John Milton

John Milton
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Cheapside (en) , 1608ko abenduaren 9a
Herrialdea	Ingalaterrako Erresuma
Bizilekua	Chalfont St Giles
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	St Luke's (en) eta Londres, 1674ko azaroaren 8a (65 urte)
Hobiratze lekua	St Giles-without-Cripplegate (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: giltzurruneko gutxiegitasuna
Familia
Aita	John Milton
Ama	Sara Jeffrey
Ezkontidea(k)	Mary Powell ; Elizabeth Minshull (en) ; Katherine Woodcock (en)
Seme-alabak	ikusi Anne Milton (en) ; Deborah Milton (en) ; Mary Milton (en) ; John Milton (en) ; Katherine Milton (en) ;
Haurrideak	ikusi Christopher Milton (en) ; Anne Milton (en) ;
Familia	ikusi Edward Phillips (en) (iloba);
Hezkuntza
Heziketa	Christ's College (en) ; St Paul's School (en) ; Jesus College (en)
Hizkuntzak	latina; greziera; hebreera; ingelesa; frantsesa; Gaztelania ertaina; aramera; Asiriera; italiera
Jarduerak
Jarduerak	poeta, idazlea eta politikaria
Lan nabarmenak	ikusi Paradisu galdua; Areopagitica (en) ;
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	anglikanismoa

John Milton (Londres, 1608ko abenduaren 9 – 1674ko azaroaren 8) poeta eta saiolari ingelesa izan zen, Paradise Lost bere poema ospetsuari esker mundu osoan zehar bereiziki ezagutua. Ingeles Gerrate Zibilaren inguruko pentsalari garrantzitsua izan zen. Bere idazki politikoak kontsulatuak izan ziren Ameriketako Estatu Batuetako konstituzioa idazteko.

Poesiari begira, Milton ingeles literaturako pertsonaiarik ospetsuenetarikoa izan da, askotan Shakespeare beraren mailan jarri baita. Miltonek ondorengo literaturan izan zuen garrantzia eta eragina oso nabarmena izan da: bere literatura lanen influentziari esker, bertso zuria ugaldu zen literaturan, Erromantizismoan, batez ere. Bere literatura lanek eta lan klasikoek jasotako kritikak parekoak izan dira, eta berauek goraipatzeko balio izan dute. Miltonen izaera bera eztabaidagarria izan da, batez ere bere burua deskribatu zuen era, Defensio bezalako lanetan.

John Milton (Literatura gaztelarran)

Miltonen obraren harrera espainiar literaturan nahiko berantiarra izan zen. 1777ra arte ez zen egin lehen itzulpena, zatikakoa (I. Liburua bakarrik), Gaspar Melchor de Jovellanosek egina, El Paraíso Perdido lanaren itzulpena. Obra osorik lehen aldiz 1802 eta 1807 artean itzuli zen gaztelaniara, Benito Ramón de Hermidaren eskutik. Itzulpen hau bertso errimatuan egin zen, baina ez zen argitaratu egilearen heriotzaren ondoren arte, 1814an. Aurretik, ordea, inprimatu zen beste itzulpen bat, nahiz eta geroago egina izan, eta 1812an Bourgesen (Frantzia) agertu zen; Juan de Escoiquizen lana izan zen hura. Aurrekoaren aldean, itzulpen hori ez zen zuzenean ingelesetik egina, baizik eta Jacques Delillek 1805ean argitaratutako frantsesezko bertsioaren arabera, eta jatorrizko obrari nahiko leialtasun gutxi erakusten dio.

Ondoren etorri dira beste itzulpen ugari, batzuk prosan eginak, hala nola Santiago Ángel Saura Mascaró-k 1849an egindakoa.

