Edukira joan

COVID iraunkor

Wikipedia, Entziklopedia askea
COVID-19 pandemia

• Birus espezieen multzoa: Koronabirus • Birusa: SARS-CoV-2 • Gaixotasuna: COVID-19 •
• Pandemiari buruzko informazioa: COVID-19 pandemia • Euskal Herrian: COVID-19 pandemia Euskal Herrian • Zerrenda:COVID-19 gaixotasunaren ondorioz hildakoak
Adi! Wikipediak ez du aholku medikurik ematen. Arazoren bat izanez gero, deitu zure osasun zentrora

Ohar medikoa
Ohar medikoa
Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.
COVID iraunkor
Deskribapena
MotaCOVID-19a
Arrazoia(k)COVID-19
Identifikatzaileak
GNS-10U09.9
MeSHD000094024

COVID iraunkorra edo iraupen luzeko COVIDa COVID-19ren ondoren izaten den sekuela luze jasatearen egoera da. COVID iraunkorrak ia organo-sistema guztiei eragin diezaieke, hala nola arnas sistema, nerbio-sistema eta gaixotasun neurokokognitiboak, osasun mentaleko ondoeza, gaixotasun metabolikoak, gaixotasun kardiobaskularrak, gaixotasun gastrointestinalak, nekea, min muskuloseletala eta anemia.[1] Sintoma asko identifikatu ohi dituzte, besteak beste, nekea, buruko mina, arnasestua, anosmia, parosmia, ahultasun muskulara, sukar pixka bat edota disfuntzio kognitiboa.[2][3]

Sintoma iraunkorrak eta askotarikoak dituzten pertsonen kopurua ez dugu ezagutzen, eta aldatu egiten dira aztertzen ari diren biztanleriaren, erabilitako definizioaren eta azterketan erabilitako denboraren arabera. Erresuma Batuko Estatistikako Institutu Nazionalak egindako azterketa baten arabera, SARS-CoV-2 proban positibo eman zuten pertsonen %10ek sintoma bat edo gehiago izan zuten 12 astez.[4].

2025ean, COVID 19ren pandemia hasi zenetik bost urte igarota, 67 milioi pertsona inguruk zuten COVID iraunkorra mundu osoan. Gaixo gehienak 36-55 urte bitartekoak dira, eta %65 emakumeak [5], ziur aski alderdi hormonalek eta immunitarioek zeresan handia dutelako patologia honetan.

Gaur egun oraindik ez dira ezagutzen COVID iraunkorraren atzean dauden mekanismo patologiko zehatzak, ikerketa ugari egon arren. Patologiaren zeinu nagusiak, aldiz, hobeto ezagutzen dira. Zaila izaten ari da gaitzari buruzko definizio zehatz bat adostea ere, gehien onartutakoa hau izanik: COVID 19 izan ondoren bere sintomek hiru hilabete baino gehiago irauten dutenean hitz egin daiteke COVID iraunkorraz [6].

SARS-CoV-2 birusaren aldaera batzuen infekzioak (Delta aldaera, esaterako) gehiago lotu dira COVID iraunkorrarekin beste aldaera batzuen infekzioak baino (Omicron aldaera, kasu). Era berean, COVID-19 larriagoa zuten gaixoek aukera gehiago zituzten COVID iraunkorra pairatzeko [7].

2022an AEBetan egindako ikerketa batek agerian jarri zuen helduen %6,9 eta umeen %1,3 COVID iraunkorra pairatu zutela [8]. COVID iraunkorra pairatzeko probabilitatea txikiagoa da txertoa hartu dutenen artean [9]

Gaitz honekiko arrisku-faktore nagusiak hauek dira: adina (aurrera joan ahala, arrisku gehiago), emakumea izatea, obesitatea, asma eta COVID-19 larria pasatu izana.

Gaitzak ez du oraingoz sendabiderik, eta bere tratamendua sintomak arintzera zuzentzen da, gaixoak ahalik eta bizimodu normalena egin dezan.

Etiologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

SARS-CoV-2 birusa COVID iraunkorraren jatorrian izan arren, ez dago argi zergatik COVID-19 pairatu duten gaixo gehienak bi edo hiru astetan suspertzen diren eta beste batzuek sintoma iraunkorrak dituzten. Zientzialari batzuen ustez, COVID iraunkorraren jatorria multifaktoriala izango litzateke.

