Durangoko plateruak

Durangoko plateruak
Datuak
Egoitza	Durango
Musika mota	Dantza, bertso eta musika taldea
Urteak	XVIII-XIX mendeak
Fundatzailea	Antonio de la Fuente, Juan Kruz de la Fuente, Escolastica de la Fuente,

Durangoko plateruak XVIII-XIX mendeetan Bizkaian bizi izandako zilargin, musikari eta dantzari familia izan zen. Garaiko dokumentuetan Plateros de Durango edo Durangoko zilarginak (Durangoco cidarguiñac) bezala ere aipatzen dira.

Kideak

• Andrés de la Fuente Marcos.
• Francisca Bolanjero Elorriaga.
• Maria Francisca Escolastica de la Fuente Bolanjero (Durango, 1749).
• Lorenzo Thomas de la Fuente Bolanjero.
• Dionisio Juaquin de la Fuente Bolanjero.
• Santiago Maria de la Fuente Bolanjero.
• Francisco Antonio de la Fuente Bolanjero (Durango, 1757-1834).
• Juan Cruz de la Fuente Bolanjero (Durango, 1760-1831).

Datu biografikoak

Ordurako modaz pasatzen hasia bazen ere, hauxe izan zen Durangoko zilarginen ohiko janzkera: lebita, praka motzak eta trikornioa.

Andres de la Fuente Burgosen jaioa zen, jatorriz gasteiztarra zen familia batean; hain zuzen, bera Gasteizera itzuli zen XVIII. mende erdi aldean, bertan Francisca Bolanjerorekin ezkonduz. Garai horretan hirian zortzi zilargin zeuden (tartean Santiago Bolanjero, Franciscaren aita); horretara, bikotea Durangora aldatu zen 1749 inguruan. Han jaio zitzaizkien seme-alaba guztiak.

Andresek Barrenkalean jarri zuen tailerra; han lan egin zuten seme-alabek ere. 1758an, Bizkaiko Jaurerriko legeen arabera, agintarien aurrean bere "odol-garbitasuna" frogatu behar izan zuten. Zilargintzan aritzeko, kaudimen ekonomikoa eta gizartean status jakin bat behar izaten zen. Haien ekoizpenak anitzak ziren: fielen txuzo, elizetako kopoi-kaliz, kapa pluvial, kandelabro, ezkonsaritako gerriko-belarritako-mahaigaineko bitxiak... Haien bertsoetan ikus daitekeenez ekoizpenok enkarguz edo Durangon, Otxandion, Diman, Mañarian, Arratian, feria egunetan saltzen zituzten. Esate baterako, 1798an Durangon gaueko elizkizunetan erabiltzeko zilar-lanak enkargatu zitzaizkien, aurrekoak galdatu egin baitzituzten Konbentzioaren Gerra finantzatzeko. 1809an, Napoleondar Gerretan, Durangoko elizetako urrezko eta zilarrezko bitxiak tasatzea agindu zitzaien; bitxi horiek Bilbora eraman zituzten, Napoleonen tropengandik babesteko. Durangoko zilarginek eginiko lanak gordetzen dira hainbat elizatan, esate baterako Axpe-Busturiako eta Dimako kopoiak, Gizaburuagako koroa, Berrizko txuzoa edo Mallabiako eta Arbatzegiko kalizak.

Oso alaiak omen ziren, herriko handikiekin harreman ona zuten, eta ez ziren politika kontuetan sartzen. Arratsaldero errosarioa errezatzen zuten Tabirako San Pedron, eta gero Izurtzara paseoan joaten ziren. Haien ohiko jantzia lebita luzea, praka motzak eta trikornioa izaten zen; ordurako modaz pasatzen hasia zegoen janzkera.

Escolastica, Lorenzo, Antonio eta Juan Cruz donadoak izan ziren.

Hil ostean, Antoniok eta Juan Cruzek bizitzan zehar lortutako jabetza gehienak ilobei laga zizkieten: Barrenkaleko 6, Artekaleko 12-14, Kalebarriko 46 etxeak; Kanpantorre-oste edo Matxino-estartan lurrak eta Iurretan (gaur Landako) Murueta baserria.

Herri-artista ezagunak

Maria Amalia Saxoniakoa. Fernando VII.rekin izan zuen zorigaitzeko bizitza, Durangoko zilarginek alaitu zioten une batez.

Durangoko zilarginek ospe handia lortu zuten, eta inguruko herriko jaietara asko deitzen zituzten. Arrakasta honen gakoa, agian, kantu gehienak herri xeheari eskeiniak izatea izan zen: haien bertsoetan nekazari, neskame, garraiolari, arrantzaleak dira protagonista, orduko gizartearen gehiengoa alegia, eta haien eguneroko bizimodua islatzen dute. Inoiz ospe honek ezusteko mesedea ere egin zien plateroei, hala nola Gasteiztik Durangorako bidean, Urkiolan bidelapur batzuek gelditu zituztenean; nortzuk ziren ezagutu bezain laster, libre laga zituzten bere zilar-karga guztiarekin.

