Errusiako Eliza Ortodoxoa
Errusiako Eliza Ortodoxoa (errusieraz: Ру́сская правосла́вная це́рковь, Rússkaya pravoslávnaya tsérkov) edo Moskuko Patriarkatua (errusieraz: Моско́вский патриарха́т, translit.: Moskóvskiy patriarkhát)) Eliza Ortodoxoko hamabost eliza autozefaloetako bat da[1]. 150 milioi fededun biltzen ditu, gehienak Errusian, Ukranian, Bielorrusian eta Kazakhstanen bizi direnak.
Garrantzia eta hedapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eliza kristaurik antzinakoenetako bat da: tradizioaren arabera, bere jatorria, I. mendean du, San Andresek sortua izan zelarik.
Eliza ortodoxo errusiarra munduko eliza ortodoxorik handiena da. Bere ardurapean dauden eliza autonomo guztiak kontuan hartuta, haien jarraitzaile-kopurua 150 milioitik gorakoa da mundu osoan, Eliza ortodoxoan zenbatetsitako 300 milioi leialen erdiak, gutxi gorabehera. Eliza kristauen artean, Errusiako Eliza ortodoxoa[2] bigarrena da Eliza katolikoaren atzetik jarraitzaile-kopuruari dagokionez. Errusian, VTsIOMek egindako 2007ko inkesta baten emaitzek adierazten dute populazioaren %75 inguru bere burua kristau ortodoxotzat hartzen dela[3]. Errusiar etnikoen[4] %65era arte eta bielorrusiarren eta ukrainarren antzeko portzentaje bat "ortodoxo" gisa identifikatzen da[5], soilik Errusiako populazioaren %41[6]. Pravmirrek, halaber, inkesta bat argitaratu zuen 2012an, Levada erakundeak zioena: errusiarren %74 ortodoxotzat jotzen da[7]. 2010eko otsailaren 2an jakitera emandako zifren arabera, Elizak 160 elizbarruti ditu, 207 apezpikuk, 28 434 apaizek eta 3 625 konok artatutako 30 142 parrokia barne. 788 monasterio daude, 386 gizonezkoentzat eta 402 emakumezkoentzat.[8]
Ez da nahastu behar Amerikako Eliza ortodoxoarekin (OCA), XVIII. mendean Alaskan misiolari ortodoxo errusiarren garaitik Ipar Amerikan izan zen Eliza ortodoxoaren zati autonomoarekin[9], eta XIX. mendean Fort Rossen, Kaliforniako Ozeano Bareko kostan, Errusiako kokalekuarekin. Errusiako eliza ortodoxorik zaharrena, 1857an ezarria, San Frantziskoko Hirutasun Santuaren katedrala da. Errusiako Iraultzaren ondoren, 1920an, Errusiako Eliza ortodoxoa berez hasi zen funtzionatzen Eliza autozefalo gisa, eta 1970ean autozefalo-estatusa lortu zuen.
Errusiako Eliza ortodoxoa ere ez da nahastu behar Errusiatik kanpoko Eliza ortodoxo errusiarrarekin (Errusiako Eliza ortodoxoa ere deitzen zaio), New Yorken baitu egoitza. Errusiako komunitateek sortu zuten 1920an, orduko Errusia komunistatik kanpo, eta uko egin zion Moskuko Patriarkatuaren autoritateari, Moskuko Sergio I Metropolitarrak (Stragorodski) zuzendua. Bi elizak 2007ko maiatzaren 17an adiskidetu ziren eta Errusiatik kanpoko Eliza ortodoxo errusiarra Errusiako Eliza ortodoxoaren zati autonomoa da 21 mendean[10].
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kristautasunaren sarreratik Errusiako Iraultzara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kristautasuna Kieveko Rusean sartu zen, Nestor Cronistaren kontakizunaren arabera, I. mendetik, eta San Andres izan zen herrialdeko lehen ebanjelizatzailea. Itsaso Beltzaren iparraldeko eskualdea zeharkatu zuen San Andresek, eta Dniéper ibaira iritsi zen. Han dago Kiev hiria, Ukrainako hiriburua.
