Thailandia

Thailandia
Phleng Chat
Thailandiako bandera Thailandiako armarria
Geografia
Hiriburua	Bangkok 13°45′0″N 100°31′12″E
Azalera	513.119,5 km²
Punturik altuena	Doi Inthanon
Punturik sakonena	Thailandiako golkoa (0 m)
Kontinentea	Asia
Mugakideak	Laos, Kanbodia, Malaysia, Myanmar, Khmer Errepublika eta Kedah
Administrazioa
Gobernu-sistema	Monarkia konstituzionala
Thailandiako erregea	Maha Vajiralongkorn
Thailandiako lehen ministroa	Srettha Thavisin
Legebiltzarra	National Legislative Assembly of Thailand (2014) (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi ASEAN Regional Forum (en) Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Asia Hego Ekialdeko Tratatuaren Erakundea Asia eta Ozeano Bareko Ekonomia Elkarlana Asiako Hego-ekialdeko Elkartea Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation (en) Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Garapeneko Asiako Bankua Group on Earth Observations (en) Interpol Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO United Nations–African Union Hybrid Operation in Darfur (en)
Demografia
Biztanleria	66.188.503 (2017) 256.953 (2016)
Dentsitatea	128,99 bizt/km²
Talde etnikoak	ikusi Thailandiar eta Burmese in Thailand (en)
Hizkuntza ofizialak	ikusi Thailandiera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Thailandiera, Isan (en) , Kelantan-Pattani Malay (en) , Nyah Kur (en) , Northern Thai (en) , Urak Lawoi’ (en) , Gong (en) , Mpi (en) , Ban Khor Sign Language (en) , Northern Khmer (en) , Kedah-Perak-Perlis-Penang Malay (en) , Blang (en) , Yoy (en) , Chiangmai Sign Language (en) , Northern Pwo (en) , Pa'O (en) , Phu Thai (en) , Phrae Pwo (en) , Phai (en) , Eastern Pwo (en) , Chong (en) , Mlabri (en) , Ten'edn (en) , Phuan (en) , Thai Sign Language (en) , Thai Song (en) , Kensiu (en) , Mal (en) , Mok (en) , Yong (en) , S'gaw Karen (en) , Southern Thai (en) , Akha (en) , Bisu (en) , Shan (en) , Saek (en) , Kuy (en) , Mon (en) , Khmu (en) , Thavung (en) , Nyeu (en) , Moklen (en) , hmong njua, Sô (en) , Western Bru (en) , Eastern Lawa (en) , Moken (en) , Western Lawa (en) , Eastern Kayah (en) eta Nyaw (en)
Erlijioa	budismo, islam eta kristautasun
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 20
Emankortasun-tasa	1,54 (2021)
Eskolaratu gabeko umeak	1.025.331 (2015)
Alfabetizazioa	% 93,8 (2018)
Bizi-itxaropena	77,41 (2021)
Giniren koefizientea	35 (2020)
Giza garapen indizea	0,8 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	455.220.920.571,13 $ (2017) 43.465.755.738,455 (2016)
BPG per capita	6.595 $ (2017) 616 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	1.236.472.138.879 nazioarteko dolar (2017) 68.755.499.048 (2016)
BPG per capita EAPn	17.910,149 nazioarteko dolar (2017) 953,178 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	3,2 % (2016)
Erreserbak	202.538.295.197 $ (2017) 30.766.223.340 (2016)
Inflazioa	1,1 % (2016) 2 (2015)
Historia
Sorrera data: 1768ko abenduaren 28a eta 1238
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+66
ISO 3166-1 alpha-2	TH
ISO 3166-1 alpha-3	THA
Ordu eremua	ikusi UTC+07:00 : Asia/Bangkok (en)
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.NEMA 1-15 (en) , NEMA 5-15 (en) , Europlug (en) eta Schuko (en)
Internet domeinua	.th
thaigov.go.th

Thailandia Hego-ekialdeko Asiako estatua da, Thailandiako Golkoaren eta Andaman itsasoaren artean kokatua. Mugakide ditu Laos eta Kanbodia ekialdean, Malaysia hegoaldean eta Myanmar mendebaldean. Siam edo Siam Erresuma izenez ere ezagutzen da, estatuaren izen ofiziala izan baitzen 1949ko maiatzaren 11 arte.

Hiriburua Bangkok da.

Geografia

Thailandia satelite irudian (hegoaldea izan ezik)

Thailandia Indotxinako penintsulako zati da, Kra istmoraino iristen dena, bertan Malasiar penintsula hasten baita. Estatua 805 km luze da eki-mendebalde eta 1.770 km ipar-hego. 514.000 km² luze-zabal da, Espainiaren antzekoa.

Eskualde geografikoak askotarikoak dira, hein batean probintzien mugekin bat egiten dutenak. Iparraldea menditsua da oso, eta gailur garaiena Doi Inthanon da (2.576 m). Ipar-ekialdean Khorat goi-ordokia dago, ekialdetik Mekong ibaiak mugatua. Erdialdean Chao Phraya ibaiaren haran laua dago, Thailandiako Golkoan isurtzen dena. Hegoaldea Kra istmo estua da, Malaysiako penintsula sortzeko zabaltzen dena.

