Aginte
Agintea, aginpidea edo autoritatea hartutako erabakiak exekutatu eta burutzeko eskumena da, horretarako behar diren pertsonei aginduak emanez. Legimitatearekin, agintea gizartearen edo erakundearen arauei jarraiki egitearekin alegia, eta boterearekin lotzen da. Max Weber soziologoak aginte arrazional-legalaz gainera, moralak justifikatutako aginte tradizionala eta agintariaren karisman oinarritutako aginte karismatikoa bereizten zituen.
Gobernua gauzatzean, autoritatea eta boterea terminoak sinonimo zehaztugabeak dira. Autoritate terminoak legitimitate politikoa identifikatzen du, gobernariek gobernu-boterea erabiltzeko duten eskubidea ematen eta justifikatzen duena; eta botere terminoak helburu baimendua lortzeko gaitasuna identifikatzen du, dela betetzearen bidez, dela obedientziaren bidez; beraz, autoritatea da erabakiak hartzeko boterea eta legezko erabaki horiek hartzeko eta betearazteko legitimitatea[1].
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Autoritatearen antzinako ikusmoldeak Erroman sortu ziren, eta, ondoren, pentsamendu katolikoan (tomismo) eta beste ikusmolde tradizional batzuetan oinarritu ziren. Termino modernoagoetan, autoritate-formek barne hartzen dituzte autoritate iragankorra (Kanbodian erakutsia, adibidez), autoritate publikoa herri-botere gisa eta, termino administratiboagoetan, teknika burokratikoak edo kudeaketa-teknikak. Gobernantza burokratikoari dagokionez, botere exekutiboaren gobernu agenteen muga bat, George A. Krausek adierazi duenez, ez daude ordezkari hautetsiak bezain gertu herri borondatetik[2]. Autoritate-aldarrikapenak subiranotasun nazionalera edo indibidualera zabal daitezke, modu zabalean edo behin-behinean legitimatutako autoritate politikoaren aldarrikapen gisa ulertuta[3].
Autoritatearen aplikazio historikoek, termino politikoetan, Genevako hiri-estatuaren eraketa barne hartzen dute, eta autoritatearen gaia hezkuntzaren inguruan jorratzen duten tratatu esperimentalek, Jean-Jacques Rousseauren Emile, or On Education bezala. David Laitinek definitzen duen moduan, autoritatea kontzeptu giltzarria da, eta definitu egin behar da teoria, zientzia eta ikerketa politikoen irismena eta zeregina zehazteko[4]. Autoritatearen ulertze arrazoituaren garrantziaren barruan sartzen dira erakunde edo ordezkari politiko, zibil eta/edo eklesiastikoen oinarrizko funtsa eta prestakuntza. Azken urteetan, ordea, testuinguru politikoetan autoritatea zalantzan jarri edo auzitan jarri dute.
Filosofia politikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Autoritate politikoaren inguruko eztabaidak ekarpen ugari jaso ditu. Besteak beste, Hannah Arendtek, Carl Joachim Friedrichek, Thomas Hobbesek, Alexandre Kojèvek eta Carl Schmittek ekarri dituzte eragin handiena izan duten testuetako batzuk.
Europako filosofia politikoan, autoritate politikoaren jurisdikzioa, subiranotasunaren kokapena, askatasun eta autoritate nozioen arteko oreka[5] eta betebehar politikoen betekizunak gai zentralak izan dira Platonen eta Aristotelesen garaietatik gaur egunera arte. Gizarte demokratiko gehienak etengabeko eztabaidan murgilduta daude, gobernu-agintaritza egikaritzearen irismen legitimoari buruz. Ameriketako Estatu Batuetan, adibidez, Guraso Fundatzaileek eratutako sistema politikoak biztanleei zentzuzkoa den adina askatasun eman behar dielako ustea gailentzen da; gobernuak horren arabera mugatu behar duela bere agintea, gobernu mugatua deritzona.
