erdialdean Hammurabi hil zenetik, Inperioaren egoitza Babilonia hirira lekualdatu zuten. Garai horretan bizitza ekonomikoan eta nekazaritza-ekoizpenean hobekuntza orokorra gertatu zen, eta, ondorioz, arkitektura-proiektuen, arteen eta zientzien loraldi handia.

Aro neobabilonikoa Nabonidesen erregealdiarekin batera amaitu zen, k.a. 539an. Persiarren gailurrean, Ziro II.a Handiak inperioa konkistatu zuen, 80 urteko historiari amaiera emanez.

Egoera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Babilonia, Neo-asiriar inperioan zehar (k.a. 911-k.a. 616) Asiriaren menpe egon zen, Asiriar Inperio Ertainean (k.a. 1365-k.a. 1020) sarri egon zen bezala. Mesopotamia Garaiko asiriarrek, eskuarki, hegoaldeko herriak baketzeko gai izan ziren beren botere militarraren bidez, errege txotxongiloak ezarriz edo pribilegioak emanez.

Tradizio zaharren berpizkundea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Babiloniak bere independentzia berreskuratu ondoren, gobernari neobabiloniarrak bere erresumaren antzinatasunaz sakon jabetu ziren eta politika artxitradizionalista bati jarraitu zioten, antzinako sumero-akadiar kulturaren zati handi bat berpiztuz. Aramera eguneroko hizkuntza bihurtu bazen ere, akadiera administrazioaren eta kulturaren hizkuntza gisa mantendu zen. Akadiar inskripzioetan 1.500 urte lehenagoko esamolde arkaikoak sartu zituzten berriro, denbora luzean erabili gabeko sumerierazko hitzekin batera. Neobabiloniar idazkera kuneiformea ere aldatu egin zen, akadiar hizkuntzari zegokion k.a. III. milurtekoko idazkera sistema zaharraren antza izateko.

Babiloniako loria inperialaren gorenetik zetozen antzinako artelanak ia begirune erlijiosoz tratatu eta zehatz-mehatz zaindu zituzten. Adibidez, eraikuntza batean Sargon Akadekoaren estatua bat aurkitu zutenean, berarentzat tenplu bat eraiki eta opariak egin zitzaizkion. Ziotenez, Nabukodonosor II.ak, Sipparreko tenplua zaharberritzeko ahaleginetan, hainbat indusketa egin behar izan zituen, Naram-Sim enperadorearen garaiko zimenduak aurkitu zituen arte. Aurkikuntza honek tenplua behar bezala berreraikitzea ahalbidetu zion. Neobabiloniarrek akadtarrek Sin ilargi-jainkoaren apaiz izateko errege alaba bat izendatzeko zuten ohitura zaharra ere berpiztu egin zuten.[3][4]

Bizitza kulturala eta ekonomikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Orduko Mesopotamiako kulturari eta bizitza ekonomikoari buruz administrazio inperialaren egiturari eta mekanikari buruz baino askoz gehiago dakigu. Mesopotamiako hegoalderako aro neobabilonikoa berpizkunde bat izan zela argi dago. Lur-eremu handiak ireki zituzten laborantzarako. Bakeak eta botere inperialak ureztatze-sistemak hedatzeko eta kanal-sistema zabal bat eraikitzeko baliabideak jarri zituzten haien esku. Babiloniako zelaian jabetza handiak zeuden, gobernuko funtzionarioei ordaintzeko modu gisa ematen zitzaizkienak. Ogasunak, oro har, tokiko enpresariek administratzen zituzten, eta haiek lortzen zituzten irabaziak. Landako jendea lursail horiei lotuta zegoen, eta jabeei eskulana eta alokairuak ematen zizkieten.

Neobabiloniar XI. dinastia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Babiloniaren erorialdia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Babiloniaren erorialdia»

K.a. 549an, Ziro II.a Handia akemenestar erregea, Astiages bere mediar erregearen aurka matxinatu zen Ekbatanan. Bere armadak Astiages traizionatu egin zuen, eta Ziro irandar herri guztietako gobernari bihurtu zen, baita prerraniar elamiarrena eta gutiena ere.

