Edukira joan

Klima aldaketaren ondorioak: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
[[Fitxategi:20200118 Global warming and climate change - vertical block diagram - causes effects feedback.svg|ezkerrera|thumb|280x280px|Klima aldaketa eta haren ondorioak.]]
'''[[Klima aldaketa]]''' Lur planetaren toki guztietan eragiten duen fenomenoa da, klima eta tenperatura alterazioak eraginduz, eta batez ere gizakion inpaktuak gauzatua. Zenbait tokitan, muturreko fenomeno meterologiko edo prezipitazioak gero eta ohikoagoak bihurtzen ari dira eta beste hainbat lurraldeetan, ordea, muturreko beroaldiak edo lehorteak nabarmentzen dira. Bestalde, izotz metaketak urtzen ari dira, eta ur-maila igotzen ari da <ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Consecuencias del cambio climático - Comisión Europea|hizkuntza=es|url=https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change_es|aldizkaria=climate.ec.europa.eu|sartze-data=2024-03-05}}</ref>. Klima aldaketaren ondorioak gure eguneroko bizitzarako eta planetaren etorkizunerako oso larriak izan daitezke, hortaz, irtenbideak bilatu eta ekimenak garatzea ezinbestekoa da.
'''[[Klima aldaketa]]''' Lur planetaren toki guztietan eragiten duen fenomenoa da, klima eta tenperatura alterazioak eraginduz, eta batez ere gizakion inpaktuak gauzatua. Zenbait tokitan, muturreko fenomeno meterologiko edo prezipitazioak gero eta ohikoagoak bihurtzen ari dira eta beste hainbat lurraldeetan, ordea, muturreko beroaldiak edo lehorteak nabarmentzen dira. Bestalde, izotz metaketak urtzen ari dira, eta ur-maila igotzen ari da <ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Consecuencias del cambio climático - Comisión Europea|hizkuntza=es|url=https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change_es|aldizkaria=climate.ec.europa.eu|sartze-data=2024-03-05}}</ref>. Klima aldaketaren ondorioak gure eguneroko bizitzarako eta planetaren etorkizunerako oso larriak izan daitezke, hortaz, irtenbideak bilatu eta ekimenak garatzea ezinbestekoa da.