Gaixotasunaren iraunpenerako azalpen argirik ezean, hainbat hipotesi proposatu dira. Hauek izan litezke COVID iraunkorraren atzean dauden alderdiak (alderdi batzuen konbinazioa izan liteke ere gaitzaren kausa): [10] [11]:

  • SARS-CoV-2 birusaren biziraupen luzea hainbat ehunetan
  • mitokondrioetako disfuntzioa, zelularen energia ekoizpenean gabeziak sortuko lituzkeena

Sintoma klinikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sintomak oso aldakorrak dira, gaixoaren arabera, baina ohikoenak hauek dira [12]:

  • nekea, muturrekoa izan daitekeena eta egunerokoa asko zailtzen duena. Neke horrek enzefalomielitis mialgikoarena (neke-sindrome kronikoa ere deitua) gogorarazten du.
  • disfuntzio kognitiboak (buruko lainoa): kontzentrazio falta, oroimen arazoak, depresioa...
  • usaimenaren edo dastamenaren zentzumenak galtzea

Beste sintoma hauetako batzuk ere ager daitezke, maiztasun gutxiagorekin:

  • buruko mina
  • gihar- edo artikulazioetako mina
  • lo egiteko arazoak
  • bihotz-arazoak
  • giltzurrun-arazoak

Covid Iraunkorra Euskal Herrian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2020. urtean, Long Covid Euskal Herria (A.L.C.E.)[13] elkartea sortu zuten Euskal Herriko hainbat gaixok, estatu espainoleko beste toki batzuen adibidea jarraituz. Elkartearen helburua zen euskal gizartea gaixotasun horretaz kontzientziatzea eta osasun-arreta egokia eskatzea, sarritan ematen ez zitzaiena [14]. Elkarte honek osasun-erakundeei egiten dizkien eskAera nagusiak hauek dira: batetik, COVID iraunkorra dutenak zenbatzea; bestetik, gainerako autonomiekin batera eta irizpide zientifikoak kontuan hartuta, protokolo egokiak definitzea; gero, osasun-agintariek lehentasuna ematea COVID iraunkorra dutenen arretari; horrekin batera, lehen mailako arretarako bitartekoak zabaltzea eta fakultatiboen koordinazioa hobetzea; halaber, eskatzen dute ez daitezela COVID iraunkorraren jarraipenetik eta tratamendutik kanpo geratu antigorputzen eta PCR probetan emaitza negatiboa eman zuten kasuak; eta azkenik, garrantzitsutzat jotzen dute inplikatutako eragile guztiei entitate patologiko horri buruzko informazioa eta prestakuntza ematea.

2025eko otsailean Osakidetzak COVID iraunkorra duten pazienteak artatzeko unitatea sortu zuen Basurtuko Ospitalean [15]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Al-Aly, Ziyad; Xie, Yan; Bowe, Benjamin. (2021-04-22). «High-dimensional characterization of post-acute sequalae of COVID-19» Nature: 1–8.  doi:10.1038/s41586-021-03553-9. ISSN 1476-4687..
  2. ↑ (Ingelesez) CDC. (2020-02-11). COVID-19 and Your Health. .
  3. ↑ Edurne Begiristain. (2025-02-19). Pandemiaren biktima ikusezin eta ahaztuak. .
  4. ↑ (Ingelesez) Office of National Statistics UK. (2020ko abendua). The prevalence of long COVID symptoms and COVID-19 complications. .
  5. ↑ Begiristain, Edurne: Berrehun sintoma baino gehiago eta sendabiderik ez BERRIA, 2025-02-19an
  6. ↑ Long Covid Basics cdc.gov (2025eko otsaila)
  7. ↑ Al-Aly Z, Davis H, McCorkell L, Soares L, Wulf-Hanson S, Iwasaki A, et al. (2024ko abuztua) Long COVID science, research and policy Nature Medicine. 30 (8): 2148–2164
  8. ↑ Al-Aly Z, Davis H, McCorkell L, Soares L, Wulf-Hanson S, Iwasaki A, et al. (2024ko abuztua) Long COVID science, research and policy Nature Medicine. 30 (8): 2148–2164
  9. ↑ Byambasuren O, Stehlik P, Clark J, Alcorn K, Glasziou P (2023) Effect of covid-19 vaccination on long covid: systematic review BMJ Medicine. 2 (1): e000385
  10. ↑ Hannah E. Davis, Lisa McCorkell, Julia Moore Vogel & Eric J. Topol Long COVID: major findings, mechanisms and recommendations nature reviews microbiology (2023ko urtarrila)
  11. ↑ Vergin, Julia Las cuatro causas principales del COVID persistente DW, Salud Global (2023ko otsaila)
  12. ↑ Signs and Symptoms of Long COVID cdc.gov (2024ko uztaila)
  13. ↑ «Long Covid Euskal Herria» www.facebook.com (Noiz kontsultatua: 2021-11-26).
  14. ↑ COVID iraunkorra: aitortza eskatzen dute osatuberri.eus (2021eko apirila)
  15. ↑ Hermosilla, Gotzon: COVID iraunkorra duten pazienteak artatzeko unitatea sortu du Osakidetzak BERRIA, 2025-02-27an

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=COVID_iraunkor&oldid=10209888"(e)tik eskuratuta