Lviv

Koordenatuak: 49°50′33″N 24°01′56″E / 49.8425°N 24.0322°E / 49.8425; 24.0322
Wikipedia, Entziklopedia askea
Lviv
Львів
hiria
Administrazioa
Estatu burujabe Ukraina
Oblast Lviveko oblasta
Raion of UkraineLviv Raion
HromadaLviv urban hromada
AlkateaAndriy Sadovyi (en) Itzuli
Izen ofizialaЛьвів
Lwów
Lviv
Lemberg
Lwów
Lwów
Лемберг
Lemberg
Lwów
L' vov
Jatorrizko izenaЛьвів
Posta kodea79000–79490
Geografia
Koordenatuak49°50′33″N 24°01′56″E / 49.8425°N 24.0322°E / 49.8425; 24.0322
Map
Azalera182 km²
Altuera296 m
MugakideakLviv Raion (en) Itzuli
Demografia
Biztanleria717.273 (2022ko urtarrilaren 1a)
−7.041 (2020)
Dentsitatea3.941,06 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1256 (egutegi gregorianoa)
Telefono aurrizkia322
Ordu eremuaUTC+02:00 eta UTC+03:00
Hiri senidetuakVilnius, Lublin, Łódź, Samarkanda, Wrocław, Banja Luka, Corning (New York), Friburgo, Kutaisi, Novi Sad, Whitstable (en) Itzuli, Winnipeg, Varsovia, Krakovia, Przemyśl, Rzeszów, Eskilstuna udalerria, Budapest, Rishon LeZion, Rochdale, Enköping udalerria, Tbilisi, Plovdiv, Chengdu, Parma (Ohio), Cannes eta Reykjavik
MatrikulaBC / 14
Hizkuntza ofizialaukrainera, poloniera, aleman, poloniera, errusiera, aleman eta errusiera
city-adm.lviv.ua

Lviv[1] (ukraineraz: Львівtranslit.: L'viv, Львів, ljviw; polonieraz: Lwów; latinez: Leopolis; alemanez: Lemberg; lituanieraz: Lvovas; errusieraz: Львовtranslit.: L'vov) Ukrainako mendebaldeko hiria, Lviveko oblastaren hiriburua eta Galitziako hiri nagusia da. Ukrainako zentro kultural handienetako bat da, eta historian zehar poloniar zein judu kulturaren gune garrantzitsua izan zen. 2012ko otsailaren 1ean 757.795 biztanle zituen.

Leonen omenez horrela deitua, Danielen seme zaharrena, Ruteniako erregea, Galitzia-Voliniako Erresumako hiriburua izan zen 1272tik 1349ra, Poloniako Kasimiro III.a Handia erregeak konkistatu zuenean. 1434tik aurrera, Poloniako Erresuman Rutenia voivoderriaren eskualdeko hiriburua izan zen. 1772an, Poloniako Lehen Partizioaren ondoren, hiria Habsburgotarren Galitziako Erresumaren eta Lodomeriaren hiriburu bihurtu zen. 1918an, aldi labur batez, Ukraina Mendebaldeko Herri Errepublikaren hiriburua izan zen. Gerren arteko garaian, hiria Lwówko voivoderriaren erdigunea izan zen Poloniako Bigarren Errepublikan.

Hiriak industria oparoa du eta goi irakaskuntzako ikastetxe ugari, hala nola, Lviveko Unibertsitatea eta Lviveko Politeknikoa. Maila handiko kultura erakundeak daude, esate baterako, Orkestra filarmonikoa eta Lviveko Opera eta Ballet Antzokia. Gune historikoa UNESCOen Gizateriaren Ondarearen zerrendan dago.

Izenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere ukrainar izenaz gain, antzinako errutenierako izena Lwihorod[2]/Lvihorod[3] zen. Hala ere, hizkuntza bakoitzean izen ezberdina duen hiria da. Polonieraz Lwów da; alemanez Lemberg[4]; yiddishez לעמבערג Lemberg edo לעמבעריק Lèmberik; errusieraz Львов L'vov; hungarieraz Ilyvó; serbo-kroazieraz Lavov; errumanieraz Liov; latinez Leopolis (oso erabilia gaztelaniaz)[5]; Krimeako tatareraz İlbav; armenieraz Իլով Ilov... eta beste hainbat izen[6].

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kroaziar zuriak, V. mendean, bertan bizi ziren. Geroago, IX. mendean, Lendiarren herria izan zen. Herrixka bizirik iraun zuen, eta 1240. urtean, Batu Khan Mongolak hiria hartu zuen.

