Mihai Eminescu

Mihai Eminescu
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Михай Эмин
Jaiotza	Botoșani, 1850eko urtarrilaren 15a
Herrialdea	Moldaviako Printzerria  (1850 -  1856) United Principalities of Moldavia and Wallachia  (1856 -  1881) Errumaniako Erresuma  (1881 -  1889)
Bizilekua	Botoșani
Heriotza	Bukarest, 1889ko ekainaren 15a (39 urte)
Hobiratze lekua	Belluko hilerria
Familia
Ama	Raluca Eminovici
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Bikotekidea(k)	ikusi Veronica Micle (en)
Anai-arrebak	ikusi Henriette Eminescu (en)
Hezkuntza
Heziketa	Vienako Unibertsitatea
Hizkuntzak	errumaniera alemana
Jarduerak
Jarduerak	aktorea, prosalaria, kazetaria, liburuzaina, saiakeragilea, idazlea, poeta eta politikaria
Lan nabarmenak	Luceafărul (en)
Kidetza	Errumaniar Akademia Junimea (en) Timpul (en)
Mugimendua	erromantizismoa
Genero artistikoa	olerkigintza

Jean Bielingek egin zuen Eminescuren azken argazkia, 1887–1888.

Mihai Eminescu (Botoşani, Mendebaldeko Moldavia, 1850eko urtarrilaren 15a – Bukarest, Errumania, 1889ko ekainaren 15a) Erromantizismoaren garaiko poeta, eleberrigile eta kazetari errumaniarra izan zen, sarritan errumanierazko olerkaririk eranginkorrentzat hartua.

Lan ezagunen artean, Luceafărul ("Arratsaldeko izarra"), Odă în metru antic ("Antzinako neurriaren oda") eta Scrisori ("Eskutitzak") daude. Bere olerkietan askotan gai metafisiko, mitologiko eta historikoak erabiltzen zituen. Orokorrean, haren lanak Arthur Schopenhauer alemaniar filosofoak eragin zituen.

Biografia

Lehen urteak

Moldavian, errumaniar eskualdean jaio zen, Ipoteştin, Botoșani herrian. Haurtzaroa Ipoteşti eman zuen, familiaren etxean. 1858. eta 1866. urteen artean, Txernivtsiko ikastetxera joan zen. Eminescuren lehen ebidentzia, idazle bezala, 1866koa da, bere errumanierazko irakaslearen heriotzaren ondoren, bere ikaskideek eta berak panfleto bat argitaratu zutenean, Lăcrămioarele invăţăceilor gimnaziaşti. Lan horretan "La mormântul lui Aron Pumnul" (Aron Pumnul hilobiari) poema idatzi zuen.

Otsailaren 25ean, Pestan argitaratzen zen Iosif Vulcan-en Familia literatur aldizkarian argitaratu zuen "De-aş avea" (Izango banu), eta, horren ondoren, hainbat aldizkaritan argitaratu zuen (batzuk alemanez). Iosif Vulcanek eslaviar -ici atzizkiari zion errefusa zela eta, izena aldatu zion Mihai Eminescurengatik, errumaniarragoa ematen baitzuen.

1866 eta 1869 artean Errumaniako hainbat eremutatik edo errumaniarrak bizi direnetatik bidaiatzen du. Harreman zuzenaren, errumaniar herriaren, bere hizkuntzaren (eskualdeen arteko desberdintasunen), bere ohituren eta arazo errealen ezagutza urteak dira. Ikasketak amaitzeko asmoa du, baina ez du lortzen. Iorgu Caragialeren antzerki konpainian apuntatzaile eta kopiatzaile izatera iritsi zen, eta ondoren Mihai Pascalyrenean. Azken horren gomendioari esker, Antzoki Nazionalean apuntatzaile gisa hartu zuten, eta bertan ezagutzen du I.L.Caragiale. Familian argitaratzen jarraitzen du; olerkiak idazten ditu, dramak, eleberri baten zatiak, baina lan hauek ez dira argitaratzen. Alemanetik hainbat lan itzultzen ditu.

1869an, beste gazte batzuekin batera, "Orientul" ("ekialdea") literatur zirkulua bultzatu zuten. Zirkulu horren helburua, besteak beste, Errumaniako historia eta literaturari buruzko herri-ipuinak eta -olerkiak eta dokumentuak jasotzea zen. Eminescuk Moldaviako eskualdea jasotzen du enkargu gisa. Udan, noizbehinka, Iorgu anaiarekin topo egiten du, Errumaniako armadako ofizialarekin, eta honek familiarekin harremanak berriz hasteko eskatzen dio. Bere aitak dirua agintzen dio Vienan ikasteko, hara iritsiak baitziren Txernivtsiko bere lagun ohi gehienak.