IV. mendean zenbait elizbarruti zeuden hegoaldeko Errusian. Kristautasunaren behin betiko hedapena IX. mendean gertatu zen, Kieveko Ruseko herriak Konstantinoplako agintariekin harremanetan hasi zirenean. Gainera, egun horretan hasi zen Rus herriaren eta grekoen arteko merkataritza.
Kieveko Vladimir I printzearen bataioa, Víktor Vasnetsov, 1885-1893.
988. urtean, Kieveko Vladimiro I.a, Basilio II enperadorearen arrebarekin ezkondu zenean, bataiatu egin zen, eta ofizialki onartu zuen bizantziar Inperioaren erlijio-aitorpena, Kieveko Rus erresumarako estatu-erlijio gisa. Bataioa Quersoneson izan zen (Táurica, gaur egungo Krimea). 1988an, Errusiako Eliza ortodoxoak milaka urte bete zituen.
Eliza ortodoxo errusiarra, hasieran, Konstantinoplako patriarkatu ekumenikoaren metropolia zen. Kiev hiriko metropolitar edo metropolitarrek, garai hartan Kieveko Rusaren hiriburuak, Patriarka Ekumenikoaren gorespena jasotzen zuten; guztiak grekoak ziren. Kieveko Ruserako izendatu zuten lehen metropolita Kieveko Hilarión (1051) izan zen.
Kieveko Rusaren mongola inbasioaren ondorioz, Kieveko Metropolita Maximoa Vladimir hiriburura (Vladimir-Suzkal Printzerriko hiriburua) joan zen 1299an. 1325ean, Pedro de Kiev metropolitara eraman zuen Ivan I.ak, Vladimir-etik Moskura, Moskuko Printzerriko hiriburura. Biek izan zuten Kieveko Metropolita y toda Rus titulua.
Autozefaliaren autoaldarrikapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1448ko abenduaren 15ean, Moskuko Basilio ii.ak hala aginduta eta Moskuko Printzerriko Gotzainen Kontseiluak izendatua, Moskuko Jonás gotzaina Kieveko Metropolita gisa eta Rus oro gisa instalatu zen Konstantinoplako Patriarkaren baimenik gabe. Horrek esan nahi du Errusiako Eliza ortodoxoak[11][12] autozefalia aldarrikatzen duela, eta Konstantinopla 1453an erori baino bost urte lehenago baino ez dela gertatu.
Moskuko Jonás metropolita izan zen Kieveko Metropolita y toda Rus titulua lortu zuen azkena. 1461ean hil zenetik, Moskuko Teodosioa (in:Theodosius, Metropolitan of Moscow) izan zen lehena "Moskuko metropolita eta Rus osoa" titulua lortzen.
Kieveko Metropolita Isidoro, 1437an Kieveko Metropolitan eta Rus osoan Konstantinopla Jose ii.aren Patriarkak izendatua, 1458an Gregorio el Búlgarok (en:Gregory the Bulgarian) Kieveko, Hálycheko eta Rus osoko Metropolitaren titulu berria izan zuen.
XIV. mendean, Eliza ortodoxoak berebiziko garrantzia izan zuen Errusiako nazioaren biziraupenean. Pertsonaia ezagunek, hala nola Sergio de Rádonezhek edo Metropolita Alejo de Moscúk, lagundu zioten herrialdeari mongola zapalketaren urteak jasaten eta espiritualki nahiz ekonomikoki hazten.
Patriarkatua eta zinma ezartzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Teodoro I tsarraren erregealdian, Borís Godunov koinatua Konstantinoplako Jeremias II patriarka ekumenikoarekin harremanetan jarri zen (Jeremias II of Constantinople), "askoz lotsatuago zegoen funts faltagatik"[13], Elizaren autokortodoxoa ezartzeko. Godunoven ahaleginaren ondorioz, Moskuko Metropolia (Patriarch Job of Moscow) 1589 bihurtu zen Moskuko lehen Patriarka, Rus osoa, eta Konstantinoplako Patriarkatuak Errusiako Eliza ortodoxoaren autokefalia aitortu zuen.
1686an, Errusiako Eliza ortodoxoak Ukrainako Eliza ortodoxoa[14] bereganatu zuen, eta arau kanoniko lotesleak saihestu zituen, egungo Konstantinoplako Patriarkaren arabera (Bartolomé I.)[15].
