Feminismoa Herri Katalanetan

Wikipedia, Entziklopedia askea

Feminismoa Herri Katalanetan herrialde hauetan protofeminismotik gaur egunera arte garatu diren edo haiekin lotura duten ekintza eta ideia feministen multzoa da.

Herri hauetan XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran hainbat figura garrantzitsu sortu ziren, abangoardia markatu zutenak eta estatuko feminismoaren garapenean eta emakumeen eskubideen aldeko borroketan eragina izan zutenak. Diktadura osteko trantsizioan ere Kataluniako mugimendu feminista funtsezkoa izan zen.

Sarrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Vita Christi Trinitateko monastegian, Valentzian.

XV. mendearen amaieran, sor Isabel Villenakoa, Valentziako Trinitate komentuko abadesa, Vita Christi idatzi zuen. Bost mila hitz inguruko testu horrek Kristoren bizitza kontatzen du, baina haren abiapuntua Jesusekin batera bizi ziren emakumeak dira. Argitaratzearen ardura ere emakume batek hartu zuen, Aldonça Montsoriukoa abadesak, eta katalanez idatzitako lehen lan literario protofeministatzat hartzen da.

XVI. mendean Jerónima Galés idazle valentziarra nabarmendu zen; inprimatzailea ere bazen eta bere garaiko tailerrik garrantzitsuena zeukan.[1][2]

Historia eta bilakaera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Borboien Berrezarkuntzan Espainiak izandako garapen politikoaren ezaugarriak ez ziren egokiak izan bertan ager zedin Britainia Handia bezalako herrietan sortu ziren feminismo politiko liberalen antzekorik, hau da, sufragioa eta norbanakoen eskubide politikoak lortzera bideratutako feminismoa.

XIX. mendea[3][aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pentsamendu feministaren lehen agerraldiak XIX. mendearen amaieran aurki daitezke, La luz del porvenir. Revista popular de Estudios psicológicos y Ciencias afines (Etorkizunaren argia. Azterketa psikologikoen eta antzeko zientzien herri-aldizkaria) aldizkarian zenbait idazlek plazaratutako artikuluetan.[4] La luz del porvenir aldizkaria Amalia Domingo espiritistak sortu zuen Bartzelonan, eta 1878tik 1899ra argitaratua izan zen. Domingorekin batera, hasierako feminismo errepublikazale erradikal eta laiko honetan Teresa Claramunt anarkista eta Ángeles López de Ayala errepublikazale, masoi eta librepentsalaria ere nabarmentzen dira.

Mende amaieran hainbat elkarte sortu ziren:

XX. mendea[3][aldatu | aldatu iturburu kodea]

XX. mendearen hasieran, feminismo katalana kulturala eta soziala zen: salatu egiten zuen emakumeak kulturaren munduan pairatzen zuen bazterketa eta gizonarekiko menpekotasuna. Horrez gain, emakumeen eskubideak hezkuntza-, kultura- eta lan-arloetan sustatzeari ekin zion. XX. mendearen hasieran, Dolors Monserdà i Vidal idazlearen feminismo kontserbadorea nabarmendu zen.

Inspirazio katoliko eta pedagogikoko mugimendu burges horiek emakume langileen baldintzak hobetzen saiatu ziren ikuspegi filantropiko batetik, emakume aberatsen jarduera humanitarioak sustatzeari ekin zioten, langileentzako eta nekazarientzako eskolak eta aterpetxeak sortuz.

Testuinguru horretan, Dolors Monserdà i Vidalek hasiera eman zion bere ibilbide oparoari l'Agulla-ko Emakume Langileen Patronatua sortuz, eta 1912an Erosleen Liga bat antolatzen saiatu zen.

Kutsu kontserbadoreko feminismo hori emakumearen egoera hobetzen saiatu zen, baina familian edo gizartean egiturazko aldaketarik eragin gabe. Dena dela, eragin handia izan zuen klase ertainean, eta zenbait erakunderen sorrera bultzatu zuen, hala nola Francesca Bonnemaisonek 1910ean sortu zuen Emakumearen Kultura Institutua eta Herri Liburutegia, eta 1915ean sortu zen Emakume Liburuzainen Eskola.