== Ondorioak ingurumenean ==
== Ondorioak ingurumenean ==
14. lerroa: 15. lerroa:
[[Fitxategi:Endangered arctic - starving polar bear edit.jpg|thumb|261x261px|Desagertzeko arriskuan dagoen hartz-polarra.]]
[[Fitxategi:Endangered arctic - starving polar bear edit.jpg|thumb|261x261px|Desagertzeko arriskuan dagoen hartz-polarra.]]
Klima aldaketak eragindako tenperatura igoerak eta ezusteko fenomeno metereologikoak [[Ekosistema|ekosistemen]] funtzionamenduari eragin diote. Esaterako, uretako sarbide edo elikagai eskuragarritasunak mugatu dituzte eta ekosistemak bizigaitz bihurtu dira animalientzako. Elikagaien kate-trofiko osoa alderatu egin da, toki geografiko hartara migratu egiten duten espezieei eta indibiduo lokalei eraginduz. Arriskuan dagoen leku geografiko baten adibidea [[Artikoa]] da. Klima aldaketaren ondorioz, bilioika espezie eusten dituen elikagai-katea hausten ari da. Zientzialariek, azken bost urteotan, arrain espezie eta hainbat itsas-ornogabeen desplazamendua (bizi-baldintza egokien bila) eta desagerpena erregistratu egin dute. Ekosistema kritikoa bilakatu da itsas-ugaztunentzako, esaterako, [[Itsas lehoi|itsas lehoiak,]] bale gris migratzailea, zenbait hegazti edota beste espezie askorentzat, adibidez, hartz polarra. <ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Unprecedented die-offs, melting ice: Climate change is wreaking havoc in the Arctic and beyond|hizkuntza=en-US|data=2021-12-17|url=https://www.latimes.com/environment/story/2021-12-17/north-pacific-arctic-ecosystem-collapse-climate-change|aldizkaria=Los Angeles Times|sartze-data=2024-03-11}}</ref> Zientzialarien arabera, Artikoa tenperatura-aldaketak jasan izan ditu historian zehar, baina orain jasaten ari direnak gehiegi irauten ari dute. Aldaketa lazgarri horiek espezie asko galtzea eragingo dute, eta beste batzuek muturreko baldintzetara egokitzea lortuko duten ezezaguna da <ref name=":4" />.
Klima aldaketak eragindako tenperatura igoerak eta ezusteko fenomeno metereologikoak [[Ekosistema|ekosistemen]] funtzionamenduari eragin diote. Esaterako, uretako sarbide edo elikagai eskuragarritasunak mugatu dituzte eta ekosistemak bizigaitz bihurtu dira animalientzako. Elikagaien kate-trofiko osoa alderatu egin da, toki geografiko hartara migratu egiten duten espezieei eta indibiduo lokalei eraginduz. Arriskuan dagoen leku geografiko baten adibidea [[Artikoa]] da. Klima aldaketaren ondorioz, bilioika espezie eusten dituen elikagai-katea hausten ari da. Zientzialariek, azken bost urteotan, arrain espezie eta hainbat itsas-ornogabeen desplazamendua (bizi-baldintza egokien bila) eta desagerpena erregistratu egin dute. Ekosistema kritikoa bilakatu da itsas-ugaztunentzako, esaterako, [[Itsas lehoi|itsas lehoiak,]] bale gris migratzailea, zenbait hegazti edota beste espezie askorentzat, adibidez, hartz polarra. <ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Unprecedented die-offs, melting ice: Climate change is wreaking havoc in the Arctic and beyond|hizkuntza=en-US|data=2021-12-17|url=https://www.latimes.com/environment/story/2021-12-17/north-pacific-arctic-ecosystem-collapse-climate-change|aldizkaria=Los Angeles Times|sartze-data=2024-03-11}}</ref> Zientzialarien arabera, Artikoa tenperatura-aldaketak jasan izan ditu historian zehar, baina orain jasaten ari direnak gehiegi irauten ari dute. Aldaketa lazgarri horiek espezie asko galtzea eragingo dute, eta beste batzuek muturreko baldintzetara egokitzea lortuko duten ezezaguna da <ref name=":4" />.
[[Fitxategi:Climate change threats to coral reefs.png|thumb|391x391px|Klima aldaketaren ondorioak koral-uharrietan.|ezkerrera]]
[[Fitxategi:Climate change threats to coral reefs.png|thumb|403x403px|Klima aldaketaren ondorioak koral-uharrietan.|ezkerrera]]
Beste arriskupean dagoen ekosistema Australiako [[Koral Hesi Handia]] da. Ipar-ekialdeko kostaldean kokatzen den ekosistema honek, 344.400 km<sup>2</sup> azalera du eta munduko [[Koralezko uharri|koral-uharri]] ekosistemarik handiena da; 3000 koral-uharri ditu, 600 uharte kontinental, 300 inguru [[mangladi]] uharte eta 9000 espezie <ref>{{erreferentzia|izena=Queensland Government|urtea=2017|izenburua=Protecting the Great Barrier Reef|url=https://www2.gbrmpa.gov.au/learn/reef-facts}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Great Barrier Reef|hizkuntza=en|url=https://education.nationalgeographic.org/resource/great-barrier-reef|aldizkaria=education.nationalgeographic.org|sartze-data=2024-03-11}}</ref>. Klima aldaketak koral-uharriei eragiten dien inpaktu nagusiena da <ref>{{Erreferentzia|izena=National Oceanic and Atmospheric Administration|abizena=US Department of Commerce|izenburua=How does climate change affect coral reefs?