XVII. mendean zehar gertaera garrantzitsu bat izan zen Errusiaren historia eta kulturarentzat: zisma bat Errusiako Eliza ortodoxoan. 1652an, Nikon patriarkak Errusiako Eliza ortodoxoaren liturgia eta errituak berritu zituen, Greziako Eliza ortodoxoari egokitzeko. Erreforma horrek eliza-estamentua Estatuaren mende jartzea ere ekarri zuen, eta horrek erresistentzia handia eta gogorra ekarri zuen herriaren aldetik, geroago Fededun zaharrak, erlijio-zismaren egileak deitu baitzitzaion.
Pedro Handiak patriarkatua ezabatzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pedro Handiaren garaitik Nikolas ii.eraino, Pedrok patriarkatuaren instituzioa kendu ondoren, Errusiako Eliza ortodoxoa Siodo Gobernatzaile Santuak administratu zuen, Errusiako Inperioko administrazioaren ikuskapen zorrotzaren pean. Eliza sekulan erabili arren, XIX. mendean berpizte teologiko handia izan zen, espiritualtasuna eta bizitza monastikoa Errusia osoan.
1914an, Gerra Handiaren eta 1917ko urriko Iraultzaren aurretik, Errusiako Eliza ortodoxoak Errusiako Inperioko biztanleen %70 biltzen zituen. 150 apezpiku, 113.000 apaiz eta diakono eta 95.000 monje eta mojek 84.500 eliza eta kapera, 1.025 monasterio eta komentu eta ia 41.000 parrokia-eskola zituzten.
21. mendean[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sobietar Batasuna desagertzearekin, Errusiako Eliza Ortodoxoak nazio-mailako eragin handia berreraiki du, batez ere Vladimir Putinen agintaldian, 21. mendean.
Sinbolikoa izan zen 1931ean eraitsitako Moskuko katedral nagusia, Kristo Salbatzailearena, 1990eko hamarkadan berreraiki zela, eta 2000. urtean Putin bertan zela sagaratu zen. Katedral berrian egin zen lehen ekintza ofizialetako bat izan zen Nikolas II.a azken tsarraren eta bere familiaren kanonizazioa (baita boltxebikeek haiekin batera hil zituzten zerbitzariena)[16].
Ukrainako 2022ko gerrako kontestuan, Kiril patriarka aliatu zintzo gisa agertu zen Putinen ondoan, Errusiaren erasoa justifikatuz. Hain zuzen ere, 2018an Errusiako eliza ortodoxoak zisma bat izan zuen Ukrainan, non Moskuko agintepeko adar nagusitik Ukrainako adar propio banatu egin zen[10].
Egitura eta antolaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Errusiako Eliza ortodoxoa osatzen duten alderdiak, beren eskumen esklusiboko beste herrialde batzuetan, Errusia, Ukraina edo Bielorrusia izan ezik, legez banandutako lege-entitate gisa erregistraturik daude, estatu independente horietako legediaren arabera.
Elizaren aldetik, Eliza ortodoxo errusiarra egitura hierarkiko batean antolatzen da. Erakundearen behe-maila, normalean Errusiako Eliza ortodoxoaren eta haren laguntzaileen eraikin bakarra izango litzatekeena, goi-mailako aita gisa jarduten duen apaiz bat buru dela , parrokia bat da (ruson, λιος-koz, prijod). Eskualde geografiko bateko parrokia guztiak ekparkia batekoak dira (errusieraz, λλολος-etik, mendebaldeko elizbarruti baten baliokidea). Eparkiak gotzainek gobernatzen dituzte (ruson, λοςος-ος-ean, gotzaina edo ος-ean: λος-, archiereus). 261 eparkia ortodoxo errusiar daude mundu osoan (2012ko ekaineko datuak).
Gainera, ekopia batzuk exarkatu edo eliza autonomoetan antolatzen dira. Gaur egun, horien artean daude Eliza ortodoxo ukrainarra, Bielorrusiako Exarkatua, Errusiatik kanpoko Eliza ortodoxo errusiarra, letona, moldava eta Moskuko Patriarkatuaren Estoniako Eliza ortodoxoa. Eliza ortodoxo txinatarrak eta japoniarrak erabateko autonomia eman zien Moskuko Patriarkatuari, baina autonomia hori ez da unibertsalki onartzen.
