Marokoren konkista frantsesa
| Marokoren konkista frantsesa | |||
|---|---|---|---|
| Afrikaren banaketa | |||
_-_Pacfication_du_maroc_(1907-1927).jpg) | |||
| Data | 1907-1934 | ||
| Lekua | Maroko | ||
| Emaitza | Frantziar garaipena. Fezeko ituna Marokoko Protektoratu Frantsesa sortu zen. Erresistentzia taldeak garaitzea. | ||
| Lurralde-aldaketak | Madrilgo ituna Maroko Espainiaren eta Frantziaren artean banatu zen. | ||
| Gudulariak | |||
| |||
| |||
| Buruzagiak | |||
| Galerak | |||
| |||
.svg){kind=small}
Marokoren konkista frantsesa 1907an hasi eta 1934 arte jarraitu zuen gatazka izan zen. 1912ko Fezeko Itunarekin, Frantziak Marokon protektoratua lortu zuen eta hurrengo bi hamarkadetan herrialdearen kontrola hartu zuen.
Protektoratuaren aurretik[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Frantziako tren transahararrak, 1897an Aïn Séfrara iritsi zenak, Figuig oasiko lotura ekonomikoak Fezetik Oranera birbideratu zituen.[2] 1900az geroztik, tropa frantziarrak eskualdera iritsi ziren. Touaten oasiaren konkistak Aljeria eta Marokoren arteko mugaren berregitea ekarri zuen 1901ean, eta Aljeria Frantseseko kolonoen lobbyak presio egin zion Parisko gobernu frantsesari, eskualde hori koloniza zezan eta Aljeria Senegalekin lot zezan. Hubert Lyautey ofizialaren agindupean, frantsesek Bexar hartu zuten 1903an[2]. Charles Jonnart Aljeriako gobernadore nagusiaren aurkako erasoaren ondoren, Frantziako indarrek Ksar Zenaga bonbardatu zuten Figuigen, Le Petit Parisienek indar-earkustaldi gisa deskribatu zuena, "marokoarrei gure kanoien boterea eta irismena erakusteko".[3]
1904ko Entente Cordialerekin, Britainiar Inperioak Marokoren neutraltasun eta independentziaren alde egin zuen, eta 1906ko Algecirasko Konferentziak frantziar nagusitasuna finkatu zuen Marokon.
Prentsa eta iritzi publikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1880ko Madrilgo Konferentziaren ondoren, bereziki, Marokoko prentsa borroka-eremu kolonial bihurtu zen.[4] 1904tik aurrera, Tangerko Legazio frantsesak Es-Saada argitaratu zuen, arabieraz idatzitako egunkaria, interes frantsesak sustatzeko eta Marokoko iritzi publikoan eragiteko. Helburu nagusia Muhammad al-Kabir al-Kattani eta Ma al-Aynayn bezalako erresistentzia-lider sufiak izan ziren.[4][5][6]
Ujdaren okupazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1907ko martxoan, tropa frantsesek Ujda hartu zuten Marrakexen Émile Mauchamp hil ondoren.
Casablancako bonbardaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1907ko abuztuan mendebaldeko fronte bat ireki zen Casablancako bonbardaketaren bidez. Frantziako indarrek, gero, Shawiyako lautadara egin zuten, frantziar historialariek "la pacification de la Chaouia" deitzen duten kanpainan.
Ekialdeko kanpaina[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1911rako, Frantziako kanpaina ekialdetik gaur egungo Aljeriako hego-mendebaldera iritsi zen, Ziz ibaira, Marokoko mugatik 200 miliara. Horrek, Frantziaren kontrolpean jarri zuen Marokoko hego-ekialdeko eskualde Sahara-aurreko hedadura handia[7].
Feseko Itunaren ondoren[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1911ko maiatzaren 21ean, Frantziak Fes hiria okupatu zuen Abd al-Hafid sultanaren eskariz, Agadirko krisialdia eragin zuena. 1912ko martxoaren 30ean, Abd al-Hafid sultanak Fesko Ituna sinatu zuen, Marokoko subiranotasuna Frantziari formalki lagaz, Marokoko Protektoratu Frantsesa sortuz eta 1912ko Fezko istiluak eraginez. Nahiz eta sultana eta makhzena ados egon itunarekin, eskualde asko matxinatu egin ziren eta konkistari eutsi zioten 1934 arte, Frantziak Maroko bakean zela adierazi zuenean. Bere segurtasuna bermatzeko, frantziarrek Fesko auzitegia Rabatera eraman zuten, gaur egun hiriburua ere badena. Marokoren konkistak 22 urte baino gehiago hartu zituen. Zenbait eskualdetan, Frantziako agintariak tokiko buruekin lankidetzan jardun zuen, ez indar militarrarekin.
