Kóryos

Kóryos-ak (Aitzinindoeuroperaz: "armada, armadapeko jendea" edo "destakamendua, gerra-partida") Aitzinindoeuropar ermandade teoretikoari dagozkio, non gizon gazte ezkongabeek hainbat urtez jarduten zuten, gizontasunera igarotzeko erritu gisa, garaiko gizartean erabat integratu aurretik.

Ikertzaileen teorizazioen aburuz, geroago sortuko diren Indoeuropar tradizioetan eta mitoetan oinarritutako kóryoak agertuko dira. Lurrik gabeko gizon gazteen artean lotura duten taldeak osatuko dituzte. Hots, gizon ezkonduen komunitatean oraindik erabat integratuta ez zeuden adin-klasetzat hartzen ziren gizonezko nerabe eta gazte hauek. Hiritartasuna eta helduen gizartean integratzeko xedearekin urteko zati bat erbestera edo atzerrira bidalitako "polizia - armada" batean ematen zuten zerbitzua (bertan animaliak ehizatzen eta eraso egiten zuten), eta haurtzaroko gizartea urteko gainerako egunetan babesteko itun sakratua ere.

Otsoekin eta txakurrekin identifikazio mistikoa zuten; heriotzaren, legegabetasunaren eta gerra-amorruaren sinbolo gisa. Gainera, zaurezintasunaren eta heriotzaren, baita gaztetasunaren eta helduaroaren arteko liminalitatearen ideia irudikatzeko gizarte erritua zen.

Etimologia

Protoindoeuropar substantiboak* kóryos 'armetan dagoen herri' bat izendatzen du, eta 'armada, gerra banda, gerlarien unitate' bezala itzuli da, edo 'destakamendu, gerra talde' bezala . *kóro- 'ebaketa, sekzioa, zatiketa' substantibotik dator, antzinako persieraz kāra "herria, armada" eta lituanieraz kãras "gerra, armada" .

*Koryos kognatuak ondorengo batzuk ditu kāryas 'armada' protobalto-eslavieran, [1. oharra] zelta *koryos 'tropa, tribu', [2. oharra] eta germaniar *harjaz 'hueste, tropa, armada, eraso taldea'. [3. oharra] Mendebaldeko erdialdeko dialekto indoeuroparretan, [4. oharra] *koryonos izendapena, '* korioren liderra' esan nahi duena (hemen -nos 'maisu' atzizkiarekin lotuta), honako hau ere egiaztatuta dago: antzinako greziera koiranos 'armadaren liderra', antzinako eskandinaviarra Herjan (< PGmc *harjanaz 'armadaren liderra'), eta britoi hizkuntzan Coriono-totae ' herriaren armadako liderra' .

Uo-corri ('bi armada'), Tri-corii ('hiru armada') eta Petru-corii ('lau armada') tribu galiarrak, ustez, gerra banda ibiltarien aliantzetatik eratu ziren. *Harja- izena ere germaniar hizkuntzetan konposatutako izenen parte da, Herigast (Heregast) bezala, ziur asko Negau kaskoko Harikast bezala. Mendebaldeko Europako toponimo batzuk, hala nola Cherbourg Frantzian edo Heerlen Herbehereetan, talde etniko historiko hauetatik etor daitezke, zeinen izenak *korio- 'armada, tropa' izen zeltatik etor daitezke eta, Pierre-Yves Lambertek proposatzen duen bezala.

Gainera, astur hizkuntzan Vacoria izen pertsonala (Vocorius galiarraren antzekoa) zelta izen etnikotik *(d) uo-korio 'bi armaden jabe' datorrela interpretatu da, eta galiar tribu Coriosolites izenak 'tropa zaintzen dutenak', edo 'soldadu edo mertzenarioak erosten dituztenak' esan nahi dutela ere. Antzinako onomastika paleohispanikoa ere antzeko substantiboaren lekuko da, *koro formarekin, esanahi bera adierazteko .

Ikerketa indoeuroparretan, alemanezko Männerbund terminoa (literalki 'gizonen aliantza') sarri erabiltzen da *kóryos-ari erreferentzia egiteko. Hala ere, nahasmena eragin dezake; izan ere, gerra-bandak gizonezko nerabeek osatzen zituzten, ez gizon helduek. Aditu batzuek Bruderschaft ("anaitasuna") edo Jungmannschaft ("gizon gazteen taldea") terminoak proposatu dituzte alternatiba hobeagotzat.

