Lankide:Peellootxx/Proba orria

Nikomakorentzako etika

1566ean latinez eta grekeraz argitaratutako Nikomakorentzako etikaren lehenengo orrialdea

Nikomakorentzako etika (grekeraz Ἠθικὰ Νικομάχεια, latinez Ethica Nicomachea) Aristotelesek —grezieraz Ἀριστοτέλης— (Estagira, Mazedonia, K. a. 384 – Kaltzis, Eubea, K. a. 322) idatzitako obrarik ezagunena da. Filosofoak k.a. IV. mendean idatzitako hamar disertazioek osatzen dute eduki etiko eta morala duen obra hau, disertazio hauek Aristotelesek berak Lizeoan ematen zituen disertazioetan oinarritutako obra litzateke eta bere semea zen Nikomakorentzako eskainitako obra dela susmatzen da. Gai hau filosofoak idatzitako beste obretan jorratzen da, alde batetik, Eudemorentzako etikan, honetan Aristotelesen gaztaroko gogoetak biltzen dira eta bere substantziaren teoria garatu baino lehenagoko obra denez, bere maisu zen Platonen eragina aurkitu daiteke. Gainera, Nikomakorentzako etikan dauden lau liburu errepikatzen dira bigarren liburu honetan. Bestetik, Magna Moralian Nikomakoren etikan agertzen diren ideien laburpena aurkituko genuke. Obra hau etikari buruzko lehen tratatu sistematikoa izango litzateke. Aristotelesen aurretik, Platonek hainbat lanetan jorratu zuen gaia, hala nola Protagorasen, Errepublikan, Fileboan eta beste elkarrizketa platoniko batzuetan. Hala ere, gaia ez da hain modu sistematiko eta finean garatzen.

Aristotelesen etikaren oinarrian bertuteak daude eta obra honetan hauen izaera eta hauetako askok daukaten edukia aztertzen ditu sistematikoki. Hainbat gai jorratuko ditu filosofoak obra honetan. Hasteko, zoriontasunaz arituko da. Filosofoak zoriontasuna gizakiaren azken helburu gisa definitzen du eta hau lortzeko gizakiak bere esentzia eta funtzioak ahalik eta modurik egokienean garatu behar ditu, bizitza kontenplatiboan oinarritu beharko da zoriontasun gorena lortzeko, jakindurian alegia. Haatik, ez du kontzeptu teoriko-abstraktuetara mugatzen eta zoriontsu izateko bestelako plazeren beharra ere daukagula azpimarratzen du ugalketa eta haztea bezalako funtzioak ere berharko direla azpimarratuz. Horretaz gain, Aristotelesek plazera eta oinazearen gaiak ere jorratuko ditu.

Obraren kokapena

Aristotelesen obraren arazoa

Platonekin gertatzen ez den bezala, Aristotelesen obra exoterikoak, hau da, publiko zabalari eskainitako obra guztiak, ez dauzkagu . Alabaina, Aristotelek Lizeoan idatzitako obrak iritsi zaizkigu, beraz, obra esoterikoak soilik iritsi zaizkigu, Platonekin kontrakoa gertatzen da, ez zaigu iritsi Akademian idatzitako obrarik. Laburbilduz, Aristotelesen proposamen filosofikoaz daukagun informazio guztia ziur aski Lizeoan ematen zituen klaseetan idatzitako apunteak liratezke, alegia aintzinean publiko murriztu batera mugatu ziren obrak. Terofasto hil zenean Aristotelesen idatziak lurrazpiko gela batean gode ziren. Hainbat gertakari gorabeheratsu ondoren, Luzioa Kornelio Sila erromatar militarrak eskuratu zituen filosofoaren lan guztiak. Erroman, K.a I. medneko peripatetiko batek eskuratu zituen Aristotelesen lanak, Androniko Rodasekoa hain zuzen ere. Aristotelesen jarraitzaileak bere lanak ordenatu zituen Corpus Aristotelicuma osatuz. Peripatetikoak bost sailetan multzokatu zituen lan aristotelikoak:

• Logika (Kategoriak, Analitikoak...)
• Filosofia naturala (Physica, De caelo, De anima, De Plantis...)
• Etika eta Politika (Nikomakorentzako etika, Magna moralia, Ethica Eudemia, Politica)
• Artearen teoria, Erretorika eta Poetika (Ars Rethorica, Poetika)
• Filosofia lehena edo Metafisika (Metaphysica). Aipatzekoa da, Androniko Rodasekoak berak metafisika hitza bera ere asmatu zuela objektu fisikoetatik haratago dagoen ezagutzaz arduratzen den diziplinari erreferentzia egiteko. Gainera, gure ezagutzaren antolamenduan fisikaren ondoren dagoen ezagutza mota adierazi nahi du.

Nikomakorentzako etika Etika eta Politikaren sailan sailkatu zuen Andronio Rodasekoak bere edukiak hausnarketa moral eta proposamen etiko bat ematen duelako, horrela Aristotelesen doktrina morala agerian uzten du eta.

