Lankide:IRRATA/Proba orria

Fordismoa Lehen Mundu Gerra baino lehen ezarritako serieko produkzio industrialaren sistema bat da. Kontzeptu honek Henry Forden izena jasotzen du, Ransom Eli Oldsek asmatutako mihiztadura lerroa ospetsu egin zuen gizonaren izena. Kontzeptu hau Antonio Gramsci teoriko marxistari esleitzen zaio, bere Cuadernos desde la cárcel liburuko Americanismo y fordismo (1934) saiakeran lehen aldiz erabili baitzuen.

Henry Ford, c. 1919.

Fordismoaren jatorria eta garapena

Fordismoa XX. mendean sortu zen espezializazioa bultzatzeko, industriaren eraldaketa eta kostuen murrizketa sustatuz. Taylorismoarekiko aldeak kuantitatiboak dira kualitatiboak baino, biak langileen lan-denboren estandarizazioan eta kontrolean oinarritutako estrategiak baitira. Hala ere, fordismoa estrategia horiek bere adierazpen gorenera eraman zituena izan zen, merkatua hedatzeko estrategia baten bidez eta, horren ondorioz, kopuruak handitu eta estandarizazio maximoa lortuz. Hau dela eta, masa-ekoizpena lortu zen lehen aldiz, masa-kontsumo handia eskatzen zuena. Horregatik hedatzen da, nahitaez, merkatua; izan ere, unitate-bolumen handiagoa (Muntaketa-katearen mihiztatze-teknologiaren ondorioz) eta kostu txikia duenez (lanaren produktibitatea handitu delako, lanaldi garbia luzatu delako eta "kapitalaren zikloa" murriztu delako ekoizpenaren hasieraren eta azken salmentaren artean), ekoitzitakoak gainditu egiten du elitearen kontsumo-ahalmena, tradizionalki elite hori baitzen teknologia-kontsumitzaile bakarra ordura arte.

Bilakaera izugarri honen ondorioz, industrializazioaren proletariotza baino estatus handiagoa duen langile espezializatu bat agertu zen, eta amerikar ereduko klase ertaina ere sortu zen, amerikan wayaren arketipoan bihurtuko zena. Sistemak langile-klasearen ekoizpen-denboraren kontrola baztertu egiten du. Era berdinean gertatzen zen langileek, lan-indarra izateaz gain, euren lana modu autonomoan egiteko ezagutzak zituztenean; horrela, kapitalista produkzio denboretatik kanpo geratzen zen.

Lanaren monopolio hori hausteko fordismoa (taylorismoaren aurreko laguntzaz) iritsi zen, langileak monopolio hori galtzera eta, ondorioz, produkzio-denboren kontrola galtzera daramaten ezaugarriak dituen lan alienatzaile baten bidez. Gainera, langile klase berri honen aurretik, langile batzuk sindikalizatuta zeuden. Elkartzeko modu hau Estatu Batuetara iritsi zen Europako lehen etorkin oldea dela eta, artisauen lanari eta langileen gremioei oso lotuta.

Kateko ekoizpena salgaien ekoizpenari gehitzearen ideiak masaren kultura edo masa ertaineko ideian laburbil ditzakegun eraldaketa sozial eta kulturalak adierazi zuen. Prototipo gisa, serieko automobilen sorkuntzaz hitz egin daiteke, kapitalaren erdialdeko estimulu eta kode kultural berriak sortzen dituen kontsumoaren klasearteko hedapenaz.

Ohartarazi behar da, baita ere, keynesianismoaren eskema ekonomikoaren pean heldutako ereduak (ongizate-estatura dakarrenak) mendeko klaseen protagonismo historikoa sustatzen duela eta kapitala gizarte- eta klase-kontsiderazioetara lotzen duela. Horrek guztiak benetako sozialismoen gorakada eta liberalismo kapitalistaren hedapen globalaren beldurra dela eta eragina izan zuen.

Laburbilduz, honako hauek dira eredu fordistaren elementu nagusiak:

• Lanaren banaketa handitzea.

• Langilearen produkzio-denboren kontrolean sakontzea (denbora/betearaztea lotura).
• Kostuak murriztea eta salgaien zirkulazioa handitzea (merkatuko klasearteko hedapena) eta soldatapekoen erosteko ahalmena handitzeko interesa (elitearen mendeko klaseak).
• Langile antolatuen (sindikatuaren ) eta kapitalistaren arteko akordio-politikak.
• Serieko ekoizpena.

Fordismoa literaturan

Aldous Huxleyk bere Un mundo feliz lanean fordismoa satirizatzen du, muntaketa-kate batean in vitro ernalketa eta klonazioaren bidez haurrak ekoiztea aipatzen baitu. Fikziozko obra honetan, F.o. (Ford ondoren) girotzen da eta bertan pertsonaiek Henry Ford erreferente espiritual giza hartzen dute. Obra esaldi ugariz beteta dago, non Ford hitzak bizitza errealaren Jainko hitzaren ordez erabiltzen den.

Charles Chaplinen 1936ko Tiempos modernos filmak barregarri uzten du fordismoaren kontzeptua. Hemen, pertsonaia nagusiak azkoin bat estutzen lan egiten du, hala ere, bere lana guztiz espezializatua denez, bakarrik azkoinaren biraren zati bat baino ez estutu behar du, gainerako langileek estutzen amaitu ahal izateko. Ondorioz, lan egiteko modu alienagarri honek arazo fisikoetara eta erotasunera darama pertsonaia.

Keynesianismoak fordismoa akordio sozialetarantz bideratu zuen, historikoki dezimatuak eta esklabizatuak izan diren biztanleen bizi-kalitatean maila handiagoa ahalbidetzeko. Horretarako, Estatuak zenbait mekanismo sortu zituen eta aktiboki esku hartu zuen ekonomian, zergen bidez jasotako irabazien zati bat birbanatuz. Hala ere, taldekatu gabeko langileek baztertuta jarraitzen dute, batez ere herrialde azpigaratuetan. Latinoamerikan prozesu hau I.S.I. (Industrialización por Sustitución de Importaciones, Inportazioen Ordezkapenagatiko Industrializazioa) bezala ezagutu zen eta azpikontinentea bere izaera periferikotik irtetea lortu zuen proiektu industriala izan zen. Prozesu hau nolabaiteko arrakastarekin garatu zuten herrialdeak Argentina, Brasil, Kolonbia, Txile eta Mexiko izan ziren. Sistema ekonomiko keynestarrak eta sistema produktibo fordistak 70eko hamarkadan akidura estruktural baten berri eman zutenean, ekoizpen industrialaren ikuspegiak eredu japoniarrera (toyotismora) biratzen hasi ziren. Eredu horri esker, industria japoniarra azpigarapenatik munduko potentziaren kategoriara eraman ahal izan zen zenbait hamarkadetan. 1973ko petrolioaren merkatuaren mundu-krisiak ongizate-ereduak behera egin zuela ohartarazi zuen, eta hori zortzi urte geroago gauzatu zen mundu osoan, 80ko hamarkadaren hasieran AEBek eta Erresuma Batuak bultzatutako proiektu liberal globalarekin.

Ikus, gainera

• Kapitalismo
• Industrializazio
• Ingeniaritza indistrial
• Muntaketa-kate
• Industria Iraultza
• Toyota ekoizpen sistema
• Taylorismo
• Toyotismo

Kanpo estekak

• «El trabajador no es una extensión de la. máquina». Competitividad. Aguilar, Carlos A. (27 de febrero de 2017).