Historiografia

Männerbund kontzeptua XX. mendearen hasieran garatu zuten Heinrich Schurtz (1902), Hans Blüher (1917), Lily Weiser-Aall (1927), Georges Dumézil (1929), Richard Wolfram (1932), Robert Stumpfl (1934), Otto Höfler (1934), Stig Wikander (1938) eta Henri Jeanmaire (1939) bezalako akademikoek.

Teoria hauek Alemaniako Völkisch mugimenduetan eragina izan zuten 1900-1920 aldian, eta ondoren, 1930-1940 urteetan, nazien zirkuluetan. XX. mendearen adituek aurretiazko lan gehienen eskuin muturreko kutsu ideologikoa seinalatu dute; era berean germaniar eta indoeuropar hasierako kulturetan gerlarien ermandade horien existentzia bermatzen duten froga berriak ere aurkeztu dituzte.

Gaiari buruzko erreferentziazko azterketa konparatiboa Kim McConeren Hund, Wolf und Krieger bei den Indogermanen da, 1987an argitaratua. Eragin handiko beste azterlan bat The One-Eyed God: Odin and the (Indo-) Germanic Männerbünde (1997) da.

Deskribapena

Iragate-ohikune erritua

Kóryos-ak gizonezko nerabeek osatzen zituzten (ziurrenik 12-13 eta 18-19 urte bitartekoak); normalean, familia garrantzitsuetatik zetozen, eta elkarrekin hazten ziren gizontasunean, adin-klaseko kohorte gisa.Taldean sartzeko saiakuntza mingarriak egin ondoren, naturan lurrik gabeko gerlari gisa bizitzera bidali zituzten hainbat urtez, bi kidetik hamabira bitarteko talde baten barruan. Gizonezko gazteek beren armak besterik ez zituzten, eta beren harrera-gizartearen ertzean edo erbestean bizi ziren. Beraz, normalean debekatzen ziren gizarte-portaerak, hala nola lapurreta, erasoak edo sexu-erasoak, kóryos-etako kideen artean eta ohiko jarduera bezala onartzen ziren, baldin eta ekintza gaiztoak harrera-gizartera zuzentzen ez baziren. Hortaz, iragate-ohikune jarduera lazgarri hauek normalean beste klan, tribu, ziblizazio edo koryos-en aurka bideratzen zen jarduerak urtarokoak ziren, eta urtearen beste zati batean beraien jatorrizko komunitatearekin bizitzen ziren.

Atenasko efebo bat.

Bere bizitza, alde batetik, zeregin militarretan, animalia basatien ehizan eta asentamenduen arpilatzean oinarritzen zen, eta, bestetik, iraganeko heroien balentriak eta abereen lapurretaren elezaharrak kontatzen zituen poesia heroikoaren errezitazioan. Harrapakinak eta lurraldeak konkistatzen zituen gudari heroiko eta bortitzak ospatzen zituen poesia epikoaren tradizioak (jainkoek nahi zituzten jabego gisa irudikatzen zirenak), ziur asko, korios-en arteko indarkeria baliozkotzen parte hartu zuen. Bandaren liderra,*koryono, dado-joko baten bidez aukeratzen zen, eta emaitza jainkoen aukeraketa bezala onartzen zen. Gainontzeko kideek beragatik hiltzeko eta beragatik hiltzeko konpromisoa hartzen zuten. Iniziazio erritoan bere maisutzat jotzen zen, baina baita bere "nagusia edo ugazaba" ere, gerlari gazteek bizkartzain eta babesle bezala erabiltzen baitzuten.

Koryos-aren barruko hastapen aldia, gerlari helduaren estatusa baino lehenagokoa zen eta ezkontzarekin koroatzen zen trantsizio etapa bezala hautematen zen . Kóryos-ak heriotzarekin eta mugakidetasunarekin lotzen ziren sinbolikoki, baina baita ugalkortasunarekin eta sexu-lizentziarekin ere. Kim McConek argudiatzen du *kóryos-eko kideek, hasieran, jabetzarik gabeko gazte ezkongabe gisa zerbitzatzen zutela* tewtéh₂-an ('tribua, arma-jendea') sartu aurretik, gizon heldu ezkonduek eta jabetzak zituztenek osatua.