Anarkismo politikoa autoritate politikoaren zilegitasuna eta estatu-nazio baten edozein gobernu subirano edo autonomiari atxikitzea arbuiatzen duen filosofia da. Michael Huemerrek anarkia politikoa defendatu du The Problem of Political Authority liburuan. Bestalde, estatuaren zilegitasunaren aldeko argudio nagusietako bat Thomas Hobbesek 1668ko liburuan, Leviathan, edo Jean-Jacques Rousseauk kontratu sozialari buruz idatzitako idatzi politikoetan garatutako kontratu sozialaren teoriaren formaren bat da.
Soziologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Soziologian, autoritatea pertsona batek edo talde batek beste batengan duen eta egikaritzen duen botere legitimoa edo sozialki onartua da. Legitimitate-elementua funtsezkoa da autoritatearen nozioarentzat, eta autoritatea boterearen kontzeptu orokorrenetik bereizteko bitarteko nagusia da.
Boterea indarra edo indarkeria erabiliz gauzatu daiteke. Autoritatea, aldiz, menpekoek aginduak edo gidalerroak emateko duten eskubidea onartzearen menpe dago[6][7].
Gizarte zientzia garaikideetan autoritatearen definizioa oraindik ere eztabaidagai da. Max Weberrek, Politika bokazio gisa (1919) saiakeran, autoritate legitimoa hiru motatan banatu zuen. Beste batzuek, Howard Bloomek adibidez, autoritatearen eta arbasoenganako begirune/erreberentziaren arteko paralelismoa iradokitzen dute[8].
Motak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Autoritate politiko motak Max Weberrek definitu zituen lehen aldiz «Politika bokazio gisa» saiakeran eta 1919-1920ko bere beste idatzi batzuetan. Saiakera honetan, estatua kontrolatzen zuen autoritate politikoa ondorengo autoritate motek, edo alemanez Herrschaft deritzonak, osa dezaketela azpimarratzen zuen[9].
- Autoritate tradizionala: Aspalditik ezarritako jarraibide kulturalen errespetuak legitimatutako boterea.
- Autoritate karismatikoa: Debozioa eta obedientzia inspiratzen duten aparteko abilezia pertsonalek legitimatutako boterea.
- Autoritate arrazional-legala: Autoritate burokratiko bezala ere ezagutzen dena, boterea legez promulgatutako arau edo erregelamenduek legitimatzen dutenean da.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Bullock, Alan, ed. (1999). The New Fontana dictionary of modern thought. (3rd ed. argitaraldia) HarperCollins Publishers ISBN 978-0-00-255871-6. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ Krause, George A.. (2010-10-14). Legislative Delegation of Authority to Bureaucratic Agencies. Oxford University Press doi:. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ Bellamy, Alex J., ed. (2016). The Oxford handbook of the responsibility to protect. (First edition. argitaraldia) Oxford University Press ISBN 978-0-19-181547-8. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ (Ingelesez) Laitin, David D.. (1998-08). «Toward a Political Science Discipline: Authority Patterns Revisited» Comparative Political Studies 31 (4): 423–443. doi:. ISSN 0010-4140. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ Cristi, Renato. (2005). Hegel on freedom and authority. University of Wales press ISBN 978-0-7083-1872-0. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ Giddens, Anthony. (1994). Sociology. (2nd ed. fully rev. and updated. argitaraldia) Polity press ISBN 978-0-7456-1115-0. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ (Ingelesez) Weber's Rationalism and Modern Society: New Translations on Politics, Bureaucracy, and Social Stratification. Springer 2015-04-08 ISBN 978-1-137-36586-6. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ Bloom, Howard. (2010). The genius of the beast: a radical re-vision of capitalism. Prometheus Books ISBN 978-1-59102-754-6. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
- ↑ (Ingelesez) Weber's Rationalism and Modern Society. doi:. (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