Antonio dantzari trebea zen, eta askotan aritzen zen Escolastica arrebarekin bikotean. Juan Cruzek ere egiten zuen dantzan, baina batez ere bertso sorkuntzan nabarmendu zen; txistua ere jotzen zuen, eta Antoniorekin batera jartzen zion bertsooi musika. 1828an, ia 70 urte zutela, Fernando VII. Espainiakoa eta Maria Amalia Saxoniakoa erregeak Durangon izan zirenean, haien omenez eginiko dantzetan parte hartu zuten:

"Sacaron el baile largo ó aurrescu dos hermanos ancianos sexagenarios (cuasi septuagenarios) conocidos por los plateros de Durango D. Antonio y D. Juan Cruz de la Fuente, el primero flaco y estenuado, y el segundo gordo y obeso; bailaron ambos con mucha mas agilidad de la que podia prometerse de aquella edad; y tanto chocó a SS. MM. ver bailar con tanta ligereza a dos ancianos tan diferentes entre si, que S. M. la Reina, a quien nadie habia visto ni aun sonreirse desde su salida de la corte, al ver bailar el fandango con tanta agilidad al anciano obeso  D. Juan Cruz, como lo hubiera podido hacer un joven de veinte años; la salió la risa en términos que no podia contenerla, y se dijo que en todo su viaje no se le habia visto sonreirse hasta entonces." (Beitia, Fausto Antonio de, eta Ramón de Echezarreta. Noticias históricas de la Noble y Leal Villa de Tavira de Durango. Bilbao: Imp. y Lib. del Euskalduna, 1868).

Transmisioa

Durangoko plateruek ez zuten lan literariorik argitaratu, eta bere sorkuntzen erreferentziak bide ez zuzenetatik heldu zaizkigu. Izan ere, Juan Cruz eta Antonio anaien artean sortutako kopla eta bertsoek sona handia lortu zuten bere garaian, eta lehen biltzaileek herriaren ahotik jaso zituzten:

• 1860ko hamarkadan, Jose Antonio Uriarte fraide frantziskotarra Durangaldean izan zen misioak ematen, eta hamabi kantu jaso zituen, "Durango cidarguiñen cantac" izenburupean.
• Iruñeako Revista Euskara-k (1878 eta 1883 artean argitaratu zena), bost publikatu zituen, baina testuetan akats handiekin.
• 1884an, Antonio Truebak plateruen zenbait bertsoren erreferentziak eman zituen. Truebak hurrengo belaunaldiko familiako kide bat ezagutu zuen, Francisco de Sales de la Fuente, zeinak eskuizkribu bat erakutsi zion, hamahiru bertso sortarekin, doinua ere idatzia zuena (Truebak izenburuak bakarrik ematen ditu).
• 1897tik aurrera, Bartolome Ertzilla musikari durangarrak "Colección de Cantos Vizcainos incluso los de los Plateros y los del Duranguesado arreglados para canto y piano" lana argitaratu zuen. Guztira 35 kantu bildu zituen bertan, partitura eta guzti; hauen artean gutxienez 11 zilarginenak dira.

Urteekin, baina, kopla hauek eta egileak herri-memoriatik desagertuz joan ziren, "Hator hator" kantaren salbuespenarekin; zilarginen bi gabon-kantekin eginiko nahastea den hau askotan anonimotzat hartua izan da, eta zenbait musikariren moldaketak jasan ditu gaur egun nagusi den eredua finkatu arte. Bizi-bizi mantendu den kantu honen aldean, besteak ahaztuago gelditu dira harik eta XX. mende erdi aldetik aurrera zenbait ikerlarik berreskuratzen hasi diren arte. Adibidez 1961ean, Luis Villasantek artikulu batzuk argitaratu zituen Uriarteren bildumako bertsoei buruz, plateruak aipatuz. Eta batez ere Antton Mari Aldekoak 1984an egindako liburuaren eta 1987ean Uriarteren eskuizkribuaren argitalpenen ostean, zilarginen kantu batzuk hedapen handiagoa lortu dute; musika talde modernoek ere grabatu dituztelarik:

• Itxura denez, Durangoko plateruen kanta bat grabatu zuen lehen abeslari modernoa Amaia Uranga izan zen. 1992an izan zen hori, "Txisperuak" kantua "Lilura Urdinak" diskoan agertu zenean (Urangak euskaraz osorik argitaratu duen bakarra).
• Oskorri taldeak behin baino gehiago grabatu ditu zilarginen kantak: 1992ko "Badok hamahiru" diskoan, "Kausino, euskal filosofo" agertu zen; 1993ko "Katuen testamentua" izenekoan, "Ardiaren kanta"; eta 2001eko "Vizcayatik Bizkaiara" diskoan, "Astodunak".