David W. Anthony eta Dorcas R. Brownen arabera, kóryosak "taldearen kohesioa eta borrokaren eraginkortasuna sustatzen zuen erakunde bezala balio izan zezakeen, kanpoko lurraldea hedatzeko tresna bezala eta nagusiki festan zentratutako ekonomietan erregulatzeko tresna bezala".

Europan, iniziazio gerra-banda hauek zinaren bidez loturik, Burdin Aroan gero eta boteretsuagoak bilakatuko ziren mezenas eta erregeek xurgatu zituzten, bestalde, antzinako Indian, brahmanen kastaren gorakadarekin degradatuak izan ziren bitartean, hori dela eta, pixkanaka desagertzen joan ziren.

Indoeuropar migrazioetan izandako eragina

Europako indoeuroparren lehen migrazioek Pontiar-Kaspiar estepatik Yamnaya kulturan jatorria zuten estepar eta pastoralista indoeuropar hizkuntzak hedatu ziren Eurasian zehar.

Adituek argudiatu dutenez, Kóryos-ak zeregin garrantzitsua izan zuen indoeuropar migrazioetan eta indoeuropar hizkuntzak mendebaldeko Eurasia gehienean hedatu zirenean. Gudari gazte horiek buru zituzten erasoaldiek atzerriko lurretan kokaleku berriak ezartzera eraman zezaketen, tribu osoen migrazio zabalagorako eremua prestatuz, adinekoak, emakumeak eta haurrak barne. Hipotesi hau Jutlandiako Hilobi Bakarreko-Kordoi-zeramika kultura goiztiarraren datu arkeologikoek babesten dute. Bertan, hilobi guztien % 90 gizonezkoenak ziren inbutu-basoen kulturaren lurraldean hedapen "koloniala" izan daitekeenean.

Kóryos-ek, seguru asko, aterki sozial indoeuroparrak babesten ez zituen pertsonak bultzatu zituzten haren azpira joatera, lapurreten eta erasoaldien aurrean segurtasuna edo lehengoratzea lortzeko. Beraz, mugikortasun bertikala, elkarrekikotasun horizontala eta poesia epikoaren bidez hilezkortasuna eskaintzen zuten posizio sozialetan kanpotarrak biltzeko pizgarri izan zitezkeen koryos-ak. Hori gutxi balitz, talde hauen buruzagiek babestutako oturuntza publikoen eskuzabaltasunak erakargarriago bihurtzen zuen beste herrientzat eredu eta hizkuntza indoeuroparra jarraitzea.

Ezaugarriak

Otsoen edo Txakurren antzeko portaera

Kóryos-eko kideek otsoen antzeko portaerak hartzen zituzten eta "otso" edo "txakur" hitzak zituzten izenak zeramatzaten, indoeuropar sinesmenetan heriotzaren eta azpimunduren sinboloak direnak.Koriarren ezaugarri idealizatuak otsoaren inguruko iruditeriatik zetozen: indarkeria, maltzurkeria, azkartasuna, indar handia eta gerra-amorrua. Animalia basatiekin identifikatzean, kideek beren burua ikusten zuten fisikoki eta legez giza mundutik kanpo, eta, beraz, jada ez zeuden giza tabuen mende. Beren ohiko bizitzara itzultzean, ez zuten damurik sentitzen jatorrizko gizartearen arauak hausteagatik, gizakiak izan ez zirelako edo, behintzat, harrera-gizartearen kultura-eremuan bizi ez zirelako arau horiek hautsi zituztenean.