Daniel, Galitzia eta Voliniako erregeak, 1247 aldean fundatu zuen hiria eta, Lev semearen ohoretan, Lviv izena eman zion. Lehenbiziko aipamena 1256koa da. 1261. urtean, Burundai buruzagi mongolak hirira sartu zen eta suntsitu egin zuen. Bederatzi urte geroago, Lev Erregeak hiria berreraiki zuen. 1280. urtean, Armeniarrak hirira etorri ziren han bizitzeko. 1349an, Kasimiro III.aren erregealdian, Rutenia Gorriko gainerako lurraldeak bezala, Poloniako Erresumaren mende geratu zen. Poloniaren mendekoa izan zen, ia etenik gabe, 1772 arte. Urte horretan, Poloniako lehenengo zatiketaren ondorioz, Austriak bereganatu zuen. Lviv Galitzia eta Lodomeriako Erresuma deitutako austriar probintziaren hiriburu bilakatu zen. Austriar Inperioaren eta Austria-Hungariako Inperioaren zati izan ostean, 1918an, berriro Poloniaren mende (Poloniako Bigarren Errepublika) geratu zen.

Bigarren Mundu Gerraren hasieran, 1939ko irailean, Alemania naziak Polonia inbaditu zuen eta, Molotov-Ribbentrop itunaren ondorioz, Sobiet Batasunak Lviv eta inguruko lurrak anexionatu zituen. Beraz, 1939 eta 1941 artean Ukrainako Sobietar Errepublika Sozialistaren barnean egon zen. Bizargorri Operazioaren ostean, 1941eko uztailetik 1944ko uztailera hiria Alemaniar okupazioaren azpian egon zen. Urte haietan egin ziren izugarrikerien artean juduen deuseztatzea nabarmentzen da: 1941ean Lviven bizi ziren 200.000 juduetatik 200-300 inguru baino ez ziren bizirik atera.

1944ko uztailean Sobietar Armada Gorria eta Poloniar Armada sartu ziren hirian. Jaltako Batzarrean erabakitakoaren arabera, Lviv, berriz ere, Ukrainako Sobietar Errepublika Sozialistan sartu zen. Hirian bizi ziren poloniarrak Wrocław aldera (Poloniaren esku zegoen Silesiara) lekualdatuak izan ziren. Sobietar aginteak ukrainar nazionalismoa zapaldu eta Ukrainako Eliza Greko-katolikoa ezeztatu zuen. Stalin hil ondoren politika toleranteagoa izan zen[7].

1980ko hamarkadan Lviv Ukrainaren independentziaren aldeko gune nagusietako bat izan zen.

2022. urtean, gerra izan zen herrialdean eta hirira ailegatu zen.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lviv Roztocze goi ordokiaren ekialdeko bazterrean dago, Poloniako mugatik 70 kmra eta Ekialdeko Karpatoetatik 160 kmra. Batezbesteko garaiera 296 mkoa da eta Vysokyi Zamok (Lviveko gazteluaren muinoa, 409 m) da punturik gorena. Muino honetatik hiri zaharraren ikuspegi bikaina dago.

Antzinako hiri harresiduna gazteluaren magalean zegoen, Poltva ibaiaren ertzean. XIII. mendean ibaia salgaiak garraiatzeko erabiltzen zen. XX. mendean Poltvaren zenbait tarte estaliak izan ziren.

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lvivek klima kontinentala, uda epelekin, dauka (Dfb Köppen klima sailkapenaren arabera). Uztaila da hilabeterik beroena (batez besteko tenperatura 18,3 °C) eta urtarrila hotzena (batez besteko tenperatura -3,1 °C). 1938ko abuztuan erregistratu zen tenperaturarik beroena, 36,3 °C, eta 1956ko otsailean hotzena, -29,5 °C. Urtean pilatutako prezipitazioa 745 mmkoa da[8].


    Datu klimatikoak (Lviv)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 13.8 17.7 22.4 28.2 32.2 33.4 36.3 35.1 31.0 25.3 21.6 16.5 36.3
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) -0.1 1.3 6.3 13.6 19.4 22.0 23.9 23.5 18.3 12.9 6.0 0.9 12.3
Batez besteko tenperatura (ºC) -3.1 -2.2 1.9 8.3 13.8 16.4 18.3 17.7 13.0 8.1 2.6 -1.8 7.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -6.1 -5.5 -1.7 3.6 8.4 11.3 13.2 12.5 8.4 4.1 -0.3 -4.6 3.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -28.5 -29.5 -24.8 -12.1 -5.0 0.5 4.5 2.6 -3.0 -13.2 -17.6 -25.6 -29.5
Pilatutako prezipitazioa (mm) 40 44 45 52 89 89 96 76 67 51 49 47 745
Euri egunak (≥ 1 mm) 9 9 11 14 16 17 16 14 14 14 13 11 158
Eguzki orduak 65.1 79.1 111.6 189.0 226.3 237.0 254.2 223.2 180.0 148.8 57.0 37.2 1808.5
Iturria (1): Pogoda.ru.net[8]
Iturria (2): HKO (eguzki orduak 1961-1990)[9]