Obraren testuinguru historikoa

Aristotelesen lanak edukien arabera multzokatu ohi dira, baina ez bere sortze-data posiblearen arabera, bere datazio zehatza inguratzen duten zailtasunengatik, eta baita horietako batzuen egiletzagatik ere. Hala ere, Aristotelesen ikerlariek, sakonera handiagoko edo txikiagoko ñabardurekin bada ere, beren jarduera filosofikoaren banaketa kronologikoa hiru alditan onartzen dute Nikomakorentzako etika bi aldien arteko zubi lanak egingo lituzke, bidaien aldiko eta heldutasunaren aldiko zubi lanak egingo lituzke.

Akademiako aldia

Aristoelesen aldi platonikoa izango lizateke eta honetan bere maisuaren, Platonen, eragin nabaria ikus daiteke aldi honetan idatzitako obretan ikasleak filosofia platonikoaren onarpena egin zuelako. Platonen eragin hau honek sortutako Akademian eskuratu zuen bertako ikasle bat zen eta.Aldi honi dagozkion obra nagusiak Eudemo edo Protrepico izango liratezke Honetan, filosofoak ez luke Nikomakorentzako etikan eta bere proposamen etiko-filosofikoan oinarri den pragmatismoa oinarri edukiko.

Bidaien aldia

Akademia utzi zuenetik Atenasera itzuli arte. Aldi honetan, Aristoteles tesi nagusiki platonikoetatik aldentzen hasten da, eta bere pentsamendua egiten hasten da, nahiz eta oraindik akademikotzat hartu, bere lehen fasean behintzat. Honetan, ikusiko dugu Eudemorentzako etika idatziko duela, eta bertan agertzen diren pasasarte batzuk hurrengo aldian idatziko duen Nikomakorentzako etikan errepikatu egingo dira, beraz, aldi honetan, Nikomakorentzako etika liburuko hainbat ideia jorratuko ditu Aristotelesek eta hirugarren aldirako bide bezala har daiteke.

Heldutasun aldia

Atenasera itzuli zenetik, lizeoko jarduerarekin batera. Aldi horretakoak dira kontserbatutako obra gehienak, eta argi eta garbi nabarmentzen da bere pentsamenduaren joera enpirista eta zientifikoa, Platonen filosofiari kontrajarrita. Ondorengo biltzaileek aurkeztu diguten batasuna gorabehera, aldi honetako Aristotelesen lanak, ezagutzen ditugun bezala, Lizeoan irakatsitako irakaspenen emaitza dira, eta horrela argitaratu ziren bakarka; ondoren, obra horietan bildu ziren, agian Aristotelesek jada hasitako konposizio lan batean, baina ziur, Lizeoko bere ikasleek jarraitua. Aldi honetakoak liratezke Nikomakorentzako etika obraren bestelako atalak.

Obra etikoaren testuinguru filosofikoa

Etika platoniko eta sokratikoak ezagutzarekin lotura handia zeukaten eta intelektualismo morala beraien doktrina etikoaren erdigunean zegoen. Intelektualismo morala aintzat hartuz gero, ez legoke gizaki gaiztorik, ezjakina baizik; kontzeptu honek ongia ezagutzen duenak eta badakienak zer denak beti ondo jokatuko duela defendatzen duelako hau praktikatzea zoriontasuna lortzeko ezinbestekoa delako. Beraz, proposamen honek ezagutza eta bertutea batzen ditu eta optimismo antropologiko baten ikuspuntutik proposatuta dago. Ongiaren ideiari lotutako proposamen etikoa litzateke eta ideia honen ezagutzarekin nahikoa litzateke ongi jokatzeko. Aristotelesek, aldiz, Platonen ikasle izan arren, proposamen pragmatikoagoa egin zuen. Aristotelesentzat, ordea, formen iraupenaren bere arbuioarekin bat etorriz, ezin da baieztatu "berbaitako ongiaren" existentzia, ondasun-mota bakarrarena: izatea era askotara esaten den bezala, ondasun-mota asko ere egongo dira.

Edukia

Bertutrrtan oinarritutako teoria etikoetan nagusi agertzen den obra litzateke Nikomakorentzako etika. Era honetan ez dira ekintzen ontasun edo gaiztotasuna neurtzen, bizitza bere osotasunean aztertzen saiatzen da. Bizitzaren telosa bizitza bertutetsu bat eramatea litzateke. Era honetan, gizakia lortu egingo litzateke eta Aristotelesen arabera, gizaki orok du loratzeko nahia. Aristotelesek bertute esaten dio muturreko bi bizioren artean oreka dagoenari, alegia, zuhurtziaz aukeratzen den horri.

Denbora pasatzen doan hein berean, bertuteen zerrenda aldatuz joaten dela agerikoa da. Haatik, zerrenda hori garaiko gizartearen isla litzaeke. Bertute ezberdinak jarri dira mahaigainean, baina Aristotelesek zuhurtziaren bertutea azpimarratu zuen. Bertute hau ezagutza praktikoari lotuta egongo litzateke eta oinarrizkoa da bere proposamen etiko-politikoan.

