Eskersari unibertsala jaso zuen, ez bakarrik sukar horiarekin egindako lanagatik, baita haur-tetanosaren arazo izugarriaren iturburua aurkitu eta konpondu zuelako ere.
Kubako mediku ingeles baten semea izan zen. Aitak ama espainiarra zuen eta Simón Bolívarrekin borrokatu zen. 1833an jaio zen Kubako Kapitaintza Nagusia Probintzian Kuba Espainiako Erresumaren barruan zegoen garaian. Haurtzaroko urteak Habanan eta aitaren kafetegian bizi izan zituen, Alkazar inguruan. Hamaika urte zituela, 1844an, Le Havrera (Frantzia) bidali zuten ikastera, eta Kubara itzuli zen bi urte geroago, gaixotasun bat harrapatu zuelako. 1848an Frantziara itzuli zen bere hezkuntza osatzeko. Londresen bi urtez egon ondoren, Rouen-eko lizeoan sartu zen, eta 1851ra arte egon zen, Kubara itzuli zenean, sukar tifoidearen ondorioz. Geroago bere izenen ordena aldatu zuen, JuanCarlos-etik Carlos Juan-era.
Finlayk 1870eko hamarraldian lan egin zuen eta bere ibilbideko gailurra 1900ean iritsi zen. 1881ean lehena izan zen eltxoa transmisore gisa proposatzen zuen teoria proposatzen, orain gaixotasunaren bektore gisa ezagutzen dena, sukar horia sortzen duen organismoa. Pertsona gaixo bat ziztatzen zuen eltxoak pertsona osasuntsu bat ziztatu zezakeen ondoren eta horela azken hori infektatu ere.
Etiología y profilaxis de la fiebre amarilla. (C. Finlay, 1887)
Bere teoria 1881ean aurkeztu zuen International Sanitary Conference-n. Bertan, bere proposamena ez zen ondo hartu. Sinistu ez, eta iseka egin zioten. Urtebete geroago, Aedes generoko eltxoa sukar horiaren organismo transmititzaile gisa identifikatu zuen Finlayk. Haren teoriari jarraitu zioten eltxoaren populazioa kontrolatzeko gomendioek, eta horrela kontrolatu ahal izan zen gaixotasunaren barreiadura.
1900eko Walter Reed Commission-ek 20 urte geroago berretsi zituen hipotesia eta froga zehatzak. Finlay Kubako Osasun Bulegoaren titularra izan zen 1902tik 1909ra. Reed doktoreak ospe handia jaso zuen historiako liburuetan sukar horiari eman zion jipoiarengatik, baina Reedek meritua Finlay doktorearena zela esan zuen, sukar horiaren bektorea aurkitu zuelako. Walter Reed doktoreak maiz aipatzen zuen Finlay bere artikuluetan, eta kreditua ematen zion bere korrespondentziaren aurkikuntzagatik.
Mediku militar estatubatuarra eta 1900an Kubako gobernadorea zen General Leonard Wooden hitzetan: «Finlay doktorearen berrespena zientzia medikoan egindako aurrerapausotzat hartzen da. Baztangaren aurkako txertoa aurkitu zuen Jennerrek 1798an, hori urrats garrantzitsua izan zen. Hurrengo urratsa Finlay-rena izan zen.».
Aurkikuntza horrek lagundu zion William C. Gorgas doktoreari Panaman eltxoak transmititutako gaixotasunaren eragina eta prebalentzia murrizten, Panamako kanala eraikitzeko kanpaina amerikarrean. Hori baino lehen, lan-indarraren %10 inguru hiltzen zen urtero malariaz eta sukar horiz.
Sukar horia ikertu zuen, eta haren analisiarengatik eta azterketengatik ondorioztatu zuen eritasuna bitarteko agente batek transmititzen zuela. Anekdota batek dio, gau batean arrosarioak otoitz egiten zuela, eta inguruan eltxo batek atentzioa eman ziola. Orduan erabaki zuen ikertzea.
Batzorde misto hispaniar-estatubatuarrak emandako bitartekoekin, Aedes aegypti eltxoa gaixotasunaren bektore epidemiologiko gisa identifikatzeko gai izan zen. Haren ikerketen arabera, espezie horretako ernaldutako emeak igortzen zuen sukar horia.
1881eko otsailean Washington D. C.-ra joan zen gobernu kolonialaren ordezkari Nazioarteko Osasun Konferentziako 5. saioan, lehenbizikoz aurkeztu zuen sukar horia agente bitartekari baten bidez, eltxoa, transmititzeko teoria. Haren hipotesia hoztasunez eta ia erabateko eszeptizismoz hartu zen. New Orleanseko aldizkari mediko xume batek baino ez zuen zabaldu ponentzia, Rudolph Matas doktorearen bidez, Medikuntzan graduatu berria zen Matas eta Espainiako eta Ipar Amerikako batzorde mistoan parte hartu zuen interprete-lanetan, espainiarren semea zelako.
Kubara itzuli zenean, 1881eko ekainean, esperimentuak egin zituen boluntarioekin, eta, hipotesia egiaztatzeaz gain, jakin zuen gaixo bat immunizatuta geratzen zela gaixotasunaren etorkizuneko erasoen kontra. Hortik sortu zen sukar horiaren aurkako seruma. Urte horretako abuztuaren 14an bere ikerketa lana aurkeztu zuen Habanako Zientzia Fisiko eta Naturalen Errege Akademian. Eltxoaren kontrolari buruzko gomendioei esker, gaixotasunaren barreiadura kontrolatu ahal izan zen.