K.a. 539an, Zirok Babiloniar Inperioa inbaditu zuen. Nabonides erregeak Belsasar bere seme bidali zuen persiar armada handia urruntzera. Hala ere, Asiriako gobernadore Gobriasek traizionatu egin zuen Belsasar, eta bere indarrak persiarren aldera aldatu zituen. Babiloniako indarrak Opisko guduan erori ziren. Nabonidesek Borsippa aldera ihes egin zuen, eta urriaren 12an, Ziroren ingeniariek Eufratesko urak desbideratu ondoren, "Ziroren soldaduak Babiloniara borrokarik gabe sartu ziren". Xenofonteren lanetan Belsasar Babiloniakoa eraila izan zela esaten da, baina kontatutakoa ez da oso fidagarria.[5] Nabonidesek errenditu eta deportatu egin zuten. Belen tenplu handiaren atarian guardia guztiak jarri zituzten, eta bertan jarraitu zuten etengabe. Ziro urriaren 3an iritsi zen Babiloniara, eta Gobriasek haren ordez jardun zuen. Zirok, ondoren, Gobrias Babiloniako probintziako gobernadore izendatu zuen.

Zirok Babiloniako errege ohien oinordeko legitimoa eta Marduken mendekatzailea zela esan zuen.[6] Mardukek, tokiko jainkoen irudiak beren antzinako santutegietatik Babiloniara eramanetean, Nabonidesen errukigabekeriagatik haserre zegoen. Babiloniako erlijioa Babiloniako Mardukeko tenpluan zentralizatzen saiatzean, Nabonidesek erresumin handia piztu zuen, eta bertako apaizak erakarri bazituen ere, militarrek bere gustu zaharkituengatik arbuiatu egiten zuten. Dirudienez, bere erresumaren defentsa beste batzuen esku utzi zuen, antzinako tenpluen fundazioaren erregistroak induskatzeko eta eraikitzaileen datak zehazteko lanik atseginenaz arduratuz.

Bertan populazio zati deseroso bat egoteak,[7] baita atzerriratuak egoteak ere, juduak kasu,[8] zalantzarik gabe, Zirok Babilonia inbaditzea erraztu zuen. Beraz, Ziroren lehen ekintzetako bat erbesteratuei beren jaioterrietara itzultzen uztea izan zen, beren jainko eta ontzi sakratuen irudiak berekin eramanez. Horretarako baimena aldarrikapen baten barruan zegoen, eta horren bidez, konkistatzaileak Babiloniako tronuari egindako erreklamazioa justifikatzen ahalegintzen zen. Belek eta bere apaizek sagaratu arte mendebaldeko Asian gobernatzeko eskubiderik inork ez zuelako sentsazioa handia zen oraindik, eta, ondorioz, Zirok "Babiloniako Errege" titulua hartu zuen.

Babilonia, Asiria bezala, akemenestar pertsiarraren satrapia bihurtu zen.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Zara, Tom. (2008). «A Brief Study of Some Aspects of Babylonian Mathematics» Liberty University: Senior Honors Theses 23: 4..
  2. ↑ Dougherty, Raymond Philip. (2008). Nabonidus and Belshazzar: A Study of the Closing Events of the Neo-Babylonian Empire. Wipf and Stock Publishers, 1 or. ISBN 978-1-55635-956-9..
  3. ↑ A.T. Olmstead, History of the Persian Empire, Univ. of Chicago Press, 1948, p. 38
  4. ↑ Joan Oates, Babylon, revised ed., Thames & Hudson, 1986, p. 133
  5. ↑ Harper's Bible Dictionary, ed. by Achtemeier, etc., Harper & Row, San Francisco, 1985, p. 103
  6. ↑ Georges Roux, Ancient Iraq, 3rd ed., Penguin Books, London, 1991, p. 382
  7. ↑ John Haywood, The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations, Penguin Books Ltd. London, 2005, p. 49
  8. ↑ Isaiah 45 | Biblegateway.com

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Neobabiloniar_Inperioa&oldid=9467924"(e)tik eskuratuta