Amazonas

Amazonas
Amazonas (es, pt)
Amazonas; Amazonas (es, pt)
Datu orokorrak
Mota	ibai
Luzera	6.400 km; 6.800 km; 6.992,15 km; 6.436 km; 3.690 km
Eponimoa	Amazona
Geografia
Koordenatuak	4°26′54″S 73°27′21″W / 4.44836°S 73.4559°W
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Madeira; Tapajós; Xingu; Rio Negro; Caquetá; Napo; Putumayo ibaia; Preto da Eva River (en) ; Nanay River (en) ; Javary River (en) ; Paru River (en) ; Trombetas; Jari River (en) ; Jutai River (en) ; Urubu River (en) ; Jandiatuba River (en) ; Manacapuru River (en) ; Uatumã River (en) ; Nhamundá River (en) ; Arabela River (en) ; Guajará River (en) ; Ucayali ibaia; Paraná Urariá (en) ; Ampiyacu River (en) ; Apayacu River (en) ; Atacuari River (en) ; Itaya River (en) ; Juruá; Marañón ibaia;
Arroaren azalera	7.050.000 km²
Arro hidrografikoa	Amazonasen arroa
Ur-emaria	209.000 m³/s <> 168.700 m³/s
Iturburua	Marañón ibaia eta Ucayali ibaia
Bokalea; ()	Ozeano Atlantikoa

Amazonas^[1] munduko ibairik handiena eta emaritsuena da, eta bigarren luzeena, 6.400 kilometrorekin.^[2] Peruko Andeetan jaiotzen da, 5.000 metroko garaierako Arekipako eskualdean. Amazonasek Peru eta Kolonbiaren arteko muga guztia zeharkatzen du eta gero Brasilekin muga hirukoitza osatzen. Brasilen zehar ibilbide luzea egin ondoren, Ozeano Atlantikoan itsasoratzen da.

Amazonas ibaiaren ibilbidea, (1600-1667)ko argazkia

Brasilgo Gobernuaren geografia erakundeak eginiko neurketek (2007 eta 2008koak) Amazonas munduko ibairik luzeena dela diote;^[3]^[4] hala ere, munduko geografoen artean oraindik onartzeke daude neurketa horiek, ibaiaren sorburua eta itsasoratze lekua non dauden zehaztea zaila baita.^[5] Beraz, Nilo jo ohi da munduko ibairik luzeentzat.^[6]

Amazonia inguruan indigena tribu ugari bizi dira.

Izena espainiar konkistatzaileek jarri zioten, bertako ibaiertzean amazonen mitoa gogorarazi zieten emakume gudariak aurkitu baitzituzten.

Fauna eta flora

Fauna oso era askotako dago, intsekturik txikienetik jaguarra edota puma bezalako ugaztun handienetaraino. Dortokak, sugeak eta kaimanak bezalako narrastiak ere badaude, eta baina era eta lumaje guztietako txoriak ere. Landare eta arrainen espezien ugaritasuna hain handia da, ezen ezinezkoa da denak kontatzea. 3.666 bat arrain espezie omen daude.

Oihan amazonikoa lurreko basoen hamarrena da. Arnasten dugun airea Amazonian garbitzen da gehienbat. Arazketa hau oihaneko landareek egiten dute fotosintesiren bidez eta karbono monoxidoa eta azido karbonikoa xurgatuz beharrezko dituzten karbohidratoak sortzeko.

Ikus, gainera

Amazonasen arroa

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .
↑ «Amazon River», Encyclopedia Britannica, 2010.
↑ «Estudo do INPE indica que o rio Amazonas é 140 km mais extenso do que o Nilo», Instituto Nacional de Pesquisas Espaciais (INPE), 2008-07-01.
↑ mundonegro.com: El Nilo no es el río más largo del mundo
↑ John ROCH: «Amazon Longer Than Nile River, Scientists Say», National Geographic News, 2007-06-18.
↑ «Nile River», Encyclopedia Britannica, 2010.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Amazonas

[1] Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .

[AmazonBritannica-2] «Amazon River», Encyclopedia Britannica, 2010.

[3] «Estudo do INPE indica que o rio Amazonas é 140 km mais extenso do que o Nilo», Instituto Nacional de Pesquisas Espaciais (INPE), 2008-07-01.

[4] undonegro.com: El Nilo no es el río más largo del mundo

[5] John ROCH: «Amazon Longer Than Nile River, Scientists Say», National Geographic News, 2007-06-18.

[6] «Nile River», Encyclopedia Britannica, 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]