Nikomakorentzako etika hamar liburutan banatzen den obra da eta liburu bakoitzean gai ezberdin bat jorratzen du, hala ere, beti bere proposamen etiko-moralarekin zeriukusia daukan edukia jorratuz. Era honetan, ongiari, zorionari, bertuteari, neurritasunari edo bertute intelektualei buruzko gogoeta egingo ditu besteak beste. Era pragmatiko eta induktiboan proposatzen digu bere ikuspegi etikoa, ez da Platonena bezain idealista. Bertan, Sokratesek aipatutako definizioaren zantzuak topatuko dira, zoriontasuna ongi bizitzearekin lotuta dagoelakoan, hala ere, Aristotelesek beste era batera definituko du zer den ongi bizitzea eta mundu bakar batean mugatzen saiatzen da bere proposamen etiko eta filosofiko osoa.

Lehenengo librura

Liburu honetan, giza ekintzen helburua zein den aztertzen du filosofoak. Era berean, zoriontasunaren (eudaimonia) izaera aztertzen du, eta bertute etikoen eta dianoetikoen arteko desberdintasuna. Esan bezala, zoriontasunaren azterketa sistematiko bate giten du Aristotelesek lehenengo liburu honetan eta gizakiaren bizitzaren azken helburu gisa definitzen du eta honen interpretazio ezberdinak egiten ditu eta baita hau lortzeko proposatzen diren metodoak aztertzen ditu. Bost metodo zehazten ditu, plazeraren esklabu izatea (gehiengoaren pentsamendua); politikaren modu fin eta aktiboa (ohorea ekarriko du eta jakintsuek eskuratuko dute); bizitza kontenplatiboa edukitzea; bertuteak edukitzea, baina inaktibo egotea oinazeak pairatzearren eta diruaren produkziora bideratutako bizitza.

Zoriontasuna konzienteki lortzen den zeozer dela azpimarratzen du filosofoak, neurri batean Jainkoaren esku-hartze bat dela medio, eta inolaz ere ustekabean gertatzen den zerbait bezala ere, ahaleginez lortu behar dela deritzo filosofoak. Gainera, honen izaera kolektiboa azpimarratzen du, azken finean, politikaren eginkizun berbera eduki behar duela defendatzen baitu. Egilearen ustez, banakoarentzat ederragoa eta jainkotarragoa dena komunitatearentzat dena baino balio gutxiagoa du. Hala ere, gizarteak zoriontasuna gizakion azken helburu gisa bezala definitzeaz gain, ongi bizitzearekin eta gauzak ongi egitearekin lotu arren, agerian uzten du eztabaidak egon badaudela jendeartean; pertsonen, gehiengoaren eta jakintsuen artean. Era honetan, etika ez du diziplina guztiz ziur eta guztiz zehatz bezala definitzenHorretaz gain, gure inguruko eta maite ditugun pertsonen zorionak gugan ere eragin dezakeela azpimarratzen du eta zalantzan jartzen du egoera horrekiko egiten diren laudioroen izaera. Gainera, zoriontasunak era batean norberaren autarkia behar du, haatik, bere ikuskera antropologikoak dio gizakia izaki politiko bat dela, beraz, ezin liteke guztiz zoriontsu izan isolatuta biziz gero. Hortaz, bertuteen erabilera aktibo baten eta bizitza oso baten batasuna izango litzateke zoriontasuna Aristotelesen arabera.

Bere ikuspuntu antropologikoak garrantzia izango du bertuteei buruzko gogoeta egiten duenean, honetan, bertute etikoak eta dianoetikoak ezberdintzen dituelako. Etikoetan arimaren ikuspuntu aristotelikoan alderdi irrazioanala azalarazten duten arimeei egokituko baitzitzaizkien, hala ere, irrazionalak izan erren, arrazoiak bertan esku har dezake. Bestetik, bertute dianoetikoak edukiko lituzke, intelektualak eta gizakiaren arrazoitzeko gaitasunari hertsiki lotutakoak, arima arrazionalari alegia.

Bukatzeko, filosofoak zoriontasu izateko zoriontasuna bere osotasunean ulertu behar dela dio, horrela, hau sustengatzen duen bertutearen ezagutza eskuratzea eta baita giza naturaren ezagutza eskuratzea ezinbestekoa izanik.Beraz, ikus daiteke zoriontasuna jarduera praktikoekin lotzen dituela (bertuteen erabilera) eta baita giza existentziaren ulermenaren beharra dagoela, alegia, jarduera praktiko-teoriko bat litzateke. Gainera, bizitza etiko eta orekatu baten beharra azpimarratzen du zoriontasunerako bide gisa.