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lviveko biztanleria errolden (*) eta zenbatespenen arabera:

Lviveko biztanleria[10]
1750 1840 1873 1900 1910 1920* 1931* 1939 1959* 1970* 1979* 1989* 2001* 2012
25.000 61.600 87.100 159.900 234.000 219.400 312.231 340.000 410.678 553.452 667.243 790.908 732.818 757.795

Osaketa etnikoari dagokionez, 2001ean ukrainarrak %88,1 ziren, errusiarrak %8,9, poloniarrak %0,9, bielorrusiarrak %0,4 eta juduak %0,3[11]. Holokaustoaren eta Bigarren Mundu Gerraren ondoko lekualdatzeen eraginez, XX. mendean zehar Lviveko biztanleriaren osaketa etnikoa erabat aldatu zen:

Etniak 1900 1931 1944 1950 1959 1979 1989 2001
Ukrainarrak  %19.9  %15.9  %26.4  %49.9  %60.0  %74.0  %79.1  %88.1
Errusiarrak  %0.2  %5.5  %31.2  %27.0  %19.3  %16.1  %8.9
Juduak  %26.5  %31.9  %1.1  %6.4  %6.0  %2.7  %1.6  %0.3
Poloniarrak  %49.4  %50.4  %66.7  %10.3  %4.0  %1.8  %1.2  %0.9

Hirigune historikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lviv - Hirigune historikoaren multzoa1
UNESCOren gizateriaren ondarea

Hirigune historikoaren ikuspegia

Mota Kulturala
Irizpideak ii,v
Erreferentzia 865
Kokalekua  Ukraina
Eskualdea2 Europa/Ipar Amerika
Koordenatuak 49°50′30″N 24°01′55″E / 49.84167°N 24.03194°E / 49.84167; 24.03194
Izen ematea 1998 (XXII. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua)
2 UNESCOren sailkapena

Zenbait mendez Lviv administrazio, merkataritza eta erlijio gunea izan zen. Hirigune historikoak Erdi Aroko egitura eta bertan bizi zirenen aztarnak kontserbatu ditu, eta baita erakin barroko bikainak ere. Hori dela eta, 1998an UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen[12]. Monumento aipagarrienetako batzuk hauek dira[7]:

Herritar ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri eta hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .
  2. (Polonieraz) Stupnicki, Hipolit. (1864). Geograficzno-statystyczny Opis Królestwa Galicyi i Lodomeryi. [Dr.:] Piller (Noiz kontsultatua: 2022-03-05).
  3. (Danieraz) Streyč, Daniel. (1859). Beskrivelse over den ö Islandia veel Daniel Streyč: Fra polsk oversat af Edvin-M. Thorson med anmärkninger af Sigurd Jonasson. Särskitt aftryck af "Annaler for nordisk oldkyndighed og historie, 1858". Stenderup (Noiz kontsultatua: 2022-03-05).
  4. (Polonieraz) Stupnicki, Hipolit. (1864). Geograficzno-statystyczny Opis Królestwa Galicyi i Lodomeryi. [Dr.:] Piller (Noiz kontsultatua: 2022-03-05).
  5. (Polonieraz) Stupnicki, Hipolit. (1864). Geograficzno-statystyczny Opis Królestwa Galicyi i Lodomeryi. [Dr.:] Piller (Noiz kontsultatua: 2022-03-05).
  6. «Polona» polona.pl (Noiz kontsultatua: 2022-03-05).
  7. a b Lviv city, Ukraine Ukrainetrek.com
  8. a b Lviveko datu klimatikoak Pogoda.ru.net
  9. Climatological Information for L'vov, Ukraine, Russia, 2012ko ekainaren 18an begiratua.
  10. Lviv Frantsesezko wikipedia
  11. 2001eko erroldaren emaitzak: Lviv Ukrcensus.gov.uaNoiz kontsultatua:2012-06-19
  12. Lviv – ensemble du centre historique Whc.unesco.org


Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]