Ekoizpena

Durangoko plateruen bertso eta kanten erreferentziak biltzea nahasgarria izan daiteke, argitalpen lekuen arabera izenburu ezberdinak eman izan zaizkielako. Zerrendatu ditugun hauetan, bertsoaren hasiera darabilgu erreferentzia nagusi gisa (alfabetikoki) eta iturriaren araberako izenburuak ere ematen dira (JAU = Jose Antonio Uriarte, RE = Revista Euskara, AT = Antonio Trueba, BE = Bartolome Ertzilla):

1. Amabi verso oneetan / Esan biar dogu / Erreguen armerubac / Nortzubec ditugun... / Chisperos (JAU) / De los chisperos (AT) / Armeruen cantac (BE). Garai hartako armaginen lan prozesuaren deskribapena.
2. Ardizain devoto bi... / Gaboneco cantac (AT, BE).
3. Arre, pocho, arre... / Astodunac (JAU) / Arre pocho (RE, AT) / Arrain salzaillia (BE). Arrain saltzaile baten peripeziak, generoa enbarkaziotik hartzetik, bezeroen etxeetara eraman artean.
4. Artuic mutil pichar bete ardo... / Gaboneco cantac (AT, BE) / Hator hator (finkatu den bertsioaren iturrietako bat).
5. Dueña, criada, sensañoc... / Las sirvientes (JAU) / Duña criada da sensañac (AT) / Dueña criada sensañac (BE). Zerbitzuko lanean aritzen ziren emakumeen zeregin eta kezkak.
6. Eraguijhoc mutil / sirrin sarran sirrin sarran... / Gaboneco cantac (AT, BE) / Hator hator (finkatu den bertsioaren iturrietako bat).
7. Ez naiz orain artian / Guelditu baquian... / Aita Palacios (JAU, RE, AT, BE).
8. Gura dabenac beriala / Ardijen cantaric... / Pulga (JAU) / Arcacusua (AT). Arkakusua, garai hartan ugaria zen bizkarroia, eta haiek kontrolpean izateko egin behar izaten zirenak.
9. Milla ta zazpireun / Ta larogueta amairu / Cer pasau jaten aurten / Cantatu naiogu... / Arratia (JAU) / Dimaco fiestak (RE) / Viaje a Arratia (AT). Oinezko bidaiari / garraiolariek izaten zituzten zailtasunak.
10. Orain nua cantatzen / Neure vicitzia / Marineru bat naiz, ta / Daquidan guztia... / Marinela (JAU) / Marineros (AT) / Marineruen bicitza (BE). Marinelen eguneroko bizitzaren deskribapena: arrantza operazioak itsasoan, arrainaren salmenta lehorrean, eta irabazien banaketa kofradian.
11. Orainche beriala / Cantatzera nua / Iru euli generuen / Persecuciñua... / Eulijac (JAU, RE) / De las moscas (AT). Gizakiak zein animaliak gogaitzen dituzten euli nardagarriei eskeinia.
12. Sagar azal ederra / Barruba ustelduric... / Manzana (JAU) / Zagarra (RE) / Monzona (AT) / Sagar ederra (BE).
13. Secreto andija da, ta / Maravillosua / Causinuen liburuan / Aguerturicua... / Causino (JAU, AT) / Viva alegrijha (BE). Bizipozaren aldeko aldarria.
14. Sin alabar la parte / Abijetan naiz ni / A componer seis versos / Erloju bateri... / Relox de Dima (JAU) / Reloj de Dima (AT).
15. Urteillic abendura / Ifintera nua / Versuac necazalien / Alabacinora... / Necazarijenac (JAU) / Asuntos de caseros (AT) / Baserrico cereguiñak (BE). Baserritarren lanen deskribapena, hilerik hile.

Omenaldiak

Plateruena antzokia, 2013 urtean.

1990 hamarkadan, Durangoko plaza bati plateruen izena eman zitzaion.

2004tik Durangon Plateruena deritzon antzoki eta kulturgunea martxan dago, De la Fuente familiako kideen omenez izendatua.

2018an, antzokiaren 14. urteurrena ospatzeko, "Plateru" ikuskizuna prestatu zen Durangoko zilarginen sorkuntzetatik abiatuta, dantza eta musika garaikidearekin lotuta. Ikuskizuna urriaren 28an estreinatu zen.

Bibliografia

• ALDEKOA-OTALORA, Antton Mari. 1984. Durangoko plateruak. Gerediaga Elkartea.
• CILLA LÓPEZ, Raquel. 2016. La platería en Vizcaya del gótico al neoclasicismo. Kantabriako Unibertsitatean aurkeztutako tesia.
• MARTIN VAQUERO, Rosa. 2006. Relaciones artísticas en el País Vasco : los plateros de la Fuente en Vitoria, Durango y Bergara. Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País. Comisión de Álava.

Bertsoak

Ardiaren kanta

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua.

PULGA

1

Gura dabenac beriala

Ardijen cantaric

Datorrela nigana

Esango diot nic

Celango gueistua dan

Uda guztiraco

Baquian dagozanac

Ondo penetaco.

2

Oneec jayoten dira

Edocein lecutan

Endemas badago autsic

Eche esquiñetan:

Eche ladrilluzcua

Ezpadago garbi

Duda baga egongo da

Anega bat ardi:

3

Gaztaña coloreco

Ardi berenuac

Lau oin dituz laburrac

Bi luciaguac

Atzetic daucazan leguez

Oin bi luciago

Agaitic nai dabenian

Eguiten dau salto.