Bigarren liburua

Bertutearen teoriari buruz arituko da Aristoteles bigarren liburu honetan. Honetan bertuteen teoria sakonki azterutko du eta beruteen izaten naturala azpimarratu egingo d era bertutearen izaeraren eta horrek ohiturekin, plazerarekin eta oinazearekin duen harremanaren azterketa sakona ematen du, baita eguneroko bizitzan bertutea lantzeko aholku praktikoak ere. Gainera, berutea bestelako ezagutza motekin koparatzen du Aristotelesek atal honetan. Hasteko, bertute intelektua (dianoetiko) eta moralen arteko ezberdintasuna agerian uzten du eta ohiturak bertutea sortzeko duen garrantzia azpimarratzen du, gizaki bat ez litzateke bertutetsu soilik aldi batez bertutetsu jokatzeagatik, ohituraz eta intuitiboki jokatu beharko luke bertutetsu. Gainera, ohituren harira, haurtzarotik ohitura onak hartzeko beharra zeharo garrantzitsua dela deritzo. Eztabaidatutako beste alderdi bat da bertute-egiktzak egitean bertutetsu bihurtzen garela, bertutea eta arte arruntak bereiziz eta egintza bat benetan bertutetsua izateko beharrezko baldintzak ezarriz. Berutearen-teoria orokorra ere jorratzen da bigarren libruru honetan, honetan hiru elementu nagusi hautematen dira ariman: grinak, ahalmenak eta ohiturak. Gainera, Aristotelesek bertutea pertsona betetzen eta bikaintasunera eramaten duen ohitura gisa definitzen du honetan eta hau giza sentimenduen eta ekintzen muturren artean erdibide zuzena aurkitzean datzala argudiatuko digu filosofo klasikoak. Gainera, orokortasun horiek kasu berezietan aplikatzen dira, hala nola balioa, neurritasuna eta eskuzabaltasuna, besteak beste, bertute bakoitzaren kontrako muturren arteko ingurune bertutetsua identifikatuz. Muturrak elkarrengandik ingurunetik baino urrunago daudela nabarmentzen da, eta bertutea lantzeko aholku praktikoak eskaintzen dira, hala nola autoezagutza, hau da, introspekzioa eta plazerarekiko erresistentzia.

Moralaren izaera naturalaz aritzen da bigarren liburu honetan eta azpimarratu egiten du moralaren izaera praktikoa, diziplina hau guztiz teorikoa ez dela azpimarratuz. Neurritasun edo zuhurtizaren bertutearen garrantzia agertzen da, teoria etiko aristotelikoaren oinarria litzatekeena. Honekin, muturren aurka joko genueke, era honetan gehiegikeri zein gabeziak saihestuz. Honi jarraiki, plazeren eta oinazeei gaiari heltzen dio Aristotelesek. Hauek giza bizitzan eta bertutean duten garrantzia azterten du. Aristotelesen arabera, banakoaren arabera erantzun ezberdin bat emango da eta erantzun horrek ezberdinduko ditu gizaki batzuk beste gizaki batzuetatik. Bestetik, bi sentimendu hauek moralaren eta politikaren aztergai garrantzitsuak liratezkeela azpimarratzen du.

Hirugarren liburua

Bertutearen izaten naturala lantzen da berriz ere, hala ere, liburu honetan giza borondatearekin daukan lotura lantzen da. Honetan, borondatearen inguruan borondatez egiten dena zehazten du eta baita borondatez egiten ez dena. Azken honetan, bi espezie nabarmentzen dira, indarrez egiten diren ekintzak eta ezjakintasunez egiten direnak. Ekintza mistoak ere agerian uzten ditu eta baita goragoko indar batek inposatutakoak. Gainera, nahita egiten denaren eta nahigabean egiten denaren deinizio orokor bat ematen da liburu honetan eta argi uzten du Aristotelesek ongiak eta plazerak ez daukatela gure gaineko kontrolik.

Aristotelesek gizakiaren ekintzak borondatezkoetan eta nahigabeetan banatzen ditu. Nahigabeko ekintza gizakiarengandik kanpoko lehen printzipio baten ondorio da, indarra edo ezjakintasuna bezala, borondatezkoa, aldiz ez den egintza nahigabekoa da, eta ez da damutzen. Horren ostean, Aristotelesek lehentasun moralaren edo intentzioaren teoria landuko du. Honetan, grinetatik, desiretik, nahimenetatik eta pentsamendutik bereizten diren ekintzak aztertutko ditu, eta gure ebazpenen aurreko deliberazioarekin duen harremana aztertzen saiatuko da. Baina hautapen arrazionala nahitako ekintza baino murritzagoa da, ekintza hori gure boterearen barruan baitago, eta ez nahitaez gutiziaren arabera, baizik eta deliberamendu baten emaitza. Egin daitekeen zerbait eztabaidatzen da, ez egien gainean, ezta besteen ekintzen gainean ere; gainera, bitartekoak deliberatzen dira, eta ez helburua, helburua ez baita xede gisa aukeratzen.

Gainera, Aristotelesek gure ekintzak borondatezkoak direla azpimarratzen du eta bertute eta bizioak borondatezkoak ez direlaren teoria errefutatu 89egiten du. Horretaz gain, gure ohiturak guk geuk kontrolatzen ditugula argi utzi nahi du.

Gainera, balioaz hitz egiten dugu Aristotelesek eta koldarkeriaren eta ausarkeriaren bitarteko gisa definituko digu sendotasunaren balioa. Ausarta den pertsona batek beldurra edukitzeaz gain jokatzen du, ez litzateke ausarta beldurrik gabe jokatzen duena. Egoera horietan konfiantzaz jokatuko du gizakiak, baina ez gehiegikeriz. Aurkeztutako bertutearen balioa gizakiaren karakterean ikusiko dugu, egoeren aurrean sendo eta ausart mantentzean ikusiko dugu eta ez aurretik emandako kalkulu edo aurreikuspenetan.