Antzinako Grezian, gerra-hastapena gainditzen zuten nerabe-taldeentzat bakarrik ziren otsoen antzeko portaerak. Atenastar efeboetako eta espartar kripteietako kide gazteek, normalean, gerlari helduari debekatutako gerra-teknikak erabil zitzaketen: euren ekintzak estaltzen zituzten eta gauean zehar ibiltzen ziren, amarruak eta enboskadak erabiliz. Efeboak, bereziki, Apolo jainkoaren babespean zeuden, eta greziar mito askotan otsoekin eta Lykeios epitetoaren lotura zuzean aurki ditzakegu. Bere hastapenean, Sétanta irlandar heroi mitikoak ere, kóryos-aren ohiko irudikapena, Cú Chulainn ('Culanneko untxari txakurra') izena hartzen du. Oseta balc kide gazteak oso lotuta zeuden otsoarekin eta k'war ('manada ') gisa deskribatzen ziren. Literatura avestarrak mairyō ('otsoa, txakurra') ere aipatzen du, gerra-bandetan zerbitzatzen zuen ar gaztea bezala.

Öland-en (Suedia) aurkitutako Torslunda plaketa Vendel erako zurezko irudia. Seguru asko, Óðinnfrenesiaren jainkoa Berserkr batek jarraitua.

Eskandinaviar tradizioan, berserkerrei batzuetan ulfheðnar ("otso-larrua dutenak") deitzen zitzaien, eta otso-larrua zeramaten frenesi-gerlariei ulfheðinn ("otso-kapa daramatenak"). Gizotsoaren elezahar folklorikoa ("gizon-otsoa"), Europako tradizio askotan agertzen denak, ziurrenik gudarien banden otso-portaera gogorarazten du. Mendebaldeko hizkuntza indoeuroparretan antzeko formak daude, hala nola antzinako grezierazko luk-ánthrōpos ("otso-gizon"), protogermanieraz* wira-wulfaz ("gizon-otsoa"), protozeltaz* wiro-ku ("gizon-txakurra") edo protoeslavieraz *vьlko-dlakь, ("otso-iledun bat").

Gerra-amorrua

Heriotzaren eta zauriezintasunaren arteko aurkakotasun gatazkatsua, koryoei lotu ohi zaizkien atributuek iradokitzen dute: indar handia, minarekiko erresistentzia eta beldurrik eza. Gudariaren ohiko amorru edo frenesi egoerak bere indarra espektatiba naturalen gainetik handitzen zuela suposatzen zen, dantzek eta agian drogen erabilerak areagotutako ikuskizun estasikoekin. "eromen-eraso" baterako indoeuropar terminoa (*eis) tradizio vediko, germaniar eta irandarretan ohikoa da Germaniar berserkerrak gudu amorruaren praktikatzaile bezala irudikatzen ziren ('erotu', berserksgangr), Antzinako Greziako gerlariaren furia martziala lyssa deitzen zen bitartean, lykos deribazio bat ('otsoa') dugu, soldaduak aldi baterako otso bihurtuko balira bezala bere amorru eroan adierazten duen hitza.

Horregatik, gizon gazteak arriskutzat hartzen ziren, baita hartzen zituen gizartearentzat ere. Maruts-ak, tradizio vedikoaren ekaitzaren jainko talde bat, entitate aldi berean onuragarri eta arriskutsu bezala irudikatzen ziren. Cuchulainn heroi irlandarra, Emain Macha hiriburuko biztanleen artean irudi beldurgarria bihurtzen da, bere herriko hiru aurkariri (Ulaid familiakoak) lepoa moztu ondoren. Amorrua baretzeko, harrapatzea erabakitzen dute, eta gorputza urez betetako erratzetan murgiltzea, "hozteko". Iturri irlandarrek ere gerra-banda batzuk basati (diberg) bezala deskribatzen dituzte, otsoak arpilatzen eta sarraskitzen bezala bizi zirenak. Era berean, greziar gerra-banda batzuk hybristḗs-ak deitzen ziren, eta arpilatzaileen talde bortitz eta lotsagabe gisa deskribatzen ziren.

Biluztasuna

Yamnaya Kultura-ko Kernosovskiy idoloa, gerlari biluzi bat gerriko, aizkora eta barrabilekin irudikatzen (K.a 3 mila urte ingurukoa). eta Hirschlanden-eko Zelta Gerlaria (K.a VI mendekoa), kaskoa, eskotea, gerrikoa eta ezpata besterik ez daramala.

Estepa pontiar-kaspiarrean aurkitutako hilarri kurgan estela askok, kultura protoindoeuroparrari lotuak daudenak, gerriko bat eta bere armak baino gehixeago harrian zizelkatutako gizonezko gerlari biluzi bat irudikatzen dute. Geroko indoeuropar tradizioetan, kóryos inbaditzaileek, ustez, euren buruzagia eta jainkoak lotzen zituen gerriko bat ere zeramaten.