Halaber, Solidaritat Catalanaren barruan, katalanismoari sostengu politikoa emango zion emakumeen erakunde bat sortu zen, Lliga Patriòtica de Dames (Andereen Elkarte Patriotikoa). Haren kideak ziren, besteak beste, Josefa Dachs de Prat de la Riba, Eulàlia Forment de Vinyals, Pilar Gispert de Limón, Dolors Monserdà eta Francesca Bonnemaison. Taldeak Or y Grana. Setmanari autonomista per a les dones (Urrea eta Gorrimina. Andereentzako astekari autonomista -1906-07) argitaratu zuen. Hala ere, liga hau ez zen mugimendu progresista bat, emakumeen botoa eta haien jardun zuzena politikan baztertu baitzuen.[5][6]

1907an Feminal (Femeninoa) aldizkaria (1907-17) argitaratzen hasi zen, La Il-lustración Catalana (Kataluniako Ilustrazioa) aldizkariaren gehigarri gisa sortua eta Carme Karr-ek. Aldizkari honek garrantzi handia izan zuen, emakume aberatsei nolabaiteko prestakuntza intelektuala eskaintzen baitzien Noucentisme izeneko mugimendu politiko-kultural katalanistaren barruan. 1921ean, Carme Karrek Acció Femenina (Emakumezkoen Ekimena) elkartea bultzatu zuen, eta 1931n Macià presidenteari zuzendutako agiria sinatu zuen emakumeentzako botoa eskatzeko.

Feminalen azala (123. zk.)

XX. mendearen lehen laurdenean hainbat elkarte sortuko ziren:

Gainera, zenbait lan feminista argitaratu ziren:

Garai berean, estatuan, aipa daitezke, besteak beste, 1914ko María de la O Lejárragaren izendapena Emakumeen Sufragioren aldeko Nazioarteko Itunaren Espainiako ordezkari gisa, eta Lily Rose de Cabrera Schenrich-ek, Ter-eko markesak, nazioarteko elkarte berak 1926an Parisen egindako kongresuan parte hartu izana. Beste aldetik, Margarita Nelken-ek La situación social de la mujer en España (Emakumearen egoera soziala Espainian - 1919) liburua argitaratu zuen, eta handik urte batzuetara, Carmen de Burgosek (Colombine) La mujer moderna y sus derechos (Gaur eguneko emakumea eta haren eskubideak - 1927).

Bigarren Errepublika (1931-1939)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1930eko hamarkada aldaketa garaia izan zen emakumeen eskubideei dagokienez. Bigarren Errepublikan, 1931ko Espainiako konstituzioak emakumeen sufragioa eta bestelako eskubide politikoak aitortu zituen.

Errepublika garaian demokrazia politikoa garatu zen, emakumeek langile-mugimenduan gero eta parte handiagoa hartu zuten, eta, horren ondorioz, emakumeen kontzientzia handitu eta hainbat gizarte-eskubide lortu ziren; praktikan, ordea, emakume gehienen gizarte-egoera ezer gutxi aldatu zen. Hala ere, lehen aldiz, emakumeen elite txiki bat leku politiko eta administratibo garrantzitsuetan sartu zen.[7]

Castelló-n, adibidez, Bigarren Errepublikara arte ez zen gauzatu emakumearen presentzia Alderdi Errepublikano Erradikaleko erakundeetan, orduan sortu baitzen Agrupació Femenina Radical (Emakumeen Talde Erradikala - 1932-) elkartea.

Hogeita hamarreko hamarkadan, emakumeen elkarte sozial eta kulturalak funtsezkoak izan ziren klase ertain eta altuetako emakumeen prestakuntzan; zeregin horretan Lyceum Club-a nabarmendu behar da, zeinen lehendakari Carme Montoriol i Puig eta Aurora Bertrana i Salazar izan baitziren. Azken horrek, Maria del Carme Nicolau Massórekin batera, "La Novel-la Femenina" (Emakumeen eleberria) bilduma sortu eta zuzendu zuen.

Landa-eremuan, baina, emakumezko nekazarien bilakaera motela eta ia ohartezina izan zen.[7]

Espainiako Gerra Zibila (1936-1939)[8][aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gerra Zibila hasi ondoren, Frederica Montseny i Mañék, Francisco Largo Caballeroren gobernu errepublikanoaren Osasun ministro gisa, abortuari buruzko dekretua defendatu zuen. Abortuaren eskubidea, bestalde, Kataluniako Generalitateak onartu zuen 1936ko abenduan.