4

Dauca barriz picu bat

Ardi picaruac

Jostorratz minen miñena

Baño oquerragua

Nai dabenian sartzeco

Nai daben lecutic

Distinguidubagaric

Pobre aberatsic.

5

Munduban guichi dagoz

Ain vijotz nobleric

Ardija artu ezquetijo

Botaco dabenic

Igortzi baric ondo

Atz biren erdijan

Edo atzazcalacaz

Anche il artian.

6

Ardija artzen dabenian

Entero dago poz

Mai ganian ilteco

Atzazcalacaz closc

Endemas euquiten badau

Dempora ascuan

Alcondarien pleguian

Picatzen colatsan.

7

Ardijac picatu arren

Gentien aurrian

Ascoc erabilten dau

Escuba guerrijan

Atz bat aguan bustiric

Igortzi ta igortzi

Alanche ateraten dau

Ardi bat, edo bi

8

Beste ascoc ez dauco

Batbere moduric

Gente guztijen aurrian

Artzeco ardiric

Guero cer eguiten dau

Echera juanda

Mentana oste batetic

Banan, biñan bota

9

Chacurrari ezteutso

Emoten baqueric

Lepuan daucan lania

Guztiz quendu baric

Bestela izango leuque

Dudarican bague

Ardiz lepo guztija

Bete, guztiz bete

10

Acerijac bere ardijac

Onan quentzen ditu

Uretan musturreraguiño

Sartuta gueldichu

Aguan daucala bedar bat

Ardijac batzeco

Guero bete dagoanian

Bertan ichiteco.

11

Gura dabenac echian

Euqui ardi guichi

Escubetan ichusquija

Erabilli sarri

Bota lelengo ur pusca bat

Ondo garbitzeco

Bestela ardijac ez dabe

Baqueric emongo.

12

Amabigarren versuan

Esango dizut nic

Mendaroco alerubac

Ez dabe ardiric

Beti dabiltzalaco

Tiraca bultzaca

Uretan biarrian

Guztiz arraztaca.

Arratia

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua.

ARRATIA

1

Milla ta zazpireun

Ta larogueta amairu

Cer pasatu jaten aurten

Cantatu naiogu

Inducira noiala ni

Fiesten atzian

Esaten nebala sarri

Imenganian.

Ay, ene, ai ene, ai ene bada

2

Momocho tambolinagaz

Atabalaz Pepe

Nic zapatac, calcerdijac

Besapian bere

Ecin eguin aldatza

Guero aldapia

Inducijan eguiteco

Lelengo dantzia

Ay ene &

3

Piestaco eguna

Pasatuta guero

Beste egunian penia

Echera etorteco

Eurijac cirian partez

Guelditu bagaric

Eneucan balore asco

Urteteco andic.

Ay ene &

4

Chominen Balencianiagaz

Urten neban andic

Juan nintzan Gibraltaño

Casi busti baric

Andican Mañarira

Labandu ta jausi

Mallatuarren gorputza

Azurric ez ausi.

Ay ene &

5

Mañarira jatsi nintzan

Sopia becela

Altzi sicuric bagaric

Burutic oñera

Tabernaco sucaldian

Berotu ecinic

Chacolinec erre arren

Egur carga onic.

Ay ene &

6

Icusiric nenguana

Aimbeste bustiric

Ecarri eustan capia

Chacolinec goitic

Batu neitiela ondo

Erruquiz beteric

Ceure gorputza bustita

Olan euqui baric

Ay ene &

7

Berac eta bere emazteac

Ondo artu arren

¿Ce importa zan ez pajacun

Eurija guelditzen?

Celan egongo nintzan ni

Contentuz beteric

Batetic mallatubagaz

Bestetic bustiric?

Ay ene &

8

Echera eldu eta

Esan neban sarri

Ez ostera fiestara

Inuenganeti

Agaitic esaten dabe

Guizon agudoac

Ez dabiltzaz ondo

Munduban zoruac

Ay ene &

9

Vici nazan artian

Iñor bot erruqui

Dimaco nescatillac

Zorro autsacgatic

Datozanian guessuac

Esango dabeela

Carguia ezin sufriduric

Aldatz gora bera.

Ay ene &

10

Oneec onan icusijaz

Ez dana biguntzen

Celango galtzaidubac

Izan biar daben

Ondo litzate icustea

Inuenganeco

Len icusi eztabenac

Desenganatzeco.

Ay ene &

11

Cembat eta cembat bider

Icusten ditut nic

Iru zorrogaz buruan

Ondo cansaduric

Itantzen eche batian

Autsic biar bozu

Onelan euqui bagaric

Arren esan eizu

Ay ene &

12

Buruban dacarren autsa

Ajustau artian

Asco entzun biar dabe

Euren arpeguijan

Balijo dabena amar

Emon sei laucuan

Ez dot gueijago esan gura

Amabi versuan

Ay ene...

Astodunak

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

ASTODUNAC

Estrivillo

Arre, pocho, arre

Arre asto arre

Arre malhechoria

Arre bada arre.

