Herri kirol: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
Eneko Altuna (eztabaida) wikilariaren 5868984 berrikuspena desegin da (lehen atzera botatako edizio bat berrezartzea desegin)
3. lerroa: 3. lerroa:
[[Fitxategi:Ahari Talka 001.jpg|thumb|300px|[[Ahari-joko|Ahari jokoa]].]]
[[Fitxategi:Ahari Talka 001.jpg|thumb|300px|[[Ahari-joko|Ahari jokoa]].]]
[[Fitxategi:St fardoa zoruan.jpg|right|160px|thumb|Lasto altxatzea.]]
[[Fitxategi:St fardoa zoruan.jpg|right|160px|thumb|Lasto altxatzea.]]
'''Herri kirolak''' [[abeltzaintza]], [[nekazaritza]], [[arrantza]] eta [[artisautza]] jardueretan oinarriturik [[Euskal Herria]]n [[Industrializazioa Euskal Herrian|industrializazioaren]] aurretiko garaietatik jokatu izan diren [[kirol]]ak dira. Herri kirolen jatorria, izan ere, garai bateko lan jarduerak aisialdira bideratzea izan da. Abeltzain, nekazari, arrantzale nahiz artisauek ogibidez egin behar zituzten zenbait lan kirol bilakatu dira denborarekin, indartsuago, bizkorrago, trebeago... nor zen erakutsi nahian.
* = '''EUSKAL HERRIKO KIROLAK''' = Kirol hauetako gehienak Euskal Herrian sorturikoak dira eta, hemen, famatuak diren kirol batzuk beste estatu batzuetan praktikatzen dira nahiz eta Euskal Herrikoak izan. Kirol hauetan aritzeko indarra eta resistentzia handia izatea beharrezkoa da, oso gogorrak direlako. Herri kirolak abeltzaintza, nekazaritza, arrantza eta artisautza jardueretan oinarrituta daude, Euskal Herrian industrializazioaren aurretiko garaietan jokatu izan diren kirolak dira. Adibidez, enbor moztu jardueratik sortzen da aiskolarien kirola egurra lortzeko. Gaur egun, 18 kirol existitzen dira Euskal Kirol bezala aitortuta:

*# '''Aizkora proba:''' kirol honen helburua da enborrak moztea egurra egiteko, aizkolariak kantitate zehatz bat moztu behar dute aizkora batekin, moztutako zatiak diametro bat izan behar dute. Proban, enborrak lurrean ipintzen dira horizontalean, horrela aizkolariak hauen gainean ipintzen dira errezago mozteko. Euskal Kirloan erabiltzen duten enborrak haya-zkoak dira eta prestatuta daude azalarik gabe. Antzinean, aizkolariak korrikalariak ziren, orduan, konbinatzen zituzten enborren mozketa eta korrikak.
''Herri kirol'' [[izen]]a nahiko modernoa da; [[Ipar Euskal Herria]]n, bestalde, ''indar joko'' esan izan zaie kirol horiei.<ref>[http://www.eitb.com/bideoak/telebista/4-denbora/osoa/442020/4denbora-peio-dospital-doxpi/ Iñaki Perurena «'4.denbora': Peio Dospital 'Doxpi'» telebista saioan].</ref>
*# '''Sega jokoa:''' kirol honetan ahal den belar kilo moztu behar da guadaña batekin, dembora zehatz batean. Kirol hau praktikatzen duten pertsonek segalari izena jasatzen dute. Sega jokoa ez da bakarrik Euskal Herrian praktikatzen, baita ere egiten da Alpes-en eskualdean.

*# '''Ingude altxatzea:''' kirol honek ingude bat ahal den alditan altxatzean datza, altuera determinatu batetik.
[[Eusko Jaurlaritza]]k [[2006]]an aurrera eramandako Plan Estrategikoaren arabera, 18 dira herri kirol kategoria duten kirolak. Horrenbestez, herri kirolen ikurra ''H18K'' da, 18 direlako kirolak. Hurrengo hauek, hain zuzen:
*# '''Sokatira:''' kirol hau bi taldez osatuta dago, hauek, sokaren bi aldeetan ipintzen dira talde bakoitzak. Haien arteko erdialdean marra bat ipintzen da eta marra hori pasatzen duen taldea galtzen du. Kirol honek mundu osotik zabalduta dago, are gehiago, kirol olimpikoa izan zen lehenengo Joku Olimpikoetan.

