Argiñaritz

Koordenatuak: 42°44′33″N 1°51′41″W / 42.7425°N 1.8614°W / 42.7425; -1.8614
Wikipedia, Entziklopedia askea
Argiñaritz
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Goialdea eta San Martin eliza
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaIzarbeibar-Novenera
UdalerriaGirgillao
Administrazioa
Motaleku
Izen ofizialaArguiñáriz
Posta kodea31291
Herritarraargiñariztar
Geografia
Koordenatuak42°44′33″N 1°51′41″W / 42.7425°N 1.8614°W / 42.7425; -1.8614
Azalera5,46 km²
Garaiera702 metro
Distantzia25,4 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria13 (2021:  0)
Dentsitatea2,38 bizt/km²
Herriko garbitokia

Argiñaritz[1][a] Mañeruibarreko Girgillao udalerriko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Izarbeibar-Novenera eskualdean.

2021 urtean 13 biztanle zituen.

Bertako biztanleak argiñariztarrak dira.

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Argiñaritz toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Arguinariz (1193)
  • Arguynariz (1231)
  • Arguinartz (1248)
  • Arguinariç (1257)
  • Arguinariz (1350)
  • Arguinarriz (1366)
  • Arguiñariz (1534)
  • Arguirrayz (1587)
  • Arguiñariz (1802)
  • Argiñaritz (1945)
  • Argiñaritz (2000)

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mikel Belaskoren ustez, "Argiñar izeneko pertsona baten jabetzakoa" izango da ziurrenik. Argiñar + -itz hitzek osatzen du; lehenengo elementua identifikatu gabeko pertsonaren izena da, eta bigarrena, berriz, jabetza adierazten duen atzizkia.

Julio Caro Barojak Arginnus proposatzen du, izen dokumentatua, eta bere ustezko deribatua Arginaricus. Luis Mari Mujikak Caro Barojaren hipotesia babesten du. Izen honek lotura handia du Argiñanorekin, aldameneko Gesalatz ibarreko herriarekin, izen bera izango litzatekeelako, baina atzizki desberdina, esanahi berekoa izan arren.

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Armarria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Argiñarizko armarriak Girgillao udalerriko armarria da, eta honako blasoi hau du:[3]

« Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago. »

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Argiñaritz Mañeruibarreko herri bat da, Girgillao udalerrian eta Izarbeibar-Novenera eskualdean.

Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Girgillao udalerria Nafarroa erdialdean dago, Lizarrako merindadearen ipar-ekialdean, Iruñeko merindadearen mugan, eta Nafarroako hiriburutik 32 kilometrora.

Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Girgillaok klima mediterraniarra dauka orokorrean (udalerriko gunerik altuenetan azpimediterraniarra da prezipitazioak ugariagoak eta tenperatura hotzagoa delako). Urteko batez besteko tenperatura 12 gradu ingurukoa da eta prezipitazioak 600 eta 1.000mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 90 izaten dira (mendialdean 120 edo gehiago izan daitezke).

Udalerriko jatorrizko landarediaren gehiena galdu den arren, oraindik ere arte eta haritz bakanen batzuk geratzen dira herrigunearen inguruko mendietan.

Estazio meteorologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Girgillaon ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]

    Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 24.0 26.5 29.0 36.5 40.0 41.5 43.0 38.0 32.0 27.0 21.0 43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.7 11.6 15.4 17.0 21.8 26.6 29.6 29.6 25.3 19.6 13.3 9.9 19.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 6.4 9.6 11.5 15.6 19.8 22.5 22.6 19.1 14.4 9.0 5.9 13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.1 1.3 3.8 5.9 9.3 13.0 15.5 15.6 12.8 9.1 4.6 1.8 7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.0 -10.0 -8.5 -3.0 -0.5 2.0 7.0 5.0 3.0 -0.5 -6.5 -10.0 -10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 44.2 38.7 51.6 59.5 53.1 45.6 27.0 26.3 38.6 60.3 55.4 57.2 547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 39.0 29.0 33.6 62.0 42.2 38.5 33.0 85.0 61.5 46.0 59.0 39.0 85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 11.6 10.3 8.8 11.2 11.1 7.2 5.4 4.9 7.8 10.5 11.5 12.8 113.0
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.3 1.4 0.9 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 1.2 5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzinako jaurerria, Petri I.a erregeak Diego Alvarezi 1099an emandakoa. Iratxeko monasterioak XII. mendean hamaika lepoko zituen, eta horien urteko petxa 1193an eguneratu zen 7 gari-kahizetan, zerbitzu, opil eta karapitoaren truke. Irantzuko abadiak ere dohaintza bidez bi edo hiru lepoko eskuratu zituen hurrengo mendean; bere kargek 5 kahitze gari eta 15 sause inportatzen zizkioten jabeari.

1268ko Rediezmoaren Liburuan bere izenaren ibarra agertzen da (Argiñarizibar), non Agots, Argiñaritz, Artazu, Biloria, Ekoien, Etxarren, Gomazin, Girgillao, Legarda, Orendain, Sarria, Sotets eta Hiriberri zeuden. Erakunde horren aipamen bakarra da, Aietxuibar edo Artozkibar bezalako Nafarroako Erdi Aroko bertze erakunde batzuekin pareka daitekeena.

Herria Mañeruibarrena izan zen 1845era arte. Orduan egin zen Udal erreforma liberalarekin udalerri independente banandua eratu zen, geroago Girgillaokoari erantsia izateko. 1849an bazuen lehen letretako eskola.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2021 urteko erroldaren arabera 13 biztanle zituen Argiñaritzek.[6]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
12 12 12 10 16 15 15 15 14 16 16 14 14 15 14 12 10 11 13 12 13
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Girgillao sailkatu zituen hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Girgillao ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Oltzako hizkeran. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Mañeruibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Girgillao eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %9,57k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 8,70k.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ /aɾɣ̞iɲáɾit͡s̻/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Argiñaritz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Estella. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0040-3. PMC 932583344. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Gares» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ «Argiñaritz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  7. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  8. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Argiñaritz&oldid=9258319"(e)tik eskuratuta