Ekopia txikienak, oro har, gotzain bakar batek zuzentzen ditu. Ekopedia handi, exarkatu eta autonomoenak metropoliko artzapezpiku batek zuzentzen ditu, eta, batzuetan, baita esleitzen zaien gotzain bat edo gehiago ere.
Errusiako Eliza ortodoxoaren aginpide mailarik altuena Tokiko Kontseiluak erabiltzen du, eta gotzain guztiak hartzen ditu, baita elizgizon eta laikoen ordezkariak ere. Beste botere-organo bat Apezpikuen Kontseilua da. Administrazio-ahalmen handieneko kontseiluen arteko aldietan, Errusiako Eliza Ortodoxoaren Sinnodo Santuak erabiltzen ditu; zazpi kide iraunkor ditu, eta Moskuko Patriarka eta Errusia osoa, Moskuko Patriarkatuaren Lehenetsia, ditu buru.
Nahiz eta Moskuko Patriarkak administrazio-ahalmen handiak izan, Aita Santuak ez bezala, ez du zuzeneko jurisdikzio kanonikorik Moskuko elizbarrutitik kanpo, eta ez du autoritaterik bakarrik fedearekin zerikusia duten gaietan, ezta kristau-komunitate ortodoxoari buruzko gaietan ere, hala nola katolikoen eta ortodoxoen arteko zatiketan.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ «Vladimir I – Russiapedia History and mythology Prominent Russians» russiapedia.rt.com (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ «Интерфакс-Религия: Русская церковь объединяет свыше 150 млн. верующих в более чем 60 странах - митрополит Иларион» www.interfax-religion.ru (Noiz kontsultatua: 2022-04-26).
- ↑ «Интерфакс-Религия: Русская церковь объединяет свыше 150 млн. верующих в более чем 60 странах - митрополит Иларион» www.interfax-religion.ru (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ (Errusieraz) «Большинство, напоминающее меньшинство» Газета.Ru (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ «Russian Orthodox Church denies plans to create private army | Top Russian news and analysis online | 'RIA Novosti' newswire» web.archive.org 2009-10-22 (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ «Religions in Russia: a New Framework : A Russian Orthodox Church Website» web.archive.org 2012-12-25 (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ «Number of Orthodox Church Members Shrinking in Russia, Islam on the Rise - Poll : A Russian Orthodox Church Website» web.archive.org 2013-05-30 (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ (Errusieraz) «Доклад Святейшего Патриарха Кирилла на Архиерейском совещании 2 февраля 2010 года / Патриарх / Патриархия.ru» Патриархия.ru (Noiz kontsultatua: 2022-04-26).
- ↑ «History of The Russian Orthodox Church in Alaska - AlaskaWeb.org» alaskaweb.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-06).
- ↑ a b (Ingelesez) «Russian Orthodox church reunites after 80-year rift» Reuters 2007-05-17 (Noiz kontsultatua: 2022-05-06).
- ↑ (Ingelesez) Panev, Jivko. (2018-09-15). «Archbishop Job of Telmessos (Getcha) — autocephaly is a way of ensuring the unity of the Church within the interior of a state, as well as the unity between the Local Churches» Orthodoxie.com (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ «ИОНА» www.pravenc.ru (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ von Hasen, Karl August. (2012). A history of the Christian Church. Ulan Press ISBN B00B3872L8..
- ↑ (Ingelesez) «Kyivan Ecclesiastical Tradition before & after 1686: Discontinuities & Transformation (Київська екклезіальна тредиція до і після 1686 р.: розриви та трансформації) | Bureha Volodymyr - Academia.edu» www.academia.edu (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) «El Patriarca de Constantinopla recuerda al de Moscú que no tiene autoridad sobre la Iglesia ortodoxa en Ucrania» InfoCatólica (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) Fernández, Rodrigo. (2000-08-14). «Los ortodoxos rusos canonizan al último zar y su familia por su "resignación" en la muerte» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2022-05-06).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q60995
Multimedia: Russian Orthodox Church