Gerra-garaian, emakumeek lan handia egin zuten herrialdea zutik mantentzeko, nekazaritzan, hirietako industrian eta borrokalariei laguntzeko lanetan. Gizonak frontean zeudenez, emakumeen eskulanaren eskaera handia sortu zen; horri esker, emakume asko etxetik irteten hasi ziren hainbat jardueratan parte hartzeko, hala nola barrikadak eta bonbardaketen aurkako babeslekuak eraikitzen, gaixoen eta zaurituen sendaketan, soldaduentzat uniformeak egiten edo munizioa ekoizten. Frontean ere baziren emakumeak zerbitzu lanean, hala nola gerrako zaurituen arretan, eta gutxiengo batek aktiboki parte hartu zuen miliziano gisa frontean gerra-gatazkan, frontean miliziano gisa.[7][9]

1937ko uztailean, Institut d'Adaptació Frofessional de la Dona (Emakumearen Egokitzapen Profesionalerako Institutua) sortu zen, Lan Kontzeilaritzari atxikia. Institutu horrek 1938ko martxoan 5.000 emakume mobilizatu zituen lanerako. Horrela bada, emakumeak, lehen aldiz,rol aktiboagoa eta erabakigarriagoa izan zuen gizartean, nahiz eta esan behar den aldaketa horiek bizkorrago gertatu zirela Bartzelonan eta beste hiri batzuetan landa eremuan baino.

1937ko azaroaren 6, 7 eta 8an, Bartzelonan, Palau de la Músican, Emakumearen Lehen Kongresu Nazionala egin zen hainbat alderdi politiko eta sindikatutako emakume afiliatuek antolaturik (UGT, CNT, Partit Sindicalista (Alderdi Sindikalista), ERC, PSUC, ACR, Estatu Katalana eta Iberiako Alderdi Federala). Geroago Emakumearen Nazioarteko Eguna ospatuko zen Bartzelonan.

Gerraostea eta diktadura (1939-1975)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1938-1945 bitartean emakume askok Frankoren diktaduraren errepresioa sufritu zuten. Borrokalari errepublikanoak elikatu, lagundu edo sendatzea delitutzat jo zuten, eta horregatik, emakume batzuk kartzelaratu egin zituzten, eta, kasu batzuetan, baita fusilatu ere. Beste emakume batzuk kartzelan edo beren senideen kontzentrazio-esparruetan egon ziren. Gainera, emakumeak isildu egin behar izan ziren borroka egin zutelako; errepresio handia egon zen "gorriak" bezala seinalaturiko familien aurka, eta beldurrak isiltasuna edo erregimenaren onarpena eragin zuen, nahiz eta etxetik kanpo bakarrik egon.[7]

Gerraosteak eta erregimen frankistak izaera feministako edozein aldarrikapen desagertzea ekarri zuten; emakumeen erakunde baimendu bakarra FET y de las JONS (Espainiako Falange Tradizionalista eta Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarretakoa) errejimenaren alderdiko Emakumeen Sekzioa izan zen.

Hirurogeiko hamarkadara arte ez zen berriro feminismoarekiko interesa piztu. Garai hartan, Maria Aurèlia Capmany feminismoaren ordezkari gailenetako bat, El feminismo ibérico (Feminismo iberiarra - 1970) bezalako ikerketekin. Gaur eguneko feminismo katalana bere figuraren zorduna da, genero ikasketetan aitzindaria izan baitzen, honako liburu hauekin, beste batzuen artean: La dona a Catalunya : consciència i situació (La mujer en Cataluña. Kontzientzia eta egoera -1966), El feminisme a Catalunya (Feminismoa Katalunian - 1973) eta Dona i societat a la Catalunya actual (Emakumea eta gizartea gaur eguneko Katalunian - 1978).[10]

Trantsizioa (1975-1978)[11][aldatu | aldatu iturburu kodea]

Trantsizio demokratikoan, 1976an, Lidia Falcónek Bartzelonako Kolektibo Feminista sortu zuen, eta baita Vindicación feminista (Erreibindikazio feminista) aldizkaria eta Ediciones de feminismo (Feminismoari buruzko argitalpenak) argitaletxea ere. Geroxeago, 1979an, Alderdi Feminista, sortu zuen eta haren presidentea izango zen gaur arte. 1975ean sortu zen, halaber, Kolektibo feministaren zatiketa batetik, LAMAR talde feminista, zeinak Bostongo kolektiboaren "Our Bodies, ourselves" liburua egokitzen baitu.

1976an, ekainean, Emakumearen Lehen Jardunaldi Katalanak egin ziren. Koordinatzailea Leonor Taboada, kazetari, idazle eta ekintzaile feminista, izan zen. Jardunaldi horien ostean beste batzuk ere egin ziren: Emantzipazio Femeninoa, Utopia, errealitatea edo engainua (1979), Patriarkatuari buruz (1980) eta Mugimendu Feministaren Hamar Urteko Borrokaren Bigarren Jardunaldiak (1985).

XX. mendearen amaiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mugimendu feministaren hazkundearekin, borroka feminista hainbat arlotan garatu zen: emakumeek jasandako tratu txarren aurkako eta abortatzeko eskubidearen aldeko kanpaina publikoak egiten dira, bai eta Kataluniako Emakumeen Elkarteen Koordinakundea (kanpaina horretatik sortu zen 1985ean) eta eskola ez-sexisten aldeko borroka ere, besteak beste.