Isso, is iisso, isso

Ortic cec arua

Beti baña oquerretic

Asto berenua

1

Ni naz emacume bat

Arrain saltzallia

Marinelac ichasotic

Dacarren guztia

Nai besigu, nai legatz

Atun sardinia

Nai chirla, nai mielguia

Baita anguillia.

2

Ichasuan chalupac

Ni nago beguira

Marineru prestubac

Cer dacarren billa

Badacarden gauza onic

Euren chalupetan

Ventiak emongo deust

Pena vijotzian

- Arre pocho

3

Amarrac jo artian

Izotz andi baten

Oñak billosic nago

Arraiñac garbitzen

Sesto artian guero

Ondo plegatzia

Astuan carguetaco

Daucat nic penia

4

Arre pocho arre arre

Arre bada astua

Arre asto mucar

Beti beticua

Isso is, isso isso

Iso iso bada

Au da asto plaguia

Isso berenua

- Arre pocho

5

Iñor bada munduban

Erruquiorra

Nigan aurquituten da

Munduban al dena

Ez jan, ez loric eguin

Beti arrastaca

Gauza onen barriric

Nic ez daquidala

6

Echera sartu bague

Arre bada astua

Urrinchu juateco

Artuizu gogua

Or jausi emen altza

Lupatza artian

Edurra ta eurija

Dodala ganian.

7

Arre pocho arre arre

Arre asto arren

Jo, ta jo eguin arren

Beti lecu baten

Isso is... Iss...

Iso... iso

Baldin artzen bot arri bat

Galduco aut betico

8

Neure vicimoduban

Jan biarco badot.

Gabaren gaberdijan

Urten biarco dot

Aldatz gora, aldatz bera

Illun illunian

Pauso tristeric asco

Dodala aldian

- Arre pocho...

9

Gabaz ta egunaz nabil

Neure astuagaz

Carguia jausirican

Guztia galdubaz

Argatic izaten ditut

Fortunaric asco

Portuban errial bat

Aforan sei lauco.

10

Arre pocho, arre arre

Au da astuen otza

Au noc erosi erai eustan

Asto buztan motza

Is... Is...

Asto judeguba

Asto batec emoteco

Au doc tormentuba

11

Yagui zaite gentia

Ya orduba dozu

Zortzi legua eguinda

Atetan naucazu

Or duzu lebatz fresco

Bart urtenicua

Emen nago otzac illic

Bai icustecua.

- Arre pocho

Dueña, kriada, seintzainok

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

LAS SIRVIENTES

1

Dueña, criada, sensañoc

Cantatzera guaz.

Beti beti servietan

Nola gauden penaz:

Eman ecinic gusturic

Dueñiac planchiaz

Oguijaz crijadiac

Sensañac umiaz

Estrivillo

Au da penia, ay ene,

Au da penia.

2

Lelengo dueñiac dauco

Cereguinic asco

Planchia, orraztu, josi

Eche guztiraco

Argatic euquiten dabe

Bacochac echian

Biar asco eguin daijen

Dagozan artian.

Au da penia &

3

Sarri ascotan planchiac

Dauca larrituric

Aguinetaco minagaz

Ecin sufriduric

Orregaitic biarrian

Biarrac eraguin

Esaten dabela sarri

Ez daquit cer eguin.

4

Egunic falta bagaric

Beti da orraztuten

Echeco gente guztija

Amarrac baño len

Ezpadabil gueldirochu

Buruco ulian

Laster urten biarco da

Daguan echian.

Au da &

5

Orraztu ezquetio

Salia artu guero

Ordu batac jo artian

Josten eguiteco:

Maija guztiz cumpliduric

Ostera gaubian

Afaldurican gabe

Amaiquetartian

Au da &

6

Bigarren crijadiac

Dauca trabajuba

Ecin acertau graduban

Bere lapicua.

Maijan esan ez daijen

Coleraz beteric

Lapico bat egosteco

Ez dauca moduric.

7

Onen cargubac dira

Sustancijazcuac

Sisen, oquela, urdaiqui

Gobernetacuac:

Baita bere arrain fresco

Baitabere egazti

Baña cuidao catubari

Esan arin zapi.

Au da &

8

Persecuciñoa dauca

Catuba miaoca

Ostera echeco andria

Beti aguiraca.

Baña cer eguiten dau?

Edarria arturic

Iturrira barre carcar

Osasunagaitic.

Au da &

9

Irugarren seinzañac

Dauca bai penia

Egun guztijan besuan

Seña euquitia

Sein asco da munduban

Sensaña laco bi

Argatic egoten da

Jasarrita sarri.

Au da &

10

Negartija bada seiña

Bauca cereguinic

Ua, ua esan eta

Ecin issilduric

Osterantzian bere

Gabian gabian

Beguiric itxi baric

Oyaren ganian.

Au da &

11

Ostera izaten bada

Sein hori gueistua

Seinzañac bai pasauco dau

Purgatorijua.

Ez lepuan, ez echera,

Ez ibilli gura

Beriaz urtetiarren

Uletatic tira.

Au da &

12

Onegatic munduan

Dinuenac gaizqui

Eztau bere echian

Cereguinic euqui:

Amabi verso oneetan

Acábauric dago:

Beti dagoz penapian

Ecin da gueiyago.