Greziar eta erromatar antzinateko iturri literarioetan, germaniar eta zelta herriak, sarri, biluzik edo erdi biluzik borrokan agertzen ziren, arma arinez bakarrik armaturik. Telamongo guduan (K.a. 225), galiar gerlariek prakak eta kapak bakarrik zeramatzaten Eskandinaviar tradizioan, Berserkerrek animali larruzko armadurak erabiltzea arbuiatzen zuten, eta batzuetan biluzik borrokatzen zirela ere esaten zen . Antzinako tribu italikoek ere bazituzten beren lerroen artean berserker moduko gerlariak, biluzik, oinutsik, ilea aztoratuta eta, sarritan, borroka berezian borrokatzen zirenak. Era berean, Vediko gazteek gerriko bat eta animalia-larru bat baino ez zeramatzaten kóryos-ean hasten zirenean.

K.a. V. mendetik III. mendera bitarteko estatuatxo zeltiberiarrek gudari biluziak irudikatzen dituzte, ezpata batekin, armarri biribil txiki batekin (kaetra), "botere-gerriko" batekin eta, batzuetan, kasko batekin. Kurgan estelen tradizioa gerrikoa duten gudariekin ere ohikoa da eszitiar kulturan. Michael P. Speidel historialari militarraren arabera, Trajanen zutabeko 36. eszenan, gizon gazte sutsuak, bilusik eta ortozik ezkutu bakar bat erabiliz erakusten dituena, germaniar Bersekerren irudikapena izan liteke.

Iluntasuna

Kóryos-a kolore beltzarekin lotzen da, edo gutxienez kolore ilunekin, baita indar ktonikoen mobilizazioarekin ere. Indoeuropar literaturan maiz aipatzen dira "lur beltza" edo "gau iluna", eta badirudi ehiza eta gaueko borroka izan zirela Kóryos-aren ezaugarri bereizgarrietako bat .

Tradizio vedikoan, Indra eta Rudraren jarraitzaileek arropa beltzak janzten zituzten, eta Erdi Aroko Armeniako heroi gazteei "gazte beltzak" (t'ux manuks) deitzen zieten. Aram "beltza", kóryos liderraren irudi idealizatua da armeniar mitoetan, eta, esaten denez, bere armadek, bat-batean erasotzen diete etsaiei, "egunsentia baino lehen", Armeniako mugako lurretan.

Efebo atenastarrek, tradizioz, chlamy beltz bat janzten zuten, eta Antzinako Greziako tradizioak, gizonezko gazteei ezarritako iniziazio erritu bat jasotzen zuen, non "ehiztari beltzak" mugaldera bidaltzen ziren balentria militarrak egitera. Izan ere, ehiztari beltzaren eredu grekoak, Meleagrok, bere izena "beltza" (melas) hitzari zor dio, eta armeniar Aram izena, sustrai beretik dator*re-mo- ("zikinkeria, kedarra").

Tazito historialari erromatarra (K. a. I. mendea), germaniar harii-ak ere aipatzen ditu (hauen izena *koryos-etatik etor liteke), ezkutu beltzak zeramatzaten "basati" ziren bezala, euren gorputzak tindatzen zituzten eta batailarako gau ilunak aukeratzen zituztenak Kershawk proposatu du harii-ak aldameneko lugii tribuko kóryos-ekoaak zirela.

Oharrak

1. Prusiera zaharrean kargis "armada" eta karyago "kanpaina militarra"; lituanieraz kãrias "gerra, armada, erregimentua"; letonieraz karš "gerra "armada".
2. Galierazko corios tropa, armada; Erdialdeko Irlanderatik cuire "tropa, oste"; Galesko cordd "tribua, klana".
3. Gotikozko harjis "armada"; antzinako eskandinaviarazko herr "armada"; antzinako ingelesezko here "armada"; aintzinako goi-alemanierazko hari "armada, jendetza"; saxoiera zaharrerazko heri "armada".
4. Blanca María Prósper adituak iraniar izen pertsonal bat aipatzen du, Κηρπáτης, Galazian (gaur egungo, Turkian) aurkitua: Izena, ziur aski, konposatu batetik dator*kār(i̯)a-pati "armadako jauna edo nagusia".