Fezeko intifada[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1912ko apirilaren 17an, Marokoko infanteria Fezko goarnizio frantsesean mutinatu zen. Marokoarrek ezin izan zuten hiria hartu eta frantziar sorospen-indar batek garaitu zituen. 1912ko maiatzaren amaieran, Marokoko indarrek eraso egin zioten Fezko goarnizio frantses hobetu bati.
Sidi Bou Othmaneko gudua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1912an Sidi Bou Othmaneko gudua, frantsesek Ahmed al-Hiba garaitu eta Marrakex konkistatu zuten.
Zaiango gerra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Marokoko tribu berbereetako Zaian Konfederazioak frantsesen aurkako oposizioa egin zuen 1914 eta 1921 artean. Gras-Hubert Lyautey jeneralak Frantziaren eragina Aljeriarantz zabaldu nahi izan zuen, Atlas Erdialdeko mendien bidez. Zaienek horren aurka egin zuten, Mouha ou Hammou Zayani buru zutela. Gerra ondo hasi zen frantziarrentzat, berehala hartu baitzituzten Taza eta Khenifrako hiri nagusiak. Khenifrako gotorlekua galdu arren, zaianek galera handiak eragin zizkieten frantsesei.
Lehen Mundu Gerra hasi zenean, Frantziak tropa batzuk kendu zituen Europan zerbitzeko, eta 600 baino gehiago galdu zituen El Herriko guduan. Hurrengo lau urteetan, frantziarrek beren lurraldeko zatirik handiena gorde zuten, nahiz eta Potentzia Zentralek Zaian Konfederazioari inteligentzia eta laguntza finantzarioa eman zioten, eta inoiz bukatzen ez ziren erasoek frantziar indarrak asko murriztu zituzten.
Armistizioa Alemaniarekin 1918ko azaroan sinatu ondoren, tribuetako indar garrantzitsuek frantsesaren aurka jarraitu zuten. Frantsesek berriro ekin zioten erasoari Khenifra aldean 1920an, eta blokau batzuk ezarri zituzten Zaianen mugitzeko askatasuna mugatzeko. Hammouren seme-alabekin negoziazioak hasi zituzten, eta haietako hiru, beren jarraitzaile askorekin batera, frantziarren mende jartzera bultzatu zituzten. Zaian Konfederazioan banaketa bat egin zen, frantziar boterea babesten zutenen eta oraindik aurka zeudenen artean, 1921eko udaberrian Hammouren heriotza eragin zuen gertakaria, barne-borroken ondorioz. Frantsesek gogor eta behin eta berriz eraso zioten Erdialdeko Atlasari, eta horrek baketu egin zuen ingurua. Zenbait tribuk, Moha ou Said buru zutela, Atlas Garaira ihes egin zuten eta frantsesen aurkako gerrilla gerra jarraitu zuten 1950eko hamarkada arte.
Rifeko gerra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Yusef Marokokoaren erregealdia, 1912tik 1927ra bitartean, zurrunbilotsua izan zen, eta Espainiaren eta Frantziaren aurkako altxamendu ugari izan zituen. Horietako larriena Rif mendietan altxatze bereber bat izan zen, Abd el-Krimek zuzendua, Rif mendian errepublika bat ezartzea lortu zuena. Matxinada hori Espainiak iparraldean kontrolatutako eremuan hasi bazen ere, Frantziak kontrolatutako eremura iritsi zen. Frantzia eta Espainiako koalizio batek azkenean matxinatuak garaitu zituen 1926an.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b Gershovich, Moshe. (2000). French military rule in Morocco : colonialism and its consequences. F. Cass ISBN 0-7146-4949-X. PMC 40954025. (Noiz kontsultatua: 2022-12-14).
- ↑ a b Miller, Susan Gilson. (2013). A history of modern Morocco. Cambridge University Press ISBN 978-1-139-62469-5. PMC 855022840. (Noiz kontsultatua: 2022-12-13).
- ↑ a b (Ingelesez) «Le Petit Parisien. Supplément littéraire illustré» Gallica: 98. 1903-06-21.
- ↑ a b (Arabieraz) «تاريخ الصحافة العربية - المغرب» الجزيرة الوثائقية 11 May 2016.
- ↑ «متصوفة استهوتهم "السلطة الرابعة" : 20 مقالا عن الطريقة الكتانية» الصباح July 11, 2012.
- ↑ «متصوفة استهوتهم "السلطة الرابعة" : شيخ الطريقة المعينية "صحافيا" في "السعادة"» الصباح July 10, 2012.
- ↑ Miller, Susan Gilson. (2013). A history of modern Morocco. Cambridge University Press ISBN 978-1-139-62469-5. PMC 855022840. (Noiz kontsultatua: 2022-12-13).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2935421
Multimedia: French conquest of Morocco / Q2935421