*# '''Giza-proba:''' herri kirol honek taldeka nahiz banaka joka daiteke. Kirolaria gerritik kate bat lotzen du, gero, harri bat mugitu ahal izateko, hau, dembora mugatu batean egin behar da eta distantzia luzeena garraiatzean datza.
# [[Aizkora proba]]
*# '''Zaldi-proba:''' proba honetan zaldi bat harri batetik lotzen da kate batekin. Horrela, zaldiek dembora zehatz batean ahalik eta distantzia luzeenera eramatean datza. Proba honetan zaldi bat edo asto bat parte hartu ahal du, astoak, 600 kilo inguruko harri bat eraman ahal du eta zaldiek 900 kilo ingurukoak.
# [[Sega-joko|Sega jokoa]]
*# '''Idi-proba:''' proba honetan bi idi parte hartzen dute, hauek, plaza batean 1.500 eta 4.500 kilogramo arteko probarria izeneko harri bat eraman behar dute dembora mugatu batean eta distantzia luzeena egiten duena irabazten du.
# [[Harri-jasotze|Harri jasotzea]]
*# '''Asto-probak:''' idi-proba bezalakoa da, baina, hemen asto bat parte hartzen du eta probalari bat gidatzen dio. Hauek harri bat dembora mugatu batean distantzia luzeena egin behar du. Proba honetan astoek eramaten duten harria haien pisuaren araberakoa da.
# [[Sokatira]]<br/><br/>Gizaki-abere probak (5-8 zenbakiak):
*# '''Lasto altxatzea:''' proba honek lasto fardel bat dembora mugatuan eta garaiera jakin batera ahal den gehienetan jasotzean datza. Froga honek bi minutu inguru irauten du, gizonezko fardelak 45kg izango ditu eta emakumeenak, aldiz, 30kg-koa. Beste aldetik, gizonezkoen garaiera 7 metrokoa izango da eta emakumezkoa 5 metrokoa.
# [[Giza proba]]k
*# '''Lasto botatzea:''' proba honetan sarde bat erabiltzen dute jaurtitzailea baino altuagoa den barra baten gainetik botatzeko, hauek hiru saiakuntza dituzte barra gainditzeko. Kirol honek beste herrialde batzuetan praktikatzen da, hala nola, Irlandan, Australian eta Eskozian
# [[Zaldi proba]]k
*# '''Lokotx biltze:''' proba honetan lokotx kantitate zehatz bat jarraian ipintzen dira, bere artean distantzia bat utziz. Hau taldeka edo banaka egin ahal da, eta parte hartzen duena banan-banan hartu behar ditu saski batean utziz.
# [[Idi-dema|Idi probak]]
*# '''Trontza''': hemen, bi pertson parte hartu behar dute eta haiei trontzalariak esaten zaie. Proba honetan trontza izeneko zerra batekin lurretik 45 zentimetrora dagoen embor bat moztu behar dute, horretarako, trontzalariek haien artean kordinatu behar dira emborra ahal den dembora gutxitan mozteko.
# [[Asto proba]]k<br/>
*# '''Zaku eramate:''' joko honek garai bateko mugalarien lana irudikatzen du. Kirolariek zaku bat bizkarraren gainean eraman behar dute distantzia mugatu batean, heltzen den lehena irabazten du.
# [[Lasto altxatze]]a
*# '''Orga joko:''' proba honetan orga bati ahalik eta bira gehien emanaraztea da. Orga lurrari lotuta dago mutur batean. Jokalariak orgari atzeko aldetik heldu behar dio eta birak eman behar dizkio, orgaren gurpilak lurra ukitu gabe.
# [[Lasto botatze]]a
*# '''Harri-jasotzea: '''proba honetan harri bat lurretik hartu eta sorbaldaraino jasotzean datzan [[Herri kirol|herri]]<nowiki/>kirola da. Jarduera honetan dabilen kirolariari harri-jasotzailea deritzo.
# [[Lokotx biltze]]a
*# '''Txinga eramate''': pertsona batek plaza batean leku batetik bestera [https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Txinga&action=edit&redlink=1 txinga] bana eskuekin eramatean datzan herri kirola da. Normalean 28 metroko plaza batean jokatzen da. Distantzia horrek plaza edo iltze izena jasotzen du. Ez dago denbora mugarik eta txingak ez du lurra ukitu behar, bestela epaileak amaitutzat ematen baitu saioa. Txingak distantziarik luzeenean eramaten dituenak irabazten du.
# [[Trontza]]
*# '''Ontzi eramate''': normalean, esne latak eraman eta ekartzeko herri kirolari deritzo. Esku bakoitzean lata bat hartu eta ahalik eta azkarren ekarri behar da, barrukoa erori gabe eta latekin lurra ukitu gabe. Txinga eramatearen oso antzekoa da.
# [[Zaku eramate]]a
*# '''Harri zulaketa: '''proba honetan harri bati ahal diren zulo gehien egin behar dira dembora gutxitan. Irabazlea da harriari zulo gehien egiten diona, bat zuloak egiten duen bitartean beste batek ura botatzen dio zuloari.
# [[Orga joko]]a
# [[Ingude altxatze]]a<br/><br/>Txinga-ontzi eramatea (16-17 zenbakiak):
# [[Txinga eramate]]a
# [[Ontzi eramate]]a<br/>
# [[Harri zulaketa]]

