Galileo Galilei

Galileo Galilei
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Galileo di Vincenzo Bonaiuti de' Galilei
Jaiotza	Pisa, 1564ko otsailaren 15a
Herrialdea	Florentziako Dukerria  (1564 -  1569) Toskanako Dukerri Handia  (1569 -  1642)
Bizilekua	Pisa Padua Florentzia
Heriotza	Arcetri, 1642ko urtarrilaren 8a (77 urte)
Hobiratze lekua	Santa Croce
Familia
Aita	Vincenzo Galilei
Ama	Giulia Ammannati
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Bikotekidea(k)	ikusi Marina Gamba (en)
Seme-alabak	ikusi Vincenzo Gamba (en) Maria Celeste (en)
Anai-arrebak	ikusi Michelagnolo Galilei (en)
Hezkuntza
Heziketa	Pisako Unibertsitatea (1581 - 1585) : medikuntza, matematika
Tesi zuzendaria	Ostilio Ricci (en)
Doktorego ikaslea(k)	Giuseppe Biancani (en) Benedetto Castelli (en) Mario Guiducci (en) Vincenzo Viviani
Hizkuntzak	latina italiera
Ikaslea(k)	ikusi Niccolò Arrighetti (en) Giuseppe Biancani (en)
Jarduerak
Jarduerak	astronomoa, filosofoa, matematikaria, fisikaria, asmatzailea, astrologoa, polimata, unibertsitateko irakaslea, zientzialaria, ingeniaria eta filosofoa
Lantokia(k)	Pisa Padua eta Florentzia
Enplegatzailea(k)	Pisako Unibertsitatea  (1589 - Paduako Unibertsitatea  (1592 -
Lan nabarmenak	ikusi Galileoren transformazio equations for a falling body (en)
Jasotako sariak	ikusi International Space Hall of Fame  (1991)
Kidetza	Accademia della Crusca Linzeen Akademia Accademia delle Arti del Disegno (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Eliza latinoa

Artikulu hau fisikari eta astronomo italarriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Galileo (argipena)».

Galileo Galilei (Pisa, 1564ko otsailaren 15a - 1642ko urtarrilaren 8a) filosofo, fisikari eta astronomo italiarra zen. Astronomia modernoaren aita izendatua izan da, eta Baconekin batera metodo zientifikoaren aitzindaria.

Ilargiaren faseak Galileok marraztuak

Lorpen zientifikoak

Galileo, zeruari behatzeko teleskopioa lehen erabili zutenetariko bat izan zen. Hasieran 9x-eko teleskopio bat izan zuen, baina luze gabe 30x-eko bat eskuratu zuen. Galileok Jupiterren lau satelite handienak kausitu zituen. Berak ere, Artizarrak, Ilargiak bezala, faseak zituela aurkitu zuen. Aurkikuntza bi hauek Kopernikok asmatutako eredu heliozentrikoari bultzada bat eman zioten. Galileo Ilargiko mendiak, Eguzki-beltzuneak, eta "kontaezineko izar multzo bat" ikusteko gai izan zen.

Eguzki-beltzuneak ikustean lehenengo mendebaldetarra izan zen, txinatarrek aspalditik ikusiak baitzituzten. Izarren eskutatzetik Ilargia esfera osotua ez dela (hau teleskopio bidez baino ez dago ikusterik) kausitu zuen.

Dinamikari buruzko lanek Keplerren eta Newtonen mugimendu-arauei bidea erraztu zieten. Eredu esperimentala erabiltzean eta Izadiaren arauen deskribapena egitean ere aitzindaria izan zen. Bolei buruz egindako ikerketetan, erortzen diren gauzen lastertasunak, berek duten masarekin zer ikusirik ez duela aurkitu zuen. Eta objektuek daukaten abiadura gordetzen dutela indar batek haiei eragin arte.

Halaber Galileik deskubritu zuen penduluaren mugimenduek denbora berdina behar dutela, luzera edozein izanik. Honek gero egingo ziren erlojuei buruzko aurkikuntzak ahalbidetu zituen.

Galileok Italiatik at gutxienez ondo ezagututako liburu mardul batzuk idatzi zituen, hala ere, aurkikuntza gehienak liburuetan eta oharretan baino ez dira bizi gaur egunean. Zirriborroak egin zituen asmatutako tramankuluekin, hala nola: tomate-txikitzaile bat, sakelako orrazi bat, eta abar.

Elizarekiko eztabaida

Galileo kristau amorratua zen; alabaina, Sidereus Nuncius tratatuan idatzitakoak iskanbila sortu zuen. Denek sistema ptolomeaiko eta aristotelikoari eusten baitzioten (hau da, Lurra unibertsoaren erdian dagoelako teoriaren jarraitzaile ziren), Elizako aitek beste edozein teoria Itunen aurkakoak izango zela ezarri zuten.

1616. urtean Inkisizioak Galileori gaztigatu zion Kopernikoren teoriak ez defenditzeko. Bere lana teoria baino ez zela esan arren, lanak kaleratzean elizaren protokoloa jarraitu arren eta Maffeo Barberinirekiko (gero Urbano VIII. aita santua izango zena) laguntasun handia izan arren, teoriak arbuiarazi zizkioten eta bizi osorako etxean izan zuten atxilo (1633-1642).

Inkisizioak Galileok epaia atzeratzeko (makal baitzebilen) egindako saiakerak gaitzetsi zituen. Urbano VII.a buru izan zuen bilera batean Inkisizioak Galileo Erromara etorri behar zela edo atxilotu eta kateaturik bertaratu behar izango zutela erabaki zuen. 1633. urtean Inkisizioak itaundu zuen eta nahiz eta ziega batean sartu ez, Inkisizioaren bulegoan izan zuten 22 egunez.

1633ko ekainaren 22an Erromako Inkisizioak Galileoren aurkako epaia zabaldu zuen. 69 urte zituen eta makal zebilen, beraz errukitzeko eskatu zion Inkisizioari. Honek torturarekin mehatxatu zuen eta Galileok, mehatxu hori egiazkoa zelakoan zegoenez (Giordano Bruno erre baitzuten 1600. urtean izadiaren teoria naturalistikoa bultzatzeagatik), Elizak eskatu zion guztia egin zuen. Hortaz, bere lan guztiari uko egin zion; are gehiago, bere teoriak bultzatuko zituen edonor salatzeko agindua egin zuen.

Galileo kartzelara kondenatu zuten, baina adina zela kausa bere etxean izan zuten atxilo. Zeuzkan etxe bitan egon zen, bata Arzetrin eta bestea Florentzian. Hernia bat izan zuen eta Florentziako sendagile batengana joateko baimena eskatu zuen, hala ere Erromatik ukatu zioten. Eta berriro eskatzekotan kartzelaratuko zutela gaztigatu zioten. Atxilo zegoelarik harreman sozialak uztera behartu zuten eta ikerketa batzuk egiten uzten zioten, baina zentsurapean. 1638an itsu gelditu zen eta Florentziako etxera mugitzeko baimena eman zioten, sendagileengandik hurbilago egoteko. Dialgue zeritzon liburua Index Librorum Prohibitorum zerrendan sartu zuten (debekatu zituzten liburuen zerrenda bat, 1822. urte arte)

1992. urtean Aita saindu Joan Paulo II.ak desenkusatu zen, debekua kenduz, 359 urte pasa eta gero.

Lanak

• Sidereus nuncius (1610), Ibon Plazaolak euskaratua

Ikus gainera

• Sidereus Nuncius

Kanpo loturak

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Galileo Galilei

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Galileo Galilei