Łódź

Łódź Łódź
hiri handia
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Polonia
Voivoderria	Lodzeko voivoderria
Alkatea	Hanna Zdanowska (mul)
Izen ofiziala	Litzmannstadt Łódź
Jatorrizko izena	Łódź
Posta kodea	90-001–94-413
Geografia
Koordenatuak	51°45′00″N 19°28′00″E
Azalera	293 km²
Altuera	219 m
Mugakideak	Zgierz barrutia, Łódź Ekialdea barrutia eta Pabianice barrutia
Demografia
Biztanleria	670.642 (2021eko martxoaren 31) 0 (2021)
365.109 (%54,4)   (%45,6) 305.533
Dentsitatea	2.289 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1423ko uztailaren 29a
Telefono aurrizkia	42
Ordu eremua	Europa Erdialdeko Udako Ordua, UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Vilnius, Chemnitz, Stuttgart, Lyon, Odesa, Tel Aviv, Tianjin, Rustavi, Barreiro (en) , Tampere, Puebla, Murtzia, Örebro udalerria, Lviv, Szeged, Barreiro, Nuoro, Omsk, Chengdu eta Guangzhou
Matrikula	EL • ED
uml.lodz.pl

Łódź (polonieraz wutɕ ahoskatua) Poloniako udalerria da, 776.000 biztanle dituena. Lodzeko voivoderriko hiriburua da eta Varsoviatik 135 kilometrora dago. Hiriko armarria txalupa baten irudia da Łódź-ek, polonieraz, batela edo txalupa esan nahi duelako.

Lawczka Tuwima

Historia

Łódźi buruzko lehen aipamenak 1332. urtekoak dira, bertan Włocławek-ko apezpikuei Łodziako herrixkaren erregistroak ematen zaizkien. 1423. urtean Władysław II Jagiełło(Ladislao II) Poloniako erregeak hiri tituloa eman zion. 1793 urte arte Łódź nekazaritza gune txiki bat izan zen, 800 biztanle ingurukoa. Baina urte hartan, Poloniako bigarren zatiketa dela eta Prusiaren menpe geratu zen Lodsch izenez. Beranduago 1806an Napoleon Iak sortutako Varsoviako dukerrira batu zen. 1815. urtean Errusia izatea pasa zen.

Industria garaia

1820. urtean Stanisław Staszicek Łódźeko herri txikia ehungintza gune handia bihurtzeko plangintza burutu zuen, Alemaniatik etorritako inmigrazioari gune berdeak, hauek industria eta etxebizitzak bilakatzeko eskainiz. Europa guztitik etorri zen jendea industria hiri berrira, hala ere, hiru herri nagusi nabarmentzen ziren, alemaniarrak, poloniarrak eta juduak.

1850. urtean Polonia eta Errusia arteko muga deuseztatu zien, hiriari indar handiagoa emanez. Poloniako bigarren hiria bilakatu zen eta 1865an Varsoviarako trenbide sare berria eraiki zen, aurrerago Varsovia-Viena lotuko zituena. Esan daiteke hiriak 1870 - 1890 urte bitartean izan zuela botere handiena.

1892. urtean industria gune gehienak itxi zituen greba bat burutu zen, mugimendu sozialistaren erdigunea bilakatu zen Łódź. 1905. urtean Errusiako Iraultzan 300 langile zendu ziren.

Lehen mundu gerrak eragindako krisiaz aparte, hiriak hazten jarraitu zuen 1914 arte. Ordurako industria gune oso garrantzitsua bilakatu zen biztanleria dentsitate oso altuarekin (13,280 biztanle metro karratuko). Lehen mundu gerran, Łódź Alemaniaren parte zen, baina 1918an guda amaitu ondoren Poloniak independentzia aldarrikatu zuen, Alemaniako armadak desarmea burutu zuelarik. Łódźek biztanleriaren %40a galdu zuen gudaosteko egoera eta germaniarren emigrazioagatik.

Bi mundu gerren arteko garaian Poloniak arazoak izan zituen alde batetik, Alemaniarekin aduanak berriro ezarri zireko eta bestetik Errusiako iraultzaren ondoren ekialdeko merkatua ere galdu zuelako.

Bigarren Mundu Gerra

1939ko azaroan Łódź Hirugarren Reicharen menpe geratu zen. Litzmannstadt izena hartu zuen nazien jeneral baten ohorez. Hala eta guztiz ere, Alemaniar jatorriko jende askok ez zuten onartu eta Alemaniako Gobernuak erbesteratu egin zituen. Beste Poloniako hiri askotan bezala Łódźen ere ghettoa sortu zuten agintari naziek. 200000 judu inguru izan ziren gatibu bertan. Pertsona hauek armada naziarentzat zuen balioagatik, ghetto honek gehien biziraun zuen, amaieran 1944. urtean ghettoa ixtean 900 pertsona geratzen ziren soilik.