XVIII. mendearen amaieran jada badaude Espainian poeta ingelesaren imitatzaileak. Esteban Pujals-ek aipatzen ditu Félix José Reinoso eta Alberto Lista, biak ala biak La inocencia perdida izenburuko poemak idatzi zituztenak, Miltonen obra nagusiaren imitazio argiak direnak. Beste poeta neoklasiko bat, Juan Meléndez Valdés, poema epiko bat idatzi zuen, Miltonen irakurketen eragin nabarmenarekin: La caída de Luzbel.

José Cadalso-k Milton aipatzen du bere obra ezagunenean, Los eruditos a la violeta lanean. Bertan, ironiaz dihardu eta kultura azaleko bat erakutsi nahi dutenek poeta ingelesak arbuiatzeko joera dutela dio: “esan ezazue bere epiko Miltonek zoratu egin zuela, zeruan artilleria jarri zuenean, Heriotzari, Bekatuari, eta abarri hitz egiten utzi zienean”.

Halaber, adierazi izan da Miltonen Lucifer pertsonaiak eragina izan zuela Espainiako lehen erromantizismoko izaera satanikodun pertsonaien eraikuntzan, hala nola José de Esproncedaren El estudiante de Salamanca obrako don Félix de Montemar pertsonaiaren kasuan. Beste poema handi bat ere badago, Las hijas de Milton, Larmig-en azken lana izan zena (bere izen osoaren anagrama: Luis Antonio Rodríguez Martínez y Güertero), autore posromantiko suizida bat.

XIX. mendearen bigarren erdian, Milton agertzen da pertsonaia dramatiko gisa antzezlan batean: El Paraíso de Milton (1878), Francisco Pérez Echevarría eta Arturo Gil de Santiváñez-en lana.

Argentinako Jorge Luis Borgesek soneto bat idatzi zuen, On his blindness (Bere itsutasunaz), 1972ko El oro de los tigres liburuan argitaratua. Bertan, Miltonen gai eta izen bereko beste soneto bat hartu zuen erreferentzia gisa (Miltonen soneto hori XIX. zenbakia du bere ekoizpenean, nahiz eta askotan bere lehen bertsoagatik izendatua izan: “When I consider how my light is spent”). Bi sonetoen arteko analogia bi egileen bizi-egoera antzekoetan oinarritzen da, biek ala biek itsutasunari aurre egin behar izan baitzioten zahartzaroan. Borgesek beste poema bat ere idatzi zuen Miltoni eskainia: Una rosa y Milton.

Literaturlan poetiko eta dramatikoak

L'Allegro (1631)
Il Penseroso (1633)
Comus (a masque)(1634)
Lycidas (1638)
Poems of Mr John Milton, Both English and Latin (1645)
Paradise Lost (1667)
Paradise Regained (1671)
Samson Agonistes (1671)
Poems, &c, Upon Several Occasions (1673)

Prosa politikoa, filosofikoa eta erlijiosoa

Of Reformation (1641)
Of Prelatical Episcopacy (1641)
Animadversions (1641)
The Reason of Church Government (1642)
Apology for Smectymnuus (1642)
Doctrine and Discipline of Divorce (1643)
Judgement of Martin Bucer Concerning Divorce (1644)
Of Education (1644)
Areopagitica (1644)
Tetrachordon (1645)
Colasterion (1645)
The Tenure of Kings and Magistrates (1649)
Eikonoklastes (1649)
Defensio pro Populo Anglicano [First Defense] (1651)
Defensio Secunda [Second Defense] (1654)
A treatise of Civil Power (1659)
The Likeliest Means to Remove Hirelings from the Church (1659)
The Ready and Easy Way to Establish a Free Commonwealth (1660)
Brief Notes Upon a Late Sermon (1660)
Accedence Commenced Grammar (1669)
History of Britain (1670)
Artis logicae plenior institutio [Art of Logic] (1672)
Of True Religion (1673)
Epistolae Familiaries (1674)
Prolusiones (1674)

Erreferentziak

Kanpo estekak

Datuak: Q79759
Multimedia: John Milton / Q79759