Bibliografia

• Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language. Princeton University Press. ISBN 978-0691058870.
• Anthony, David W.; Ringe, Donald (2015). "The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives". Annual Review of Linguistics. 1 (1): 199–219. doi:10.1146/annurev-linguist-030514-124812.
• Anthony, David W.; Brown, Dorcas R. (2019). "Late Bronze Age midwinter dog sacrifices and warrior initiations at Krasnosamarskoe, Russia". In Olsen, Birgit A.; Olander, Thomas; Kristiansen, Kristian (eds.). Tracing the Indo-Europeans: New evidence from archaeology and historical linguistics. Oxbow Books. ISBN 978-1-78925-273-6.
• Cebrián, Reyes B. (2010). "Some Greek Evidence for Indo-European Youth Contingents of Shape Shifters". The Journal of Indo-European Studies. 38 (3/4): 343–358. ISSN 0092-2323.
• Daryaee, Touraj (2018). "The Iranian Männerbund Revisited". Iran and the Caucasus. 22 (1): 38–49. doi:10.1163/1573384X-20180104. ISSN 1573-384X.
• Delamarre, Xavier (2003). Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental. Errance. ISBN 9782877723695.
• Derksen, Rick (2015). Etymological Dictionary of the Baltic Inherited Lexicon. Brill. ISBN 978-90-04-27898-1.
• Falk, Harry (1986). Bruderschaft und Würfelspiel: Untersuchungen zur Entwicklungsgeschichte des vedischen Opfers. Hedwig Falk. ISBN 978-3-925270-00-0.
• Ivančik, Askold I. (1993). "Les Guerriers-Chiens: Loups-garous et invasions scythes en Asie Mineure". Revue de l'histoire des religions. 210 (3): 305–330. doi:10.3406/rhr.1993.1478. ISSN 0035-1423. JSTOR 23671794.
• Kershaw, Priscilla K. (1997). The One-eyed God : Odin and the (Indo-)Germanic Männerbünde. Monograph Series. Vol. 36. Journal of Indo-European Studies. ISBN 978-0941694742.
• Kristiansen, Kristian; Allentoft, Morten E.; Frei, Karin M.; Iversen, Rune; Johannsen, Niels N.; Kroonen, Guus; Pospieszny, Łukasz; Price, T. Douglas; Rasmussen, Simon; Sjögren, Karl-Göran; Sikora, Martin (2017). "Re-theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe". Antiquity. 91 (356): 334–347. doi:10.15184/aqy.2017.17. ISSN 0003-598X.
• Kroonen, Guus (2013). Etymological Dictionary of Proto-Germanic. Brill. ISBN 9789004183407.
• Lincoln, Bruce (1991). Death, War, and Sacrifice: Studies in Ideology & Practice. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-48199-9.
• Loma, Aleksandar (2019). Problems of chronological and social stratification in the historical anthroponomastics: The case of "lupine" and "equine" proper names among the Indo-European peoples (PDF). Personal Names and Cultural Reconstruction. University of Helsinki.
• Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn. ISBN 978-1-884964-98-5.
• Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. (2006). The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-929668-2.
• Mallory, James P. (2006). "Indo-European Warfare". Journal of Conflict Archaeology. 2 (1): 77–98. doi:10.1163/157407706778942312. ISSN 1574-0773. S2CID 162297933.
• Matasović, Ranko (2009). Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Brill. ISBN 9789004173361.
• McCone, Kim R. (1987). "Hund, Wolf und Krieger bei den Indogermanen". In Meid, Wolfgang (ed.). Studien zum indogermanischen Wortschatz. Institut für Sprachwissenschaft. pp. 101–154. ISBN 978-3-85124-591-2.
• MacKillop, James (2004). A dictionary of Celtic mythology. Oxford University Press. ISBN 0-19-860967-1.
• Petrosyan, Armen (2011). "Armenian Traditional Black Youths: the Earliest Sources". Journal of Indo-European Studies (2019 ed.). 39 (3/4): 155–164.
• Ringe, Donald (2006). From Proto-Indo-European to Proto-Germanic. A Linguistic History of English. Vol. 1 (2017 ed.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-153633-5.
• Roymans, Nico (2009). "Hercules and the construction of a Batavian identity in the context of the Roman empire". In Roymans, Nico; Derks, Ton (eds.). The Role of Power and Tradition. Ethnic Constructs in Antiquity. Amsterdam University Press. pp. 219–238. ISBN 978-90-8964-078-9. JSTOR j.ctt46n1n2.13.
• Sergent, Bernard (2003). "Les troupes de jeunes hommes et l'expansion indo-européenne". Dialogues d'Histoire Ancienne. 29 (2): 9–27. doi:10.3406/dha.2003.1560.
• Speidel, Michael P. (2002). "Berserks: A History of Indo-European Mad Warriors". Journal of World History. 13 (2): 253–290. ISSN 1045-6007. JSTOR 20078974.
• Vidal-Naquet, Pierre (1986). The Black Hunter: Forms of Thought and Forms of Society in the Greek World. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-5951-9.
• West, Martin L. (2007). Indo-European Poetry and Myth. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-928075-9.