Au da penia, ay ene

Au da penia

Eulijak

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua.

EULIJAC.

1

Orainche beriala

cantatzera nua

Iru euli generuen

Persecuciñua.

Nola dan cristaubentzat

Udaco plaguia

Alemaninentzaco

Compara baguia.

2

Guessoric daguana

Ondo erruqui dot

Endemas balego oian

Eulijaquin iñoz

Ichico ez deutselaco

Daguan lecuban

Nosbait sartu bagaric

Eulijac aguan.

3

Gueissuac daucan laguna

Abijatzen jaco

Erruqui andijacaz

Eulijac quentzeco

Alperric ibillico az

ussatuten beti

Amaica juango jacoz

Amabi etorri.

4

Ezpata-eulijac dira

Beste generua

Alemaninentzaco

Tormentu gueistua.

Chit barrura sartzen deutse

Ispi berenua

Gogorra izan arren

Ganaduben narruba.

5

Alemanina gueissua

Oneec galtzen dabe

Cergatic gorputz guztija

Zulatuten deutse:

Eguzquijen urtetic

Illuntzi artian

Ibilten dirialaco

Euracaz aldian.

6

Saman imini arren

Arbolen orrija

Uste dozu orregaitic

Dala defensia?

Ori da erruquitasun bat

Jabiac arturic

Orregatic eulijari

Ez deutsa arduraric.

7

Mando-eulija dogu

Beste generua

Zabal ta biribilla

Zapua langua

Beti beti yabilcola

Guillica tripian

Mandua osticoca

Imiñi artian

8

Oneec diraz eulijac

Munduan jaijuac

Generoso guztijac

Cacastutecuac

Aimbeste dira munduban

Nun principalmente

Arrain, fruta lecubetan

Faltarican bague.

9

Ormaco miarmia

Beti da beguira

Aurrian sare andi bat

Berac ifiñita

Pentsaurican eulija

Juango jacola

Bai baleuca onduan

Azucar tontorra.

10

Eguac daucaz eulijac

Jaunac ifiniric

Orregatic marmiaren

Ez dauca bildurric

Eulijac ez dabe gura

Ormaco zulua

Ezpada eguzquitan

Ezti lapicua.

11

Africatic etorten dira

Chori genero bi

Bata da guztija baltza

Bestia azul zuri.

Datoz eulijac jaten

Guelditu bagaric

Ito ez gaijezan eulijac

Amorruz beteric.

Gabonetako kanta 1

Bartolome Ertzillaren "Colección de Cantos Vizcainos incluso los de los Plateros y los del Duranguesado arreglados para canto y piano" (1897) idazlanetik ateratako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

Ardizain devoto bi

amodijho andijhas

Jesusegana duas

jhanari gustijhas

batac darua esnia

bestiac estijha

aurra consolatzeco

biardan guztijha

Gabonetako kanta 2

Bartolome Ertzillaren "Colección de Cantos Vizcainos incluso los de los Plateros y los del Duranguesado arreglados para canto y piano" (1897) idazlanetik ateratako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

Artuic mutil pichar bete ardo

da guacen ariñ echera

Gabon gaba celebratzeco

Aitaren da Amaren onduan

icusioc Aita barreca

Ama berechit contentus

icusioc Aita barreca

Ama berechit contentus

baita neuc bere celango traguac

lenego esan da Jesús.

Visigu errieu assurrac

ondo chupanco degus."

Gabonetako kanta 3

Bartolome Ertzillaren "Colección de Cantos Vizcainos incluso los de los Plateros y los del Duranguesado arreglados para canto y piano" (1897) idazlanetik ateratako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

Eraguijhoc mutil

Eraguijhoc mutil

sirrin sarran sirrin sarran

aurreco tamboliñori

gastañac eguin artiac

gastañac eguin artian

sipli sapla sipli sapla

plist, plast, plist, plast,

Pum

gabon gaba celebratu

desagun.

Kausino

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

CAUSINO

1

Secreto andija da, ta

Maravillosua

Causinuen liburuan

Aguerturicua

Ez diamante, ez perla

Ez urregorriric

Alegrantzija baiño

Ez dago oberic.

2

Escolia ederra

Daucagu munduban

Señaczañac alegrija

Aurrari cantetan

- Ez diamante

3

Causiñoc esaten dau

Lelengo tomuban

Alegrija dala onena

Viciteco munduban.

- Ez diamante...

4

Munduco tristecia

Melanconiña da

Ta au gueisso moduan

Onan quenduco da

- Ez di

5

Gueure jaquiturija

Izan da, ta izango da

Ez iñori gachic eguin

Jaunaren bildurra.

- Ez diamante...

6

Artu alegrija

Tristecia ichi

Causinuen liburua

Beti presente euqui

- Ez diamante...

Marinela

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

MARINELA

Estribillo

Ichasandiric, ichasandiric, izaten badot alturan, nago gueldiric

1

Orain nua cantatzen

Neure vicitzia

Marineru bat naiz, ta

Daquidan guztia

Caistic alturara

Ichas zabalian

Nola nabillan á remo

Chalupen ganian.