Bertako klima tropikala da, eta ezaugarri nagusia montzoiak dira. Maiatz erditik irailera hego-mendebaldeko montzoi euritsu, bero eta lainotsua izaten da. Azarotik maiatz erdira ipar-ekialdeko montzoi lehor eta epela izaten da. Hegoaldeko istmoa beroa eta hezea da urte osoan zehar.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Thailandiako historia»

Duen kokapen geografikoa dela-eta, Tai kulturak Txina eta Indiarek eragin handia izan du. Hala ere, hainbat kultura indigena ere izan dira Thailandian, Baan Chiang kulturatik hasita.

Ayutthayako pagodak

Lehenengo siamdar/tai estatutzat Sukhothai Erresuma budista jotzen da, 1238an sortua, Khmer Inperioaren gainbeheraren ostekoa. Mende bat geroago, Sukhotahi itzalpean geratuzen Ayutthaya siamdar erresumak agintea hartu zuenean. 1431an, Ayutthayak Angkor arpilatu zuenean, Khmer gortearen gehiengoa hartu zuen, bertako kultura hinduismoa, ohiturak eta errituak bereganatuz.

Ayuthaya 1767an erori ondoren, Thonburi izan zen Thailandiako hiriburua epe labur batean, Taksin Handiaren erregealdian. 1782an, estatu kolpe baten ondorioz, oraingo Ratthanakosin aroa hasi zen eta Bangkok hiriburu ezarri, Chakri dinastia hasiz Rama I.a Handiaren erregetzarekin.

Europarrak XVI. mendean hasi ziren Thailandiara joaten eta interesa pizten. Hala ere, Thailandia Asia hego-ekialdeko herrialde bakarra izan da Europako estatuek kolonizatu ez dutena. Horrela izan zen batez ere XIX. mendean Thailandiak agintari trebeak eduki zituelako, Frantziar Indotxinaren eta Britainiar Inperioaren arteko lehia kudeatzen jakin baitzuten. Horrela, tarteko estatu izan zen, bi estatu kolonizatzaileen desirak indargetuz. Hala ere, Mendebaldearen eraginak hainbat erreforma eginarazi zuen XIX. mendean zehar, britainiarren merkataritza interesei men eginez. Horrela galdu zituen hegoaldeko hiru probintziak, gerora Malaysia iparraldeko hiru estatu bihurtuko zirenak.

1932an, odolisuri gabeko iraultza batek monarkia konstituzionala ezarri zen. Bigarren Mundu Gerran Thailandia Japoniaren aliatua izan zen, nahi eta gerra ostean Estatu Batuen aliatu bihurtu. Hurrengo urteetan hainbat estatu kolpe izan zituen, 1980ko hamarkadatik aurrera demokraziaruntz bideratuz.

Banaketa administratiboa

Thailandia 76 probintziatan (จังหวัด, changwat) banatua dago, 5 taldeetan elkartuak kokapenaren arabera. Gainera bi barruti berezi daude: Bangkok hiriburua bera eta Pattaya, lehenak probintzia maila eta bigarrenak Chon Buri probintzian izanik baita ere.

Probintzia bakoitza barruti txikiagotan banatuak daude. 2000an 796 barruti zeuden (อำเภอ, amphoe), 81 barruti txiki (กิ่งอำเภอ, king amphoe) eta Bankokeko 50 barruti (เขต, khet). Probintzien izenak hiriburuenak dira.

Hauek dira 76 probintziak:

Erdialdea Ang Thong Phra Nakhon Si Ayutthaya Bangkok Chai Nat Kanchanaburi Lop Buri Nakhon Nayok Nakhon Pathom Nonthaburi Pathum Thani Phetchaburi Prachuap Khiri Khan Ratchaburi Samut Prakan Samut Sakhon Samut Songkhram Saraburi Sing Buri Suphan Buri

Iparraldea Chiang Mai Chiang Rai Kamphaeng Phet Lampang Lamphun Mae Hong Son Nakhon Sawan Nan Phayao Phetchabun Phichit Phitsanulok Phrae Sukhothai Tak Uthai Thani Uttaradit

Ipar-ekialdea Amnat Charoen Buri Ram Chaiyaphum Kalasin Khon Kaen Loei Maha Sarakham Mukdahan Nakhon Phanom Nakhon Ratchasima Nong Bua Lamphu Nong Khai Roi Et Sakon Nakhon Si Sa Ket Surin Ubon Ratchathani Udon Thani Yasothon

Ekialdea Chachoengsao Chanthaburi Chonburi Prachinburi Rayong Sa Kaeo Trat Hegoaldea Chumphon Krabi Nakhon Si Thammarat Narathiwat Pattani Phang Nga Phatthalung Phuket Ranong Satun Songkhla Surat Thani Trang Yala

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Thailandia

• Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.