Hirugarren bertute bat aurkezten digu Aristotelesek liburu honetan, neurritasuna. Bertute hau neurrigabekeriaren eta bihotzagabekeriaren artean dagoen bertutea litzateke eta gorputzari lotutako plazerekin agertzen da. Filosofoaren arabera, badira plazer naturalak eta gizabanakoaren plazerrak: ezberdinketa horren analisia eginez gero, Aristotelek azpimarratzen du, plazer naturaletan erratzea gehiegikeria dela beti, eta plazer indibidualetan, aldiz, erratzea ez dela beti gehiegizkoa izaten. Oinazea dator bertute hori ez duenak bere plazerak ere lortzen ez dituenean. Neurrigabekeria koldarkeria baino borondatezkoagoa da, zeren beti hautu positibo batekin etortzen baita, gaitzesgarriago bihurtuz.

Laugarren liburua

Hemen Aristotelesek neurtasun eta sendotasunaz gain, dauden bestelako bertuteak aztertzen ditu. Horien artean daude eskuzabaltasuna, handitasuna, handitasuna edo ekitatea. Honetan gizakiari aurkeztu ahal zaizkion hainbait egoera agerian uzten ditu eta bertute hauek duten garrrantziaz ohartaraziko digu. Bestetik, bizitzan behar diren bestelako bertuteei buruz hitz egingo digu filosofo greziarrak, fizitzako bertute bezala izendatuz. Bertute hauek egia esatea eta umorea bezalakoak liratezke. Bukatzeko, lotsa aurkeztuko du. Lotsa kritikatu beharrean sentimendu bertutestu bezala definitzen du. Sentimendu moral honek, Aristotelesen ustez, gazteei euren sentimenduetan erdiko terminoa aurkitzen lagutzen diela esaten digu.

Bostgarren liburua

Liburu honetan Aristotelesek bertute handienetako bat aipatzen du, justizia, filosofoarentzat bertuterik garrantzitsunetarikoa delakoan. Aristotelesek bi justizia mota ezberdinduko ditu: alde batetik, justizia unibertsala, eta, bestetik, justizia partikularra. Justiziaren bertutea injustiziarekin konparatzen du liburu honetan. Filosofoak azpimarratuko du justizia besteen gaineko bertute bat izango litzatekeela eta praktikan jartzeko zailena litzatekeela, azken finean, zailagoa delako bertutea besteei aplikatzea norbanakoari aplikatzea baino. Justizia hau justizia orokorra litzateke. Haatik, badago justizia partikular bat.

Justizia partikularrari dagokionez, filosofo graziarrak beste bi banaketa egingo ditu: banatze-justizia eta transakzio justizia. Banatze-justizia gizarte batean ondasunak esleitzeari dagokio, eta esleitze hori bidezkoa edo zuzena den kantitatean egin beharko dela dio eta hau proportzio geometriko batekin egingo litzateke. Bestetik, transakzio-justizia esleiketari ere dagokio, haatik, era aritmetiko batean eginda. Filosofoak justizia partikularren banaketa hau ekonomiari aplikatzen dio eta justizia injustizia bat egitearen eta pairatzearen erdiko puntua dela dio. Hala ere, Aristotelesek antzeman egiten du kasu honetan bere erdiko terminoaren formulak ez duela pasioekin bezala jarduten, honetan erdiko terminoa berdintasun proportzionala baita.

Justizia motak zehaztu ostean, Aristotelesek legeen eta justiziaren arteko harremana zehazten saiatzen da. Filosofoaren ustez, ezinbestekoa da harreman hau zehaztea bestearen ongia lortzeko, azken finean, filosofoaren ustetan,norbanakoak beti bere ongia bilatzen egongo baita, horrela ikuspegi egoista bat plateatuz. Bertan, politikaren jardutea saartuko da eta justizia natural bat dagoela ziurtatzen du eta beste justizia legal bat. Azkeneko hau aldakoarra da eta lege horiek onartu ostean jarraitu beharko liratezke. Gainera, aldakortasuna arau unibertaslekin dauden harreman aldakorren ondorio gisa azaltzen du Aristotelesek.

Bukatzeko, Aristotelsek justizaren kontrako hainbat ekintza azaltzen ditu eta horri jarraiki, injustizia pairatzen duen norbaitek era bolutario batean ezi dezakeela egin azpimarratzen du. Era horretan, inork ezin lezake egin injustiziarik bere buruari, suizidioaren bidez kasu. Kasu zehatzetan ekitateak injustizia gailenduko luke legeak zuzentzeko orduan, arau unibertsalek ez baitute kasu partikular guztiak barne hartzen.

Seigarren liburua

Aristoteles bertute intelektualei buruz arituko zaigu, edo beste era batera esanda, bertute dianoetikoei buruz. Liburu hau proposamen etiko aristoetelikoaren ulermenerako ezinbestekoa dela diote adituek eta bost bertuteen azterketa egiten du. Honetan, arimaren zatiketa agerian utziko du eta alderdi arrazional bat eta irrazional bat dagoela aipatuko digu. Alderdi arrazionalari buruz jardungo da honetan eta arimaren zati hau beste bi azpizatitan banatzen dela aipatuko digu, alderdi zientifikoa eta kalkulatiboa. Filosofo greziarraren ustez bertutea zati bakoitzaren alderdirik onenean aurkitu behar dela deritzo.

