Artieda (Aragoi)
| Artieda | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Espainiako udalerria | |||||||||||
_004.jpg) | |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Espainia | ||||||||||
| Autonomia |  Aragoi | ||||||||||
| Probintzia |  Zaragozako probintzia | ||||||||||
| Alkatea | Javier Jiménez Puente | ||||||||||
| Izen ofiziala | Artieda | ||||||||||
| Posta kodea | 50683 | ||||||||||
| INEk ezarritako kodea | 50035 | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°35′12″N 0°59′01″W / 42.5866°N 0.9837°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 13.573514 km² | ||||||||||
| Altuera | 652 m | ||||||||||
| Mugakideak | Mianos, Pintano eta Zigoze | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 82 (2022) 4 (2021) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 6,04 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 | ||||||||||
| Matrikula | Z | ||||||||||
| Hizkuntza ofiziala | gaztelania | ||||||||||
| artieda.es | |||||||||||
Artieda edo Artieda de Aragón Zaragozako probintziako udalerria da, Aragoin, Espainia. 2008an 102 biztanle zituen 14 kilometro koadroko azaleran. Jacetania eskualdean dago.
Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Casa de los Diezmos (hamarrenen etxea), Antso I.a Gartzeitz Iruñeako erregeak eta Toda Azearitz erreginak dohaintza(n) eman zuten 918ko martxoaren 128an.
El Forau de la Tuta aztarnategia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Aspaldidanik jakina zen herrian erromatar aztarnak zeudela hainbat puntutan, hala nola San Pedro ermitan, El Forau de la Tutan, Campo de la Virgenen eta Campo del Royon. Horiek ondo ikertzean, ordea, ikerlariak konturatu ziren bizigune bakarra osatzen zutela, eta 2022an ikerketaren emaitzak argitaratzean, hiri monumental baten berri eman zuten, erromatar garaian eta Goi Erdi Aroan iraun zuena.
Ez da ezagutzen hiri erromatarrak izango zuen izena, eta aztarnategia El Forau de la Tuta izendatu dute.
Erromatarren kokalekua Iaca erromatarra (egungo Jaca), Ilumberri (egungo Irunberri) eta Pompelo (Iruñea) lotzen zituen galtzadaren ondoan zegoen. Gaur egun Ruestatik Mianoserako Errege Bidea deitzen zaio, eta Erdi Aroan iraun zuen Bide Frantsesaren edo Donejakue Bidearen Bide Tolosarraren zatietako bat baitzen.
Ermitaren barruan, eraikin publiko handi bat aurkitu dute, tenplu bat izan daitekeena. El Forau de la Tutaren mendebaldean, San Pedro sakanaren ondoan, opus caementicium-ean egindako eraikin publikoen multzo ikusgarria dago; besteak beste, lau hustubide-aho, arkuen oinarri trinko sendo bat, zimendatze bat eta lau angeluko oinplanoko zenbait egitura, ziurrenik, hornidura-zisternak. Kloakak kanoi-gangaz estalita daude, eta alboko hormetan bermatutako zinbriak dituzte, 0,80 metroko altuerakoak. Ikerlariek esan dutenez, “Obra horiek hiri-kokalekuei dagozkie, eta, horietan, ur-hustuketa kontuan hartu beharreko arazoa zen, batez ere eraikinei dagokienez, hala nola, konplexu termalei dagokienez, hondakin hidriko ugari sortzen baitzuten"[1].
Aurkikuntzarik deigarrienak kale-gurutzaketa bat izan dira, eta bainuetxe bateko gela bat, 18 metro koadroko mosaikoa duena, oso egoera onean, ia ukitu gabe. Areto bateko zoladura osoa da, tesela beltz eta zuriekin egina eta bikain egindako itsas motiboak dituena. K.o. I – II. mendekoa izan daiteke[2].
Bestalde, aztarnategiko lau hilarri aztertu zituzten, Jakako Elizbarrutiko Museoan eta Artiedako bilduma pribatuetan gordetzen direnak. Inskripzioak aztertuz ondorioztatu dute nekropoli garrantzitsu batekoak zirela.[1]. Oro har, corpus hori osatzen duten lau inskripzioen hilobi-izaerak erakusten du El Forau de la Tuta taldearen nekropolia garrantzitsua izango litzatekeela, eta aktibo egongo litzatekeela, gutxienez ere, Aro aldaketatik (argitaratu ez den hilarri berri baten gutxi gorabeherako data) garai inperial aurreratu batera arte (Jakako Elizbarrutiko Museoaren kronologiaren arabera).
Eusko-akitanierazko idazkunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Multzo honetako beste ezaugarri aipagarri bat euskal-akitaniar jatorriko onomastika da piezaren batean[3].
Hispania Epigrafica datu basean Artiedan topatutako bi inskripzio jasota daude:
- Valeriaren epitafioa, San Pedro ermitako horman sartuta dagoena.
- Ausages[atus?]-en epitafioa (HEp 2, 1990, 735; AE 1989, 471): idazkun honetan, akitanierazko izenak izan daitezkeen bi antroponimo agertzen dira: Agirn[es?] eta Auseges[atus?], aurrekoaren semearen izena. Bi izen horien azken zatia hipotetikoa da, hilarriaren eskuineko aldea puskatua eta galduta baitago. Berreraikitze horiek eta benetan irakurtzen dena oinarri hartuta, Gorrotxategirentzat, "Auseges[" baskoia da, eta, besteak beste, Ascoliko brontzean agertzen diren Enneges eta Ennegensisekin parekatzen ditu. Bestalde, Agirnes izenak ere Ascoliko brontzean agertzen da[4] .
Senidetutako herriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
.jpg)
2022an, arkeologoek jakitera eman zuten nekropolia topatu zutela eta bertan eusko-akitanierazko izen berriak aurkitu dituztela, oraindik argitaratu ez direnak.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Olaya, Vicente G.. (2022-07-11). «Descubierta una desconocida ciudad romana con “edificios de proporciones monumentales” al pie de los Pirineos» El País (Noiz kontsultatua: 2022-08-10).
- ↑ (Gaztelaniaz) ArainfoNoticias. (2021-08-09). «Artieda celebra la aparición de una ciudad romana» AraInfo · Diario Libre d'Aragón (Noiz kontsultatua: 2022-08-10).
- ↑ (Gaztelaniaz) Asensio Esteban, José Ángel. (2022). «El forau de la tuta (artieda, jacetania, zaragoza), una ciudad imperial romana, hasta ahora desconocida, de la vertiente sur de los Pirineo» IV congreso CAPA. Congreso de Arqueología Profesional Aragonesa . 2021eko abneduaren 9 eta 10eko aktak. (Colegio Oficial de Doctores y Licenciados en Filosofía y Letras y en Ciencias de Aragón): 207-216. ISBN ISBN: 978 84 09 41553 3..
- ↑ Gorrochategui Churruca, Joaquín. (1995). [ttp://hdl.handle.net/10810/17598 «Los Pirineos entre Galia e Hispania: las lenguas»] Veleia (EHU-UPV) Veleia 12: 181-234..
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Artikulu hau Aragoiko geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |