Edukira joan

Rurik dinastia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Eliatxo (eztabaida | ekarpenak)(r)en berrikusketa, ordua: 12:02, 28 martxoa 2023
(ezb.) ←Bertsio zaharragoa | Oraingo berrikuspena ikusi (ezb.) | Bertsio berriagoa→ (ezb.)

Rurik dinastia edo ruriktarrak[1] (errusieraz: Рюриковичи, ukraineraz: Рюриковичі) Kieveko Rusan agindu zuen dinastia izan zen 862tik desintegrazio garaira arte[2]. Denborarekin, adar askotan banatu zen. Ruriktarrek gobernatu zuten Kieveko Rusaren desintegrazioaren ostean sortu ziren estatuetan ere.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iziaslaven ondorengoek garai ezberdinetan gobernatutako printzerriak

Nestorren kronikaren arabera, dinastia 862an ezarri zuen Rurik Novgorodeko agintari legendarioak (kondairaren arabera, bikingoa zen eta eslaviarren lurretan etorri zen jendeak eskatuta[3]). Berak eta Sineus eta Truvor (Signjótr eta Þórvar[ð]r[4]) bere anaiek historialariek Kieveko Rusa deitu duten estatua sortu zuten.

Ruriktar guztien arbaso komunak hauek dira: Rurik printze (knez) legendarioa, Igor bere semea (Olga emaztearekin), Sviatoslav biloba eta Vladimir birbiloba. Dinastiaren benetako adarka Vladimir eta batez ere Jaroslaven semeekin hasten da. Homek tokiko dinastiak sortzea eta zatiketa feudala ekarri zituen. Egoera goitik behera aldatu zen Jaroslaven heriotzarekin, Kieveko Rusa printzerri bereizietan desegiten hasi zenean. Dinastiak herentziaren eskailera-sistema erabili zuen: oinordetza-eskubideak transferitzea, lehenik horizontalki, anaien artean, zaharrenetatik gazteenetara belaunaldi baten amaierara arte, eta gero bertikalean, belaunaldien artean[5].

XII.mendearen amaieran, Kieveko Rusa printzerri independenteetan desegin zen.

Rostislaven ondorengoek garai ezberdinetan gobernatutako printzerriak

Rurik dinastiaren adarrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iziaslaven ondorengoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iziaslav I.a Kievekoaren ondorengoek Polotsk adarra osatzen zuten, Rurik dinastiaren adarrik zaharrena. Polotskeko lehen printze ruriktarra Iziaslav izan zen, Vladimir eta Rognedaren semea. Rogneda Rogvolod printzearen alaba zenez, Polotskeko printze ruriktar guztiak Rogvoloden bilobak izendatzen zieten batzuetan. Briatxislav eta Vseslav adar honetako lehen printzeek Kieveko tronua jaso nahi zuten baina galdu egin zuten borrokari utzi zioten[6]. Orduz geroztik, Polotsk printzeek ez zuten Kieveko tronua nahi izan. Kieveko tronua hartu zuen Polotskeko printze bakarra Vseslav Iziaslaven biloba izan zen. Polotsken zuzenean gobernatu zuen azken ruriktarra Briatxislav Vasilkoren semea izan zen, 1240ko hamarkadan hila, eta ondoren Lituaniako printzeak agertu ziren Polotsken. Vitebsken Iziaslaven ondorengoek 1320 arte gobernatu zuten.

Rostislaven ondorengoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Juriren ondorengoek garai ezberdinetan gobernatutako printzerriak

Jaroslav I.aren seme zaharrena, Vladimir, 1052an hil zen, aita baino lehen, eta Rostislav Vladimirren semeak ez zuen tronurako eskubidea jaso, bere aita ez baitzen agintaria. Jaroslav hil ondoren, Rostislavek Tmutarakan konkistatzen lortu zuen. Rurik, Volodar eta Vasilko Rostislaven semeak Przemyślen eta Terebovlian hasi ziren gobernatzen. Vladimirko Przemyślekoak Halytx eskualde horiei erantsi eta hari hiriburua transferitu zion. Honela eratu zen Halytxeko Printzerria. 1199an, Vladimir Osmomyslen semea hil zenean, Halytxeko Rurik dinastiaren adarra desagertu zen. Halytxeko tronuan sartu zen Roman, Vladimir II.a Monomakoen ondorengoa.

Azken Halytxeko printze ruriktarra Vladimir izan zen. 1340an hil zen oinordekorik utzi gabe[7].

Vladimir II.a Monomakoren ondorengoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Vladimir II.a Monomako hil ondoren, Rostov eta Suzdal Juri Dolgoruki bere seme gazteenari oinordetza gisa eman zizkioten, eta Monomakoren herentzia gehiena Mstislavek gobernatu zuen. Mstislav hil zenean, Ruseko lurraldeen batasun hauskorra desegin zen eta gatazka hasi zen. Gatazketan, Monomakoren ondorengoen hiru adar sortu ziren: Iziaslaven ondorengoak Volinian, Rostislaven ondorengoak Smolensken eta Juriren ondorengoak Vladimiren eta Suzdalen.

XV.mendearen amaieran, Moskuko Printzerria garaile izan zen estatu horien arteko nagusitasunaren aldeko borrokan.

Tsar dinastia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1547an Ivan IV.a koroatu zen, Errusiako lehen tsarra izan zena. Orduz geroztik, dinastiaren adar moskotarrak Errusia Osoko Tsar titulua erabili zuen eta Errusiar Tsarerria gobernatu zuen (Ivan IV.a koroatu zuten 1547an[8]). Titulu berriari esker, agintariek posizio oso desberdina hartu zuten Mendebaldeko Europarekiko harreman diplomatikoetan. Printze Handi titulua Duke Handiari zegokion Europan, eta Tsar titulua, berriz, Enperadore tituluaren parekoa zen[9].

Ivan IV.ak Teodoro I.a hirugarren semeak hartu zuen oinordekoa. 1584an koroatu zuten[10]. Bi Nazioen Errepublikako tronua ere aldarrikatu zuen baina ezin izan zuen hartu[11] eta 1598an hil zen. Teodorok ez zuen oinordekorik utzi, eta oinordetza lerro zuzena eten zen. Boris Godunov Teodororen emaztearen anaia aginte berri bihurtu zen.

Azken tsar ruriktarra Vasili IV.a izan zen, Xuiski printzea (Rurik dinastiako Suzdal adarreko ondorengoa)[12]. Espetxean hil zen 1612an, Varsoviatik gertu.

Jaroslav I.a Kievekoaren srebrenik (zilarrezko txanpona). Txanponaren atzeko aldean Jaroslaven ikurra irudikatuta dago

Rurik dinastiaren ikurrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erdi Aro hasieran zehar, Kieveko Ruseko printzeek ikur bereziak erabiltzen zituzten jabetza-eskubideak adierazteko. Mendebaldeko Europako heraldikaren aldean, non armarriak familia osoenak ziren edo lehen semeek aldaketarik gabe heredatzen zituzten, Rurik dinastiaren ikurrak pertsonalak ziren. Ruseko printzeen ikurrei buruzko lehen informazioa X. mendearen erdialdetik dator, baina idatzizko iturriek ez dute printzeen ikurren deskribapenik ematen[13]. Orokorrean, Kieveko printzeen txanponetan П alderantzizko letra zirilikoaren antza duten ikurrak daude. Ikur pertsonalak erabiltzeko tradizioa, ziurrenik, khazariarretatik dator[14].

Beste herrialdeetan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Banakako ruriktarrek gobernatu zuten Lituaniako Dukerri Handian (Švarnas, 1267tik 1269 arte)[15], boterea aldarrikatu zuten Bulgariako Bigarren Inperioan (Rostislav Mikhailovitx)[16], beste agintari batzuekin batera gobernatu zuten Georgiako Erresuman (Juri, 1185etik 1187 arte, Tamara emaztearekin)[17], Austriako artxidukerrian eta Estiriako Dukerrian (Roman Danilovitx)[18].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ 182. araua. Dinastien izenak. Euskaltzaindia, 8 or..
  2. ↑ (Ingelesez) Britannica. .
  3. ↑ (Ingelesez) Dixon-Kennedy, Mike. (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic Myth and Legend. ABC-CLIO, 232 or. ISBN 1576070638..
  4. ↑ (Errusieraz) Мельникова, Елена. (2000). «Рюрик, Синеус и Трувор в древнерусской историографической традиции» in Калинина, Т. М. Древнейшие государства Восточной Европы. Москва: Восточная литература РАН, 148-149 or. ISBN 5-02-018133-1..
  5. ↑ (Errusieraz) Данилевский, Игорь. (1998). Древняя Русь глазами современников и потомков: IX—XII вв.. Москва: Аспект Пресс, 156-159 or..
  6. ↑ (Errusieraz) Карамзин, Николай. История государства Российского. 2, 10 or..
  7. ↑ (Errusieraz) Широкорад, Александр. (2004). Русь и Литва. Москва: Вече, 50, 52, 56-60, 83, 370 or. ISBN 5-9533-0458-7..
  8. ↑ (Errusieraz) А. И. Клибанов, ed. Русское православие. Вехи истории. Москва: Издательство политической литературы, 113 or..
  9. ↑ (Errusieraz) Савва, Владимир. (1901). Московские цари и византийские василевсы: К вопросу о влиянии Византии на образование идеи царской власти московских государей. М. Зильберберг и сыновья.
  10. ↑ (Errusieraz) Масса, Исаак. Краткое известие о начале и происхождении современных войн и смут в Московии, случившихся до 1610 года за короткое время правления нескольких государей. .
  11. ↑ (Errusieraz) Курукин, Игорь; Карацуба, Ирина; Соколов, Никита. (2020). Выбирая свою историю. Развилки на пути России: от Рюриковичей до олигархов. Litres ISBN 5457663086..
  12. ↑ (Errusieraz) Тюменцев, Игорь. (2008). Последний Рюрикович на русском престоле: царь Василий Шуйский и аристократия. in: Древнейшие государства Восточной Европы. 2005 год. Рюриковичи и Российская государственность. Москва: Индрик, 407-425 or..
  13. ↑ (Errusieraz) Рыбаков, Борис. (1940). «Знаки собственности в княжеском хозяйстве Киевской Руси X—XII вв.» Советская археология 6: 230..
  14. ↑ (Errusieraz) У Плещеева озера нашли символ Рюриковичей XI–XII вв.. Научная Россия 2015.07.17.
  15. ↑ (Ukraineraz) Крип'якевич, Іван. (1984). «Галицько-Волинське князівство наприкінці XIII ст. і в першій половині XIV ст.» Галицько-Волинське князівство. Наукова думка http://litopys.org.ua/krypgvol/krypgv13.htm.
  16. ↑ (Ingelesez) Fine, John Van Antwerp. (1987). The Late Medieval Balkans - A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press.
  17. ↑ (Errusieraz) Александр Половцов, ed. «Георгий Андреевич (супруг царицы Тамары)» Русский биографический словарь. https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%A0%D0%91%D0%A1/%D0%92%D0%A2/%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D1%81%D1%83%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B3_%D1%86%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%86%D1%8B_%D0%A2%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%8B).
  18. ↑ (Errusieraz) «Роман, русские князья» Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BA%D0%BD%D1%8F%D0%B7%D1%8C%D1%8F.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Rurik_dinastia&oldid=9240747"(e)tik eskuratuta