2

Gossian asten jataz

Iruric lauretara

Atetan diadarrez

Iru nescatilla

Jagui naitiala laster

Jaunen icenian

Bestian pronto dira

Chalupen ganian.

3

Banua gueldi gueldi

Porturican barran

Lanchaco erremuba

Arturic escuban

Errezatzen Jaunari

Viotz viotzetic

Emen ito dirian

Difuntubacgaitic

4

Barria pasaurican

Ichas zabalera

Emen abijetan naz

Arraiñac artzera

Neguban otzac illic

Oñac andituric

Udan barriz beruagaz

Guztiz quiscalduric.

5

Gosseco bostetati

Iruri lauretara

Chalupan dragolia

Escuban cordela

Champela beraunagaz

Ichas zabalian

Amu bat dacardela

Legatza aldian

6

Igarri ezquetio

Berandu dodala

Artu ditudan arrañac

Dacardaz portura

An abijetan jataz

Iru nescatilla

Lonjara eruaten

Ecarten dodana.

7

Lonjara eruan da

Lur ganera bota

Erremata eguin arte

Anche egoten da

Guizon bat deadarca

Ez dala ez caru

Amaica maravedi

Nai dabenac artu.

8

Erremata eguin da

Darue pisura

Arturic banan binan

Lurretic sestora

Pisuban iminiric

Sesto andi baten

Cembat quintal dirian

Dagoz asentatzen.

9

Bacochari beriac

Pisatu ezquero

An da mayordomua

Diruba artzeco

Asentadore biri

Lelengo itanduric

Ia cembat jatorcan

Contu guztijari.

10

Contubac eguin eta

Diruba bertan ichi

An dago mandazaña

Beguira arraiñari

Garbitu artian guztiz

Portuco iturrijan

Bestela ez da fijetan

Oraingo gentian.

11

Ta mayordomo Jaunau

Dirubac arturic

Dua bere echera

Contentuz beteric

Domecan juaten jacaz

Chalupen jaubiac

Derechoz dirubac artzen

Bacochac beriac.

12

Dirubac artu ezquero

Duaz bere echera

Euren compañiari

Partilla eguitera

Partilla eguin eta

Astelen gossian

Barriro juaten gara

Chalupen ganian.

13

Jayo nintzan munduban

Bai marineruba

Ichaso zabalian

Beti ibiltecua

Fraca luze bategaz

Chamarreta azula

Ebillac biribillac

Inglesen modura.

14

Ichaso zabalian

Ibillijagaitic

Askotan etorri naz

Arraiñic bagaric

Au da oficijua

Artu nebana nic

Erruqui ez nabenac

Ez dauca vijotzic.

Nekazarijenak

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

NECAZARIJENAC

1

Urteillic abendura

Ifintera nua

Versuac necazalien

Alabacinora:

Alan merecitzen dabe

Edocein lecutan:

Eurac ez balitzatez

Cer dago munduan?

2

Euren biar principala

Lelengo illian

Escubariaz basora

Orbelen atzian

Guero baturic burdijan

Al dayen guztijac

Aida churi esanagaz

Daruez idijac.

3

Ceceilla bigarrena

Nabuac ecarteco

Solotican echera

Idijarentzaco

Loditu ditezan ondo

Emoten deutsez sarri

Erraldiac eguin dayan

Amazazpi ta erdi

4

Martija irugarrena

Laijetacua da

Nescatillac mancatzeco

Oficijo ona da.

Ezpaleuquiez bitartez

Egurrac inausi

Edo artua gobernau

Ecin leitez vici.

5

Aprilla laugarrena

Garijac jorratu

Lelengo escu bijacaz

Biarco dau sastu

Bestela araquetan

Eguitiagaitic

Utsa balijoco deutse

Artzeco gauza onic.

6

Mayatza bostgarrena

Artuac ereiten

Satsac campora atera

Lur moquillac austen

Eguzqui galda galdan

Icerdiz beteric

Vijotza biguntzen deust

Olan icusiric.

7

Baguilla seigarrena

Jorratu soluan

Artua achurragaz

Eguzqui beruan

Gorputza macurturic

Gossetic gabera

Ill ez gaizan gosiac

Dabiltzaz onela.

8

Garagarrilla zazpi

Garijac batzeco

Artua bigarrengoz

Guztiz jorratzeco

Garijac ebaguiric

Bacochac soluan

Metac ifintzen ditubez

Lau, bost, sei lecutan

9

Abustuba zortzigarrena

Nabo ereitia

Bitarte onetan barriz

Garijac jotia

Sei guizonec tipi tapa

Guelditu bagaric

Beste batec artziagaz

Ecin garbituric.

10

Irailla bederatzi

Frutac guztiz batu

Guero calera etorri

Jasarri ta saldu

Saldu ta guero echera

Ganillac batzera

Eta gaztañiari

Beguiratutera.

11

Urrija amargarrena

Baturic artuac

Guero abijetan dira

Ereiten linuac

Gaztañac jatzi artian

Arbola puntatic

Maquilla luce bategaz

Bat ichi bagaric.