20 urtez, Finlayren postulatuak ez ziren kontuan hartu. Espainia-Estatu Batuak gerra amaitu ondoren, Leonard Wood jeneralak, Kubako gobernadoreak, Finlayren teoriarekin esperimentaztzeko eskatu zuenean, berriro aztertu ziren Finlayren ikerketa-lanak, baita egindako esperimentuak ere.
Bitartean, William Crawford Gorgas doktorea, Kubako Santiagon sukar horia erauzten saiatu zen mediku militarra, Osasun Buru izendatu zuten Habanan 1898ko abenduan. Finlayren ekimenez, Sukar Horiaren Kubako Batzorde bat sortu zuen, Kubako medikuaren proposamenei jarraituz eltxoari aurre egin eta gaixoak isolatu zituena. Zazpi hilabetean gaixotasuna desagertu zen Kuban.[erreferentzia behar]
Gorgas doktorea azkenean Panamako istmoa sendatzera bidali zuten, kanalaren eraikuntza osatu ahal izateko. Han, Finlay doktoreak adierazitako printzipio berak aplikatu zituen, eta horrek, zalantzarik gabe, ingeniaritza-lan handi hori arrakastaz amaitzea ahalbidetu zuen. Panamako kanalean bertan dagoen plaka batek Carlos J. Finlay doktorearen ekarpena aitortzen du, lan handi horren arrakastan. 1914ko abuztuaren 15ean, Ozeano Atlantikoko lehen ontzia Ozeano Barera igaro zen, kanalaren bidez.[erreferentzia behar]
Finlayren omenez ere, Kubako gobernuak «Carlos J. Finlay» Mikrobiologia Saria sortu zuen. UNESCOk bi urtean behin ematen die mikrobiologiarekin zerikusia duten gaietan (immunologia, biologia molekularra, genetika eta beste batzuk) egindako lanak osasunari nabarmen lagundu dioten ikertzaileei. Helburua mikrobiologian ikerketa eta aurrerapenak sustatzea da.[4]
Kubako Zientzia Akademiako «Carlos J. Finlay» Zientzia Medikoen Museo Historikoaren kanpoko bustoa, Habanan.
Orden Carlos Juan FinlayKubak "Carlos J. Finlay" Saria ematen du urtero. Kubako zientzialari nazionalei eta atzerritarrei ematen dien kondekoraziorik gorena da hori. [5][6]Xabier Artola Zubillaga informatikari donostiarrak sari hori jaso zuen 2023an. Kubarekin 20 urteko lankidetza zientifiko emankorrarengatik eman zioten saria, Santiagoko Linguistika Aplikatuaren Zentroarekin bereziki. Kubako Diccionario Básico Eskola hiztegiaren 300.000tik gora ale salduta zeuden paperean 2023. urtera arte, eta bertsio elektronikoan 1100 CD.
Kubako kale bat, Habana Zaharraren erdian. Gobernu iraultzaileak Medikuntzaren historiari buruzko museo bat sortu zuen 1962an bere omenez.
Hondurasen, Finlay doktoreari eskainitako parkea Tegucigalpa hiriko La Ronda auzoan dago.
Marianao herrian, orain Habana hiriko auzo pobre batean, xiringa itxurako monumentu bat dago Finlay doktorearen omenez, eta, eskuarki, Obeliskoa deitzen zaio.
Kubako posta-zigilu batean oroitua egin zen 1981ean.
Finlay doktorearen oroitzapenezko estatua bat Panamako badiaren parean dago, haren laguntzari esker eraiki ahal izan zen lekutik gertu.
UNESCOk Mikrobiologiako Saria ematen du, Carlos J. Finlay izenarekin.
Finlay kidea izan zen Habanako Medikuntzako eta Natur Zientzietako Errege-Akademian.
Nahiko arin hitz egiten zuen frantsesez, alemanez, espainolez eta ingelesez. Latina irakur zezakeen.
Bere ezagutzak oso zabalak izan ziren eta artikuluak idatzi zituen lepraz, koleraz, eta landareen gaixotasunei buruz.
Oso pertsona gizatiarra zen, eta, sarritan, zainketa medikorik ordain du ezin zuten pazienteak hartzen zituen.
Bere lanaren ondorioz. Azkenik, Finlay zazpi aldiz izendatu zuten Fisiologia eta Medikuntzako Nobel sarirako, sari hori irabazi gabe.
Frantziako Ohorezko Legioaren Orden Nazionala jaso zuen 1908an.
1928an, Gerardo Machado presidenteak Carlos J. Finlay Merituaren Ordena Nazionala ezarri zuen, osasuna zaintzeko eta medikuntzarako ekarpenak saritzeko helburuarekin. Kubako estatuko herritar batentzako sari eta kondekorazio zientifiko gorena da. Saria ez zen banatu 1959 eta 1981 urteen artean.
Habanan dagoen Historia Medikoaren Finlay Museoko horman, inskripzioak adierazten du Gobernu Iraultzaileak sortu zuela, Kuban zientziak aurrera egiten lagundu zuen gizonari egindako omenaldi gisa. Kubako Errepublikako Zientzia Akademiako Batzorde Nazionala. Habana, 1962ko ekainaren 13a.
Finlay Google Doodle batekin (grabatua) ohoratu zuten 2013ko abenduaren 3an, jaio zeneko 180. urteurrenean.
Kuba 
Espainia
Medikuntzaren Historiako Museoa Habanan.
Datuak: Q742233
Multimedia: Carlos Finlay / Q742233