Hala ere, badira beste kirol edo joko batzuk, aurrekoez gain, askotan herri kiroltzat hartzen direnak:

* [[Ahari-joko|Ahari jokoa]]
* [[Aker proba]]
* [[Antzara-joko|Antzara jokoa]]
* [[Artzain-txakurren lehiaketa]]k
* [[Bola joko]]a
* [[Traineru estropada]]k
* [[Oilar-joko|Oilar jokoa]]
* [[Palanka jaurtiketa]]
* [[Sagar biltze (jokoa)|Sagar biltzea]]
* [[Toka]]


== Ikus, gainera ==
== Ikus, gainera ==

19:51, 12 maiatza 2017ko berrikusketa

Herri kirolen erakustaldia Gasteizko jaietan.
Harri zulatzaileak.
Ahari jokoa.
Lasto altxatzea.

Herri kirolak abeltzaintza, nekazaritza, arrantza eta artisautza jardueretan oinarriturik Euskal Herrian industrializazioaren aurretiko garaietatik jokatu izan diren kirolak dira. Herri kirolen jatorria, izan ere, garai bateko lan jarduerak aisialdira bideratzea izan da. Abeltzain, nekazari, arrantzale nahiz artisauek ogibidez egin behar zituzten zenbait lan kirol bilakatu dira denborarekin, indartsuago, bizkorrago, trebeago... nor zen erakutsi nahian.

Herri kirol izena nahiko modernoa da; Ipar Euskal Herrian, bestalde, indar joko esan izan zaie kirol horiei.[1]

Eusko Jaurlaritzak 2006an aurrera eramandako Plan Estrategikoaren arabera, 18 dira herri kirol kategoria duten kirolak. Horrenbestez, herri kirolen ikurra H18K da, 18 direlako kirolak. Hurrengo hauek, hain zuzen:

  1. Aizkora proba
  2. Sega jokoa
  3. Harri jasotzea
  4. Sokatira

    Gizaki-abere probak (5-8 zenbakiak):
  5. Giza probak
  6. Zaldi probak
  7. Idi probak
  8. Asto probak
  9. Lasto altxatzea
  10. Lasto botatzea
  11. Lokotx biltzea
  12. Trontza
  13. Zaku eramatea
  14. Orga jokoa
  15. Ingude altxatzea

    Txinga-ontzi eramatea (16-17 zenbakiak):
  16. Txinga eramatea
  17. Ontzi eramatea
  18. Harri zulaketa

Hala ere, badira beste kirol edo joko batzuk, aurrekoez gain, askotan herri kiroltzat hartzen direnak:

Ikus, gainera

Erreferentziak

  1. ↑ Iñaki Perurena «'4.denbora': Peio Dospital 'Doxpi'» telebista saioan.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Herri kirol Aldatu lotura Wikidatan
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Herri_kirol&oldid=5870021"(e)tik eskuratuta