Aristotelesek aukeramenaren eta ekintzaren auzia landuko du eta bere ustez, ariman badira hiru printzipio ekintza eta aukeramena zehazten dutenak: perzapzioak, adimena eta desirak. Filosofoaren ustez bertute moralak aukeramenak baldintzatuta daude, hortaz, benetako arrazoimena eta desirak bat egin beharko lukete aukeramena ona izan dadin. Gainera, ulermena eta egia arimaren alderdi praktikoari hertsiki lotuta daudela aipatzen du, horrela desira zuzenarekin bat etor daitezke. Alderdi praktikoan adimenak eta desirek elkar eragiten dute eta bertutea pentsatzearen eta izarearen menpe dago. Desira zuzen hori ondoren aurkeztuko duen zuhurtziaren bidez lortuko da, adimenaren alderdi praktikoak emandako bertutea.

Arimaren banaketaren ostean bost bertute intelektual aurkezten dizkigu: zientzia, artea, zuhurtzia, jakinduria eta adimena. Zientzia beharrezko eta betiereko bezala definitzen du eta frogapenera bideratzen du. Artea, aldiz, produkzio edo sormenerako gaitasun arrazoionalarekin lotzen du. Zuhurtzia litzateke Aristotelesen proposamen etiko-politikoaren oinarria eta honekin erdibidea aurkituko dugu, bertute dianoetiko hau beren buruarentzat onena eta egokiena dena bilatzen dutenengan egongo litzateke eta bertute dianoetiko praktiko bat izango litzateke. Bertute honek giza ekintzei buruzko ongia lortzen lagunduko gintuzke. Zuhurtziak etika eta politikaren batasuna ekarriko luke, azken finean, helburu berdinak lortu nahi direlako, erdibidea. Zuhurtzia, etikan, kasu partikularretan norberaren edo gizatalde baten ongia bilatzeko erabiliko da, politikan, aldiz, orokorragoa litzateke eta polisaren ongia bilatzeko erabiliko da. Ulermenak, bestetik, ezagutzaren oinarrizko printzipioak begiesteko aukera ematen du. Bukatzeko, jakinduria ezagutza mota perfektuena litzateke, zientzia adimenarekin elkartuko luke eta berez bikainena denaz arduratuko litzateke. Adimernaren alderdi teorikoa litzateke eta gailentzen den bertute gisa definituko genuke, azken finean, arimaren izaterik gorenari dagokion ezahutza lortzen baita, egoera honetan, ikusiko dugu Aristoelesek bizitza kontenplatiboari ematen dion garrantzia.

Zazpigarren liburua

Liburu honetan Aristotels Sokratesen ideietatik haratago doa eta zer izango litzateke ongia egitea eta ongia egitera prest egotearen arteko ezberdintasunak jorratzen ditu. Pertsona zuhur batek zuzena zer den jakingo luke eta zuzen jokatzeko prest egongo litzateke. Bestetik, pertsona inkontinenteak zuzena zer den jakingo luke, haatik, ez du zuzen jokatzen zuzen jokatzeko prest ez egoteagatik. Beraz, egoera honetan ikus daiteke Aristoteles ez litzatekela intelektualismo moralaren defendatzaile izango, bigarren kasuan ongia ezagutu arren, ez baitu ongi jokatzen. Aristotelsen arabera, pertsona inkontinente bat ez litzateke bere bizioen jarraitzaile, honek bere kontrol falta onartzen duelako eta aldatu nahi duelako. AItzitik, bizioen jarraitzaile bat ez da hortaz koziente.

Kontinentzia falta plazerarekin zuzenezko erlazio bat daukala dio Aristotelesek. Filosofoak gizakiak plazera bilatzen duela azpimarratzen du, plazer hau sarritan xede bilakatuz. Haatik, inkoninentzia beharreko plazeren bilaketan gertatzen den kontrol eza bezala definitzen du, honen adibide liratezke jateak ematen digun plazera edo sexuak ematen digun plazera. Bestetik, kontinentzia duen pertsona batek zuhurtziaz jokatuko luke eta plazer aukeraketa arrazional bat egingo luke. Pertsona inkontinente batek zuhurtzia duen pertsona batek bezala penstatuko luke, alabaina, neurritasunik gabeko pertsona batek bezala jokatuko luke, zuhurtzia alor teorikoan aplikatuz, baina alor praktikora eraman gabe.

Bukatzeko, Aristotelesek bestelako autoreek plazerari buruzko emandako definizioen azterketa egiten du. Espeusipo bezalako autoreek plazera ongi bat ez dela azpimaratzen dute eta sarritan gaitz bezala definitzen dute. Eudoxo bezalako autoreek, aldiz, kontrakoa defendatzen dute eta autoreak ongi goren bezala definitzen du. Aristotelesek erdibide bat aurkitzen du plazera definitzeko. Honen aburuz, plazera ongi bat izan daiteke, baina biziora gida gaitzake eta hau giza naturaren konplexutasuna dela eta gertatzen dela dio. Beraz, plazera ez litzateke ongir gorena, baina ongi bezala kontsidera liteke.