|hizkuntza=EN-US|url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/coralreef-climate.html|aldizkaria=oceanservice.noaa.gov|sartze-data=2024-03-11}}</ref>. Batetik, tenperatura igoerak [[coral bleaching]] izeneko fenomenoa, hau da, [[Koral|koralak]] zuritzea eragiten du. Fenomeno hau gertatzen da, tenperatura igotzean, koralekin [[Sinbiosi|sinbiosian]] bizi diren alga mikroskopikoak ([[Zooxantela|''zooxantella'']]) kanporatzen direlako. Alga mikroskopiko horiek koralen elikagai-iturriak izateaz gain, kolorea ematen diete, eta haien desagerpenaren ondorioz, koralak zuritzen dira, eta hiltzeko arriskua handiagotzen da <ref>{{Erreferentzia|izena=National Oceanic and Atmospheric Administration|abizena=US Department of Commerce|izenburua=What is coral bleaching?|hizkuntza=EN-US|url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/coral_bleach.html|aldizkaria=oceanservice.noaa.gov|sartze-data=2024-03-11}}</ref>. Bestalde, beste inpaktuetako bat, [[Ozeanoen azidifikazio|ozeano azidifikazioa]] da. Izan ere, erregai fosilen ondorioz, CO<sub>2</sub> kontzentrazioak atmosferan igo egin du, eta ozeanoak atmosferaren 30% CO<sub>2</sub> inguru xurgatzen duenez, itsasoak xurgatutako karbono dioxidoa handiagotu egin da ere. Ioi honek uretan, erreakzio kimiko desberdinak eragiten ditu, eta ioi karbonatoaren kantitate murrizten du. Ioi karbonatoa ezinbestekoa da itsas-oskolen eta koralen [[Exoeskeleto|kanpo-eskeletoak]] osatu ahal izateko <ref>{{Erreferentzia|izena=National Oceanic and Atmospheric Administration|abizena=US Department of Commerce|izenburua=What is Ocean Acidification?|hizkuntza=EN-US|url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/acidification.html|aldizkaria=oceanservice.noaa.gov|sartze-data=2024-03-11}}</ref>.
Beste arriskupean dagoen ekosistema Australiako [[Koral Hesi Handia]] da. Ipar-ekialdeko kostaldean kokatzen den ekosistema honek, 344.400 km<sup>2</sup> azalera du eta munduko [[Koralezko uharri|koral-uharri]] ekosistemarik handiena da; 3000 koral-uharri ditu, 600 uharte kontinental, 300 inguru [[mangladi]] uharte eta 9000 espezie <ref>{{erreferentzia|izena=Queensland Government|urtea=2017|izenburua=Protecting the Great Barrier Reef|url=https://www2.gbrmpa.gov.au/learn/reef-facts}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Great Barrier Reef|hizkuntza=en|url=https://education.nationalgeographic.org/resource/great-barrier-reef|aldizkaria=education.nationalgeographic.org|sartze-data=2024-03-11}}</ref>. Klima aldaketak koral-uharriei eragiten dien inpaktu nagusiena da <ref>{{Erreferentzia|izena=National Oceanic and Atmospheric Administration|abizena=US Department of Commerce|izenburua=How does climate change affect coral reefs?|hizkuntza=EN-US|url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/coralreef-climate.html|aldizkaria=oceanservice.noaa.gov|sartze-data=2024-03-11}}</ref>. Batetik, tenperatura igoerak [[coral bleaching]] izeneko fenomenoa, hau da, [[Koral|koralak]] zuritzea eragiten du. Fenomeno hau gertatzen da, tenperatura igotzean, koralekin [[Sinbiosi|sinbiosian]] bizi diren alga mikroskopikoak ([[Zooxantela|''zooxantella'']]) kanporatzen direlako. Alga mikroskopiko horiek koralen elikagai-iturriak izateaz gain, kolorea ematen diete, eta haien desagerpenaren ondorioz, koralak zuritzen dira, eta hiltzeko arriskua handiagotzen da <ref>{{Erreferentzia|izena=National Oceanic and Atmospheric Administration|abizena=US Department of Commerce|izenburua=What is coral bleaching?|hizkuntza=EN-US|url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/coral_bleach.html|aldizkaria=oceanservice.noaa.gov|sartze-data=2024-03-11}}</ref>. Bestalde, beste inpaktuetako bat, [[Ozeanoen azidifikazio|ozeano azidifikazioa]] da. Izan ere, erregai fosilen ondorioz, CO<sub>2</sub> kontzentrazioak atmosferan igo egin du, eta ozeanoak atmosferaren 30% CO<sub>2</sub> inguru xurgatzen duenez, itsasoak xurgatutako karbono dioxidoa handiagotu egin da ere. Ioi honek uretan, erreakzio kimiko desberdinak eragiten ditu, eta ioi karbonatoaren kantitatea murrizten du. Ioi karbonatoa ezinbestekoa da itsas-oskolen eta koralen [[Exoeskeleto|kanpo-eskeletoak]] osatu ahal izateko <ref>{{Erreferentzia|izena=National Oceanic and Atmospheric Administration|abizena=US Department of Commerce|izenburua=What is Ocean Acidification?|hizkuntza=EN-US|url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/acidification.html|aldizkaria=oceanservice.noaa.gov|sartze-data=2024-03-11}}</ref>.