Azpimarratzekoak dira Montserrat Roig idazlearen irudi intelektuala eta bere ekarpen baliotsua hainbat lan garrantzitsutan jasota, hala nola El feminismo (Feminismoa - 1984) eta Digues que m'estimes encara que sigui mentida. Sobre el plaer solitari d'escriure i el vici compartit de llegir (Esadazu maite nauzula gezurra izan arren. Idazteko gozamen bakartiaz eta irakurtzeko bizio partekatuaz -1991) entseguetan.

Galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Montserrat Duch Plana, Isabel Segura Soriano, Meritxell Ferré Baldrich, Annachiara Del Prete, La història de les dones i el gènere, Universitat Rovira i Virgili, 2013. ISBN 9788469591789 (Katalanez)
  2. ↑ Isabel Segura Soriano, Entestades a treure de polleguera: dones i societat a Catalunya, Diversia aldizkaria, 8. zk., 2015eko azaroa. Universitat Pompeu Fabra (Katalanez)
  3. ↑ a b Gómez Blesa, Mercedes. (2009). Modernas y vanguardistas : mujer y democracia en la II República. Ediciones del Laberinto ISBN 978-84-8483-322-2. PMC 627767363. (Noiz kontsultatua: 2021-10-30).
  4. ↑ La Luz del Porvenir. (n.176), 1927.
  5. ↑ Mary Nash, Feminisme català i presa de consciència de les dones, Revista Literatures, Núm. 5 (Segona època). (Katalanez)
  6. ↑ Femisnisme als Països Catalans. Enciclopèdia Catalana (Katalanez)
  7. ↑ a b c d Castelló Bou, M. Teresa. (2013). La dona pagesa : de la Guerra Civil asl anys 60 : Terres de l'Ebre. (1. ed. argitaraldia) Farell ISBN 978-84-92811-54-0. PMC 869206231. (Noiz kontsultatua: 2021-10-30).
  8. ↑ Ackelsberg, Martha A.. (2017). Mujeres libres : el anarquismo y la lucha por la emancipación de las mujeres. (4ª ed. argitaraldia) Virus Editorial ISBN 978-84-92559-79-4. PMC 1026380659. (Noiz kontsultatua: 2021-10-30).
  9. ↑ Milicianes. El Documental (2018) Dirigit per Tània Ballók i Jaume Mirók zuzenduta. Gonzalo Bergeren aholkularitza historikoa eta dokumentazioa.
  10. ↑ Foguet i Boreu, Francesc. (2018). Maria Aurèlia Capmany, escriptora compromesa (1963-1977). (Primera edició. argitaraldia) ISBN 978-84-9883-982-1. PMC 1083691023. (Noiz kontsultatua: 2021-10-30).
  11. ↑ Ferré Baldrich, Meritxell. (2018). El maig de les dones : el moviment feminista a Catalunya durant la Transició. (1. argitaraldia) ISBN 978-84-947857-4-0. PMC 1043073102. (Noiz kontsultatua: 2021-10-30).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Montserrat Duch Plana, Isabel Segura Soriano, Meritxell Ferré Baldrich, Annachiara Del Prete, La història de les dones i el gènere (Emakumeen eta generoaren historia) Universitat Rovira i Virgili, 2013. ISBN 9788469591789 ((Katalanez))
  • Antoni Martí, Francesca Bartrina eta Meri Torras. La recepció literària: llegir des del gènere (Literatura-harrera: generotik irakurtzea). A: Literaturaren teoria. Bartzelona: UOC, PID 00153030.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Feminisme català i presa de consciència de les dones Mary Nash, Literatures aldizkaria, 5. zk. (Bigarren garaia) ((Katalanez))
  • Milicianes (2018) Zuzendariak: Tània Balló eta Jaume Miró. Dokumentazioa: Gonzalo Berger. Mallorcan 1936an fusilatutako 5 milizianoen identitatea eta haiek osatzen zuten proiektu kolektibo eta iraultzailea bilatzen dituen dokumentala. TV3 sarean, nahierara.
  • Espai Francesca Bonnemaison (Francesca Bonnemaison Gunea) Bartzelonako Diputazioak 1941. urteaz geroztik kudeatzen duen gune honek Francesca Bonnemaisonen ekimenen oroitzapena jasotzen du.
  • «La memòria viva del feminisme valencià" (Valentziako feminismoaren oroimen bizia). Valentziako kale- eta herri-erakunde eta talde feministen agerpen laburra. (Arado Memòria, Catarsi Magazin, 2020ko urtarrilaren 19a)
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Feminismoa_Herri_Katalanetan&oldid=8805914"(e)tik eskuratuta