12

Cemendija amaica

Garijac ereiten

Beste biarric soluan

Ez dabe eguiten

Gossian goss jaiquita

Biarra eguitia

Ezpadauca calian

Eznia saltzia.

13

Abenduba amabi

Artuac zuritzia

Mutil nescatillentzat

Ondo alegria

Endemas badagoz bertan

Braulio ta Pepe

Olguetan pasetaco

Biar eguin gabe.

14

Lelengotic acabura

Ondo pentsaturic

Nor da necazaliai

Urr emotecoric?

Bestela interes guztijac

Libreric campuan

Ondraubac diran partez

Edocein lecutan.

Relox de Dima

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua.

1

Sin alabar la parte

Abijetan naiz ni

A componer seis versos

Erloju bateri.

No salgo por el relox

Ifintera nua

Sino que es la musica

Neure gustocua

2

Los reloxes pues todos

Ecustecua da

Solo porque es mui sutil

Genero guztira

Y esto digo de veras

Vijotz vijotzetic

Cada vez que le oigo

Nauco zoraturic.

3

Cuando le miro digo

Neure buruari

Jesus que el ver es gusto

Edocein lecutic

Diciendo de esta suerte

Ay ce penia dau

Bendita sea la mano

Ceñec eguin eban.

4

Solo quisiera saber

Neu naizan artian

La musica que tiene

Noc iminija dan

Para darle las gracias

Al banei bertatic

Porque tiene un estilo

Bestec ez langoric

5

Quien no oye sus secretos

Gusturic ez dauca

Y el que deja de verle

Lastima asco da

Pues que asi en el mundo

Gauza obagoric

Sin ofenderle á nadie

Musicaz beteric.

6

Ya no tengo que decir

Seigarren versuan

Estoi en que le acabo

Biar dan moduban

El que creer no lo quiera

Diñodan guztijan

Esta el relox en Dima

Jauregui barrijan.

Txisperuen kantua

Juan Antonio Uriartek 1860 hamarkadan bildutako, eta 1987an argitaratutako bildumatik hartutako testua. Doinua Eusko Ikaskuntzaren webgunean entzun daiteke.

CHISPEROS

1

Amabi verso oneetan

Esan biar dogu

Erreguen armerubac

Nortzubec ditugun

Oneec ezpalitzatez

Beti biarrian

Cer egingo guenduque

Guerria danian?

2

Gobernadore Jaunen

Disposicinuan

Dagoz materijala

Fabrica guztijan

Baita onche biar eguinac

Bere escubidian

Erreguen almacenera

Eruan artian

3

Lelengo chisperubac

Ifinico ditut nic

Alan merecietan dabeela

Ondo pentsaduric

Fuelle osterarantzian

Sinistu eizube

Ezpadauco an chispa

Ez da ecerbere.

4

Guztiz gossetic oneec

Labia issioturic

Forjetan asten dira

Guelditu bagaric

Eurac forjetan dabe

Eurac limadore

Eurac asi, ta acabau

Tornillo ta muelle.

5

Astelen martitzenetan

Ondo umilderic

Erregue echera duaz

Piezac arturic

Esaminadu daizan

Ondo guztiz ondo

Ta badago faltaric

Contu beste beingo.

6

Forjadore, cañonistac

Lelengo caldia

Ausse da tin, tan, ton, tun

Batzeco chapia.

Guero acaburantza

Dagoz guztiz listo

Canoijaz eguiteco

Pa, ti, to, pa, ti, to.

7

Canoiac forjau, eta

Dago barrenatzen

Barrenadoria nequez

Sartu, ta ateratzen

Limatu, esamiñara

Ta andic pruebara

Ostera bigarrenagaz

Esaminatzera.

8

Ta esamiñadoriac

Cañoija arturic

Joten dau lurren contra

Badauco otz onic

Eta topetan badau

Inundic trampia

Zapalduba izango da

Escuco armia.

9

Esamiñau ezquero

Darue bertatic

Compañiaco echera

Almacenerubari

Guero bialtzen deutsa

Cañoe ta chispac

Carguerubac armatera

Ederqui fusilac.

10

Culatac, abrazaderac

Guardapaja, escudo

Sei pieza ateratzen

Fundidora dago

Aparejerubentzat

Limau daijen ondo

Baitabere baquetia

Cajerubentzaco.

11

Alan fusilla armauric

Dua esamiñetan

Baricu edo zapatuz

Arturic lepuan

Esaminau ezquetio

Daruez bertatic

Compañiaco echera

Contetuz beteric (sic)

12

Andic erregue echera

Betico moduban

Directore jaunaren

Disposicinuan.

Baijonetac, fusillac

Encajonaturic

Laster bialduric

Fabrica lecutic.

13

Aste erdijan duaz

Dirubaren billa

Jan biarco badabe

Nai dabeen guztija

Pagadoren echera

Ichuturic leguez

Guero sedaz jantziteco

Besteric ez leguez.

14

Entzun beide munduan

Gente cristau onac

Cer falta eguiten daben

Fabrican guizonac

Oneec ezpagueuncazque

Diñodan moduan

Ez litzate guretzaco

Gauza onic munduan.

Ikus, gainera

• Bizkaiko idazleen zerrenda