Irakurketa gehigarria

• Daryaee, Touraj. "Männerbund Aspects of Old Persian Anušiya-." Achemenet. Vingt Ans Apres: Etudes Offertes a Pierre Briant a L'occasion Des Vingt Ans Du Programme Achemenet. Edited by Agut-Labordère Damien, Boucharlat Rémy, Joannès Francis, Kuhrt Amélie, and Stolper Matthew W. LEUVEN; PARIS; BRISTOL, CT: Peeters Publishers, 2021. pp. 73–78. Accessed July 2, 2021. doi:10.2307/j.ctv1q26jhj.9.
• Das, Raul Peter; Meiser, Gerhard, eds. (2002). Geregeltes Ungestüm. Brüderschaften und Jugendbünde bei altindogermanischen Völkern. Hempen-Verlag.
• Harris, Joseph C. (1993). "Love and Death in the Männerbund: An Essay with Special Reference to the Bjarkamál and The Battle of Maldon". Heroic Poetry in the Anglo-Saxon Period: Studies in Honor of Jess B. Bessinger. Western Michigan University, Medieval Institute Publications. ISBN 978-1879288287.
• McCone, Kim (2021). Age grades, coevals, age sets and the Roman curiae. Power, Gender and Mobility: Features of Indo-European Society. University of Copenhagen.
• Powell, Eric A. (2013). "Wolf Rites of Winter". Archaeology. 66 (5): 33–36. ISSN 0003-8113. JSTOR 24363683.
• Ruck, Carl Anton Paul (2019). "The Beast Initiate: The Lycanthropy of Heracles". Athens Journal of History. 5 (4): 225–246. doi:10.30958/ajhis.5-4-1. ISSN 2407-9677.
• Russell, James R. (1998). "The Armenian Shrines of the Black Youth (t'ux manuk)". Le Muséon. 111 (3–4): 319–343. doi:10.2143/MUS.111.3.519500.
• Sergis, Manolis G. (2010). "Dog Sacrifice in Ancient and Modern Greece: From the sacrifice ritual to dog torture (Kynomartyrion)" (PDF). Folklore. 45: 61–88.
• Vassilkov, Y. V. (2019). "The Armenian Epic "Daredevils of Sassoun" and the Mahābhārata: Similarity of the Ethnographic Substratum". Archaeology, Ethnology & Anthropology of Eurasia (in Russian). 47 (2): 140–147. doi:10.17746/1563-0110.2019.47.2.140-147. ISSN 1563-0110.
• "Youthbands, Migrants, and Wolves". In: Vuković, Krešimir. Wolves of Rome: The Lupercalia from Roman and Comparative Perspectives. Berlin, Boston: De Gruyter Oldenbourg, 2023. pp. 146-172. https://doi.org/10.1515/9783110690118-010
• Zoller, Claus Peter (2017). "Traditions of transgressive sacrality (against blasphemy) in Hinduism". Acta Orientalia (78): 1–162. doi:10.5617/ao.7265. ISSN 0001-6438.

Ikus, gainera

• Berserker, Gizotso
• Iragate-ohikune
• Efebo, Fianna,

Kanpo estekak

• Datuak: Q96386505