==== Biodibertsitatearen galera, espezieen desagerpena ====
==== Biodibertsitatearen galera, espezieen desagerpena ====

13:10, 11 martxoa 2024ko berrikusketa

Klima aldaketa eta haren ondorioak.

Klima aldaketa Lur planetaren toki guztietan eragiten duen fenomenoa da, klima eta tenperatura alterazioak eraginduz, eta batez ere gizakion inpaktuak gauzatua. Zenbait tokitan, muturreko fenomeno meterologiko edo prezipitazioak gero eta ohikoagoak bihurtzen ari dira eta beste hainbat lurraldeetan, ordea, muturreko beroaldiak edo lehorteak nabarmentzen dira. Bestalde, izotz metaketak urtzen ari dira, eta ur-maila igotzen ari da [1]. Klima aldaketaren ondorioak gure eguneroko bizitzarako eta planetaren etorkizunerako oso larriak izan daitezke, hortaz, irtenbideak bilatu eta ekimenak garatzea ezinbestekoa da.

Ondorioak ingurumenean

Tenperatura globalaren igoera

Tenperatura globalaren igoera (1973-2023)

Klima aldaketak planetaren temperatura igotzea eragin du. Tenperatura igoera, batez ere, gizakiok sortutako berotegi-efektuko gasak isuritzearen ondorioz izan da. 1850etik aurrera, Lurreko tenperatura batez-besteko 0.11º Fahrenheit (0.06º Celsius) igo da hamarkada bakoitzean, 2º Farenheit igoz guztira [2]. Zehazki, 1982 urtetik hona, berotze-erritmoa hiru aldiz azkartu egin da (0.36º Farenheit igoz hamarkada bakoitzean), azkenengo urtea, 2023, datuak hartzen hasi zirenetik urterik beroena izanik [3]. Lur planetaren tamaina eta itsasoen bero ahalmena kontuan hartuta, horrek esan nahi du igoera esanguratsua gertatu dela industrializazio-alditik hona [2].

Muturreko fenomeno metereologikoak

Bestalde, klima aldaketak mundu osoan zehar muturreko fenomeno metereologikoak eragiten ari ditu; besteak beste, baso-suteak, lehorteak, prezipitazioak, uholdeak, bero-boladak edota itsasgorak eragindako uholdeak. [4] Bero edo tenperatura igoerak, baso-suteen arriskuak igotzen ari ditu eta lehorrak ziren toki geografikoak gero eta lehorragoak bihurtzen ari dira, lehorteak gertatzeko arriskuak agertuz. Bestalde, atmosfera beroagoak, ur lurrun gehiago mantendu dezakeenez, prezipitazio bortitzak agertzen ari dira zenbait tokitan. Prezipitazio horiek ekosistemen iragazteko-gaitasunak gainditzen baditu, uholdeak eragindu ditzake. Azkenik, bero-bolada horiek bai lurrazalean eta baita itsasoan ere eragin dezakete, adibidez, itsas-biodibertsitatean, organismo askok ez baitaude tenperatura-igoera horiei aurre egiteko prest [4]. Fenomeno horiek batera gertatu daitezke, biztanleria eta ekosistementzako ondorio sakonak eraginduz.

Flora eta faunarekiko ondorioak (Habitat suntsipena)

Ekosistemen galera

Desagertzeko arriskuan dagoen hartz-polarra.

Klima aldaketak eragindako tenperatura igoerak eta ezusteko fenomeno metereologikoak ekosistemen funtzionamenduari eragin diote. Esaterako, uretako sarbide edo elikagai eskuragarritasunak mugatu dituzte eta ekosistemak bizigaitz bihurtu dira animalientzako. Elikagaien kate-trofiko osoa alderatu egin da, toki geografiko hartara migratu egiten duten espezieei eta indibiduo lokalei eraginduz. Arriskuan dagoen leku geografiko baten adibidea Artikoa da. Klima aldaketaren ondorioz, bilioika espezie eusten dituen elikagai-katea hausten ari da. Zientzialariek, azken bost urteotan, arrain espezie eta hainbat itsas-ornogabeen desplazamendua (bizi-baldintza egokien bila) eta desagerpena erregistratu egin dute. Ekosistema kritikoa bilakatu da itsas-ugaztunentzako, esaterako, itsas lehoiak, bale gris migratzailea, zenbait hegazti edota beste espezie askorentzat, adibidez, hartz polarra. [5] Zientzialarien arabera, Artikoa tenperatura-aldaketak jasan izan ditu historian zehar, baina orain jasaten ari direnak gehiegi irauten ari dute. Aldaketa lazgarri horiek espezie asko galtzea eragingo dute, eta beste batzuek muturreko baldintzetara egokitzea lortuko duten ezezaguna da [5].

Klima aldaketaren ondorioak koral-uharrietan.

Beste arriskupean dagoen ekosistema Australiako Koral Hesi Handia da. Ipar-ekialdeko kostaldean kokatzen den ekosistema honek, 344.400 km2 azalera du eta munduko koral-uharri ekosistemarik handiena da; 3000 koral-uharri ditu, 600 uharte kontinental, 300 inguru mangladi uharte eta 9000 espezie [6] [7]. Klima aldaketak koral-uharriei eragiten dien inpaktu nagusiena da [8]. Batetik, tenperatura igoerak coral bleaching izeneko fenomenoa, hau da, koralak zuritzea eragiten du. Fenomeno hau gertatzen da, tenperatura igotzean, koralekin sinbiosian bizi diren alga mikroskopikoak (zooxantella) kanporatzen direlako. Alga mikroskopiko horiek koralen elikagai-iturriak izateaz gain, kolorea ematen diete, eta haien desagerpenaren ondorioz, koralak zuritzen dira, eta hiltzeko arriskua handiagotzen da [9]. Bestalde, beste inpaktuetako bat, ozeano azidifikazioa da. Izan ere, erregai fosilen ondorioz, CO2 kontzentrazioak atmosferan igo egin du, eta ozeanoak atmosferaren 30% CO2 inguru xurgatzen duenez, itsasoak xurgatutako karbono dioxidoa handiagotu egin da ere. Ioi honek uretan, erreakzio kimiko desberdinak eragiten ditu, eta ioi karbonatoaren kantitatea murrizten du. Ioi karbonatoa ezinbestekoa da itsas-oskolen eta koralen kanpo-eskeletoak osatu ahal izateko [10].

Biodibertsitatearen galera, espezieen desagerpena

Tenperatura igoerak batez ere, espezieen bizi-zikloak eta ugaltzeko aukerak aldatu ditzake, harrapakin-harrapatzaile harremanetan eta kate-trofikoetan eraginduz. Esaterako, harrapakinak goizago ugalduz gero, horrek eragin dezake depredatzaile eta harrapakinen arteko desorekak denbora-tarteetan. Fenomeno hauek, endemikoak diren espezientzat zehazki, oso arriskutsuak izan daitezke, migrazio-aukera mugatuekin, eta euren arrakasta-biologikoa harrapakin ugaritasunen araberakoa izanik [3]. Kasu praktiko bat ezagutuz, (Phocoena sinus), "vaquita marina" deiturikoa, Kaliforniako Golfoan bizi den itsas-ugaztun bat da eta desagertzeko arriskua kritikoan dago (2018ko ikerketek 20 indibiduo inguru atzeman zituzten) [11]. Espezie hau oso habitat mugatu batean bizi da eta jadanik beste zenbait giza-inpaktu jasaten ditu (bycatch, gehiegizko arrantza...etabar). Horri, klima aldaketak eragindako harrapakinen eskuragarritasun aldaerak gehituz, bere desagerpena iragarri dezake [3].

Itsas-mailaren igoera

Gizarteko arriskuak

Osasunerako ondorioak

Tenperatura altuak pertsonen osasunean eragin dezakete, heriotza gauzatzera helduz. Batez ere biztanleria zahar edo umeek arriskupean dauden populazioa dira [1].

Erreferentziak

  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Consecuencias del cambio climático - Comisión Europea» climate.ec.europa.eu (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  2. ↑ a b (Ingelesez) «Climate Change: Global Temperature | NOAA Climate.gov» www.climate.gov (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  3. ↑ a b c (Ingelesez) «Global Warming Effects» Environment 2024-02-14 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  4. ↑ a b (Ingelesez) Colbert, Angela. «Extreme Weather and Climate Change» Climate Change: Vital Signs of the Planet (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
  5. ↑ a b (Ingelesez) «Unprecedented die-offs, melting ice: Climate change is wreaking havoc in the Arctic and beyond» Los Angeles Times 2021-12-17 (Noiz kontsultatua: 2024-03-11).
  6. ↑ Protecting the Great Barrier Reef. .
  7. ↑ (Ingelesez) «Great Barrier Reef» education.nationalgeographic.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-11).
  8. ↑ (Ingelesez) US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. «How does climate change affect coral reefs?» oceanservice.noaa.gov (Noiz kontsultatua: 2024-03-11).
  9. ↑ (Ingelesez) US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. «What is coral bleaching?» oceanservice.noaa.gov (Noiz kontsultatua: 2024-03-11).
  10. ↑ (Ingelesez) US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. «What is Ocean Acidification?» oceanservice.noaa.gov (Noiz kontsultatua: 2024-03-11).
  11. ↑ (Ingelesez) Vaquita – IUCN – SSC Cetacean Specialist Group. (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Klima_aldaketaren_ondorioak&oldid=9625396"(e)tik eskuratuta