1945. urtea ondoren

1945. urtean 300 000 biztanle zituen Łódźek. Hala ere, guda ostean garapen handia izan zuen hiriak, Varsovia hiriburuak gerra garaian jasandako kalteengatik Poloniako gobernua Łódźera aldatu zuten. 1948. urtean Varsoviaren berreraikuntza hasi zen, hiriburua berriro aldatu zelarik. Komunismo garaian berriro ere industria gune handia bilakatu zen. 90. hamarkadan aldiz, sistema ekonomikoaren aldaketarekin ezegonkortasuna nagusi zen langabezi tasa altuak izan zituelarik.

Klima

Datu klimatikoak (Łódź)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	12.8	17.5	21.0	28.0	32.7	35.0	37.3	37.6	34.7	27.8	18.9	14.8	37.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	0.5	2.0	6.8	13.4	19.0	21.5	24.0	23.7	18.3	12.6	5.9	1.8	12.5
Batez besteko tenperatura (ºC)	−1.6	-0.7	3.1	8.7	13.9	16.5	18.9	18.5	13.8	8.9	3.6	0.0	8.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	−3.6	−3.3	-0.5	4.0	8.8	11.6	13.8	13.3	9.3	5.2	1.2	−1.9	4.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	−31.1	−28.9	−21.1	−8.0	−3.1	1.4	5.0	3.3	0.8	−9.2	−16.8	−20.8	−31.1
Pilatutako prezipitazioa (mm)	40.7	36.3	39.7	33.5	63.5	65.2	90.0	56.5	42.1	37.6	40.8	35.9	582
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	17	15	14	11	14	14	14	12	11	12	14	16	166
Eguzki orduak	41	62	120	190	245	249	247	236	163	115	50	36	1753
Iturria:

Turismoa

Piotrkowska kalea

Filharmonia Łódzka - Łódźeko filarmonika

Piotrkowska da Łódźeko kalerik luzeena eta garrantzitsuena. Lau kilometro inguru ditu, europako kalerik luzeena delarik. Piotrkowka kalearen iparraldean Manufaktura merkatal zentrua aurkitzen da. Bi gune hauetan hiriko denda, taberna, diskoteka etab. gehienak aurki daitezke.

Łódźen inguruan mendi edo ibairik ez dagoen arren, baditu hainbat parke, Łagiewniki esaterako, parke botaniko bat eta zooa. Poloniako Arte Modernoaren museo garrantzitsuenetakoa, Muzeum Sztuki Więckowskiego kalean, dago. Poloniako artista moderno garrantzitsuenen erakusketak bertan ikus daitezke.

Ekonomia

1990. urtea aurretik ehungintza izan zen Łódźeko diru iturri nagusia. 1840 urtean 13 000 biztanletik 500 000 biztanle baina gehiago izatera pasa zen 1913an. Lehen mundu gerra baina lehen, industria gune garrantzitsua izan zen mundu mailan, biztanle dentsitate handia zuelarik, 13 280 biztanle/km2. 1900 eta 1991 urteetan beherakada handia jasan zuen industriak, enpresa garrantzitsuenak desagertu zirelarik. Hala eta guztiz ere, ehungintza industria txiki asko dago Rusia eta Sobiet Batasunean izandako hainbat herrialdeetara esportazioak egiten direlarik.

Hezkuntza

Łódźeko eskola politeknikoaren erretoretza

Łódźeko unibertsitate nagusienak hauek dira:

• Łódźeko Unibertsitatea (Uniwersytet Łódzki)
• Łódźeko Unibertsitate Politeknikoa (Politechnika Łódzka)
• Łódźeko Medikuntza Unibertsitatea (Uniwersytet Medyczny w Łodzi)
• Łódźeko Zine Eskola (Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna w Łodzi)

Kirolak

• Widzew Łódź - Gizonezkoen futbol taldea 1910. urtean sortua. Poloniako ligak: 1981, 1982, 1996, 1997 urteetan. Poloniako kopa: 1985. Poloniako superkopa: 1996an. Bigarren mailan dabil jokatzen (2009/2010).
• ŁKS Łódź - Gizonezkoen futbol taldea 1908. urtean sortua. Poloniako ligak: 1958, 1998 urteetan. Poloniako kopa 1957 urtean. Bigarren mailan dabil jokatzen (2009/2010).
• ŁKS Lotto Łódź - Emakumezkoen saskibaloi taldea.
• KS Społem Łódź - Txirrindularitza taldea.
• Budowlani Łódź - Gizonezkoen rugby taldea. Liga 2007. urtean.

Herritar ezagunak

• Zbigniew Boniek
• Marek Edelman
• Max Factor
• Tadeusz Kotarbiński
• Artur Partyka
• Roman Polański
• Władysław Reymont
• Arthur Rubinstein
• Andrzej Sapkowski
• Julian Tuwim
• Daniel Libeskind arkitektoa

Galeria

• 
  Manufaktura merkatal zentroa
• 
  Unibertsitatea
• 
  Udaletxea

Kanpo estekak

• Datuak: Q580
• Multimedia: Łódź / Q580