Zortzigarren liburua

Adiskidetasunaren azterketa sakona egiten da liburu honetan eta Aristotelesek lagun mota ezberdinak sailkatuko ditu. Gainera, adiskidetasunaren eta politikaren arteko lotura egingo du autoreak. Filosofoak adiskidetasuna bertute gisa kontsideratzen du edo bertutearen jarduerari hertsiki lotutako zerbait. Aristotelesek bizitza osoan zehar lagunen beharra daukagula erakutsiko du gaztarotik zahartzarorainoko bidea egiten. Politikarekin zerikusi handia duela ikusiko da gobernariek beharrezkoa dute adiskidetsauna, azken finean, honek ematen baitu egonkortasun sozial eta politikoa.

Aristotelesek hiru lagun mota ezberdindu zituen. Lehenengoa, erabilgarritasunagatik sortzen den adiskidea litzateke, interes pertsonalak daude honen atzean eta ez du elkarrikikotasun emozionalik behar. Bigarrena, plazerak sortutako adiskidetasuna litzatekeeta hauek plazerean oinarrituta daudenez erraz alda daiteke. Bukatzeko, elkarrekikoa adiskidea egongo litzateke eta honetan elkarrekikotasun emozionala legoke. Azken honek bestearen ongizatea kontutan hartzen du eta banako bertutetsuek lortuko dute, gainera, denboran iraungo du elkarrekikotasun afektiboa dela eta. Azkeneko hau baliotsuena izango litzateke, baina arraroena da, azken finean, denbora behar duelako elkarrekikotasun hori sor dadin. Gizaki onek soilik eduki dezakete elkarrekikotasunari lotutako adiskidetasuna Aristotelesen aburuz, azken finean, interes propioak eta plazera atzean uzten direlako, beraz, gizaki gaiztoek ezin lezakete lagunik eduki. Paradoxikoa dirudi, errazagoa dela erabilgarritasunarengatik edo plazerarengatik lagunak bilatzea eta hauen kopurua handiagoa izatea, haatik, gizaki onek jakingi dute elkarrekikotasunean oinarritutakoak kalitate handiagoa daukatela eta berdintasunez eta erantzunkizunez jokatu behar dutela. Filosofo greziarraren ustez, adiskidetasunaren oinarrian maitasuna egongo litzatek eta gainera, maitatzean maitatua izatean baino gehiago oinarrituko zen.

Hala ere, harremanetan desberdintasunak sortuko dira mednekotasun harremana edukiz gero, autoritate batekin eta obediente batekin. Hala ere, elkarren arteko obedientzia sustatuz gero, harreman sendo eta luzaroko bat sortuko da. Aristotelsen arabera, justiziaren eta adiskidetasunaren arteko ezberdintasuna meritoaren ebaluazioarekin zerikusia du, justizian meritoa eta bertutea alderdi kualtitatiboa (zigorrak, sariak...) baino aurretik joaten, eta adiskidetasunean, alderdi kualitatibotik (interesetik) merito eta bertutera joaten. Hala ere, elkarrekin lotura daukate, adiskideak elkarren artean justuak izango direlako eta beraz, komunitate batean adiskideak izatea elkarren arteko jokabide justu bat ekarriko luke.

Bukatzeko, gobernu mota ezberdinak eztertzen ditu. Hiru gobernu mota proposatzen ditu hoberenetik okerrenera. Lehenengoa monarkia litzateke, ondoren, aristokrazia eta bukatzeko demokrazia edo timokrazia bat. Hala ere, gobrenu hauek gobernarien interes propioetara jotzen badute degradatu egingo liratezke eta gobrenu biziotsuak izango liratezke, degradaruak. Monarkiatik tirania sortuko litzateke, aristokraziatik oligarkia eta demokraziatik demagogia. Gainera, harreman ezberdinen azterketa burutuko du azkeneko azatian, non hainbat adiskidetasun kasu aztertuko dituen, hala nola, ahaidetasuna dagoenen arteko adiskidetasuna

Bederatzigarren liburua

Aristotelesek adiskidetasunaren analisiarekin jarraituko du liburu honetan eta etikarekin daukan harreman intrintsikoa zehazten saiatuko da. Aristotelentzat adiskidetasuna banako bakoitzak beste banakoaren ongia bilatzen duenean eta antzeko erantzun bat bilatzen duenean gertatzen da eta ezberdintasunak eta desenainuak harrema bukatzea ekar dezake.

Aristotelesek deritzo adiskidetasunaren benetako erraia norberaren maitasuna izango litzatekeela, bere burua maitatzen duen norbaitek besteak maitatzeko gaitasuna duelako, eta beraz, adiskidetasun harremanak sortzeko gaitasunak edukiko lituzke. Era honetan, benetako maitasunak gizakiaren azken xedea bilatzea ekarriko luke, Aristotelsen arabera, adimenaren eta noble izatearen garapena litzateke. Maitasun honek lagunengatik sakrifikatzea justifikatuko luke, gizakiak bere antzekoa den abilatzen duenez eta lagun batek bere azken xedea bilatzen ari baldin badu, posiblea litzarteke bizikidetza eta gainera aberasgarria suerta litzateke. Aristotelesek azpimarratzen du ez dela ikuspuntu egoista bat, egoismoa maitasun faltsu eta egozentriko gisa definitzen du eta.