Unibertsitate urteak

1869ko urrian, Vienako Filosofia Fakultatean sartu zen aparteko ikasle gisa, hau da, entzule soil gisa, Batxilergoko diploma falta zitzaiola. Ioan Slavici eta Transilvaniako eta Bucovinako beste ikasle errumaniar batzuk ezagutu zituen eta "România jun«( Errumania gaztea) izeneko ikasle-elkarte batean sartu zen. Unibertsitateko urteak mendebaldeko kulturaren obra handietan (eta ekialdeko kulturaren obra batzuetan) sakontzeko urteak izan ziren Eminescurentzat. Bere ezagutzak literaturan eta kazetaritzan erabiliko zituen. Errumaniako estatu berriaren garapen ekonomikorako teoria bat ere landuz, herriaren nortasun kulturala kontuan hartuta. Bere lagunen aholkuen kontra (Titu Maiorescu literatur kritikariak filosofia irakasle postu bat agindu zion Iaşi Unibertsitatean), eta bere familiaren iritziaren aurka, ziur aski bere ideia erromantikoak zireta eta, ez zuen diplomarik lortu nahi. Veronica Micle ezagutu zuen, bere poesietarako inspirazioa izango zena; bien arteko elkarrekintzak adierazten du Eminescu benetan maiteminduta zegoela, baina harreman horretan hartutako erabakiek galdera-zeinu batzuk uzten dituzte; hala ere, ez ziren inoiz elkarrekin bizitzen jarri.

1874an, Eminescu bere herrialdera itzuli zen eta Iaşi hirian bizi izan zen 1877ra arte. Eskualdeko Liburutegiko zuzendari gisa lan egin zuen, Iaşi eta Vaslui probintzietarako eskola-ikuskatzaile gisa edo "Curierul de Iaşi" egunkariko erredaktore gisa. Convorbiri literare aldizkarian argitaratzen jarraitu zuen. Gaur egun errumaniar literaturako lau klasikoetako bat bezala ezagutzen den Ion Creangărekin adiskidetu zen. Bere egoera materiala ezegonkorra zen eta familia-arazoak zituen.

1877an, Bukarestera joan zen, eta han, 1883ra arte, erredaktorea izan zen, eta, ondoren, Timpul (Denbora) egunkariko erredaktore-burua; hori Alderdi Kontserbadorearen egunkari ofiziala zen. Bere kazetaritza jarduera azpimarragarria zen, baina laguntza ezak osasun fisiko eta psikikoa ahuldu zion. Bere poema handien garaia ere bazen. Bere poesien zati bat Titu Maiorescuk jasoko zuen eta 1884ko Poezii (olerkiak) liburukian argitaratu zen. Hori izan zen egilearen bizitzan argitaratutako liburuki bakarra.

1883ko ekainean, ahituta, poeta larriki gaixotu zen, eta ospitaleratu egin zuten, merkurioarekin injekzioak eginez. Vienako sendategi batera eraman zuten, eta bertan merkurio-tratamendua eten zuten. Egoera hobetu egin zitzaion, baina Errumaniara itzultzean, berriro ere bere egoera okertu zen. 1889ko ekainaren 15ean hil zen, doktorearen osasun-etxean. Eminescuk gaixotasun hereditario bat zuen, desoreka bipolar izenekoa, eta gaixotasun horrek anaietako biri ere eragin zien. Badira ere beste hipotesi batzuk konspirazio baten biktima izan zela esaten dutenak.

Bere hilobia Bukaresteko Bellu hilerrian dago.

Garrantzia

Mihai Eminescu errumaniar poeta itzuliena eta nazioartean ezagunena da, eta baita herrialde horretako historiako idazlerik garrantzitsuenetako bat ere. Bere indar lirikoak, bere idazkien gaitasun piktoriko eta hunkigarriak, Erromantizismoaren Europako egile handiekin alderatzea ahalbidetzen dute. Eminescuren lana hirurogei hizkuntza baino gehiagotara itzuli da, eta askorentzat XIX. mendeko errumaniar literaturaren gailurrik altuena da.

Obra

Eminescuren hilobia Bukaresten.

Oroimenezko estatua Iașin.

Poesia

Hauek dira bere olerki ezagunenak:

• De-aș avea, Mihai Eminescuren lehen olerkia.
• Ce-ți doresc eu ție, dulce Românie
• Somnoroase păsărele
• Pe lângă plopii fără soț
• Doina (izenburua Errumaniako abesti tradizionalarena da), 1884
• Lacul (Aintzira), 1876
• Luceafărul (Bezpera), 1883
• Floare albastră (Lore urdina), 1884
• Dorința (Nahia), 1884
• Sara pe deal (Arratsaldean muinoan), 1885
• O, rămai (Oi, gelditu), 1884
• Epigonii (Epigonoak), 1884
• Scrisori (Eskutitzak)
• Și dacă (Eta bada...), 1883
• Odă în metru antic (Oda antzinako neurrian), 1883
• Mai am un singur dor (Oraindik nahi bat dut), 1883
• Glossă (Distira), 1883
• La Steaua (Izarrari), 1886
• Memento mori, 1872
• Povestea magului călător în stele

Prosa

• Poor Dionis, 1872
• Cezara, 1876
• Avatarii Faraonului Tla, hil ondoren argitaratuta.
• Geniu pustiu (Jenio hutsa), hil ondoren argitaratutako eleberria.

Ikus, gainera

• Errumanierazko literatura

Kanpo estekak

• (Frantsesez):Mihai Eminescuren poemak.
• (Gaztelaniaz):Mihai Eminescuren zortzi poema.
• (Gaztelaniaz):Mihai Eminescuren garrantziaz azaltzeko bideoa.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Mihai Eminescu

• Datuak: Q184935
• Multimedia: Mihai Eminescu