Gizakia animalia politikoa denez, zoon politikon, besteen mende dago bere ongizaterako eta garapen pertsonalerako. Beraz, egoera honetan adiskideen garrantzia izugarria da hauek garapen pertsonalerako, autoerrealizaziorako eta garapen moralean lagunduko baitute.

Hamargarren liburua

Azken zati honetan hasieran hartutako gaiak jorratuko ditu, zoriontasuna eta plazera. Liburu honetan Aristotelesen ustetan benetako zoriontasuna zertan datzan zehaztuko du. Honetan gizakion bizitzan plazerak duen garrantzia agerian utziko du filosofoak eta honen naturaltasunari buruzko hainbat teoria analizatuko ditu, batzuk plazera ongi gisa hartuz eta beste batzuk oinaze gisa hartuz. Honi jarraiki, Aristotelesek ideia horiek errefutatu egingo ditu eta bere plazeraren teoria proposatuko du. teoria honetan plazera bere osotasunean hartuko du izate zatiezin bezala eta giza ekintza osatu egiten duela aipatuko du arrazoiarekin bat datorrenean.

Jarraian plazer mota ezberdinak aurkeztuko ditu Aristotelesek eta zoriontasunaren teoria ekintza libre independiente eta bertutetsu bezala definituko du. Honetan, zoriontasun intelektiualaren gailentzea azpimarratuko du obraren autoreak bestelako zoriontasunekin konparatuz eta bizitza kontenplatiborantz bideratzen saiatuko da. Aristotelesek azpimarratu egiten du plazera ezin daitekeela jarraia izan, bihotzmina bezala; azken finean, giza ahultasunak eta berria denarekiko erakarpenak ekidingo duelako. Gainera, aurretik aipatu duen bezala, kanpo eragileak ez ditu ukatzen eta kanpo zoriontasun horren beharra azpimarratzen du mugatua izan arren.

Bukatzeko, hezkuntzaren eta legearen zeregin garrantzitsua azpimarratzen du Aristotelesek. Honen ustez, hezkunak eta legeak garapen moralaren eta zoriontasunaren bilaketan lagundu behar dute. Gainera, bere porposamenak egiten duen bezala, atal teoriko eta praktikoen sustatzea eskatzen du eta gobernarien eginkizuna gizarte justu eta bertutetsua sortzea dela azpimarratzen du.

Obraren eragina

Bertutearen teoriaren oinarrian aurkitzen den giza izaerari buruzko kontzepzioa, sarritan kritiken jopuntuan dagoena. Zenbait autoreren ustez ikuspegi antropologiko hori guztiz okerra da, giza izaera kontzeptu hutsa delako, hau da, fiktizioa. Proposamen etiko horien garapen historikoari dagokionez, Tomas Akinokoa da Erdi Arokoko filosofian aristotelismoaren irakaskuntzak lantzen dituen filosofoa etikaren eta politikaren alorrean. Hala ere, aipatzekoa da doktrina kristaua justifikatzeko eta honen ideiak justifikatzeko erabiliko duela Arsitotelesen proposamen etikoa. Tomas Akinokaok filosofo klasikoaren hainbat obra iruzkindu zituen, horien artean, Nikomakorentzako etika. Tomas Akinokoak egindako iruzkinea Suma Teologiaren bigarren zatia idatzi zuen 1271 eta 1272 urteen inguruan. Suma Teologikoak ere eduki etikoa du. Nikomakoari egindako iruzkinean, Tomas Akinokoak dio Aristotelesen arabera, gizakiaren azken helburua zoriontasuna dela. Tomas Akinokoak zoriontasuna jarduera atsegin gisa ulertzen du eta jainkoari hertsiki lotutakoa, lege justuek gobernatutako gizarte baten barruan adimenaren perfekzioari esker portu onera eramana. Jarduera atsegin horrek nahikoa izan behar du gizakiak zoriontsu izateko duen berezko gosea asetzeko. Ikus daiteke, beraz, etika teleologiko bat litzatekeela bai Aristotelsen proposamenean agertzen dena, eta baita Tomas Akinokoak defendatuko duena.

XX. mendearen erditik aurrera bertutean oinarritutako teoria berrien garapena eman zen berriz ere. Joera neoaristotelikoa dela esan daiteke, eta teoria neoaristoteliko ezagunena Alasdaire Maclntyre izan da. Teoria hauen punturik indartsuena ni-aren izaera soziala da, hots, besteek komunitatearekin duten lotura estua azpimarratzen dute. Hori dela eta, planteamendu hori defendatu duen zenbait autore komunitaristatzat hartu da, eta etika XX. mendeko filosofiaren mugarrietako bat izan zen komunitaristen eta liberalen arteko polemikari erreferentzia eginez.