Urruntze sozial

Wikipedia, Entziklopedia askea
Erosleak euren artean tartea uzten Ermitagañako azokan

Urruntze soziala[1] gaixotasun kutsakor bat ez hedatzeko farmakorik gabe hartzen diren neurrien edo interbentzioen multzoa da, pertsonen arteko distantzia fisikoa mantenduz eta pertsonak beste batzuekin harreman estuan sartzen diren aldien kopurua murriztuz[2]. Herrialdearen arabera metro batetik bi arteko distantzia mantentzea eskatzen du[3][4], eta talde handietan elkartzea saihestea[5].

Infektatu gabeko pertsona jakin bat infektatutako pertsona batekin kontaktu fisikoa izateko probabilitatea murriztean, gaixotasunaren transmisioa ken daiteke, eta horrek heriotza gutxiago eragiten ditu[4]. Neurri horiek arnas higiene onarekin eta eskuak garbitzearekin konbinatzen dira[6]. 2019-2020ko koronabirus pandemian, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) "urruntze fisikoaren" aipamena iradoki zuen, "urruntze sozialaren" alternatiba gisa, distantzia fisikoak transmisioa eragozten duela dioen ideiarekin bat etorriz; pertsonak sozialki konektatuta egon daitezke teknologiaren bidez[7]. Gaixotasun infekziosoen hedapena geldiarazteko eta osasunaren arretarako sistemen gainkarga saihesteko, bereziki pandemia batean, gizartea urruntzeko hainbat neurri erabiltzen dira; besteak beste, eskolak eta lantokiak ixtea, isolamendua, konfinamendua, berrogeialdia, pertsonen zirkulazioa murriztea eta bilera masiboak bertan behera uztea[4].

Urruntze sozialeko neurriak, gutxienez K. a. V. mendetik egin dira. Lebitarrenaren Bibliako liburuak, praktikaren lehen erreferentzia ezagunetako bat du, ziuraski, legenarrari emandako erantzun bezala. Justinianoren izurritean, Justiniano enperadoreak berrogeialdi ez-eraginkor bat ezarri zuen Bizantziar Inperioan, itsasora gorpuak izurtzea barne, izurriaren ardura nagusiki "judu, samaritar, jentil, heretiko, arriano, montanista eta homosexual" guztiei leporatuz[8]. Garai modernoetan, urruntze sozialeko neurriak arrakastaz aplikatu dira aurreko hainbat epidemiatan. Saint Louisen, 1918ko gripe-pandemiaren garaian hirian lehen gripe-kasuak antzeman eta gutxira, agintariek eskolak itxi zituzten, bilera publikoak debekatu zituzten eta urruntze sozialeko beste esku-hartze batzuk egin zituzten. Saint Louisen hilgarritasun-tasak Filadelfian baino askoz txikiagoak izan ziren; izan ere, gripe-kasuak izan arren, desfile masibo bat egitea ahalbidetu zuen, eta ez zuen gizarte-urruntzea sartu lehen kasuak gertatu eta bi aste baino gehiagora arte[9]. 2019-20ko koronabirus izurritean ere erabili izan da urruntze soziala.

Urruntze sozialeko neurriak eraginkorragoak dira gaixotasun infekziosoa tantatxoak (eztula edo doministikuak) ukituz hedatzen denean; kontaktu fisiko zuzena, kontaktu sexuala barne; zeharkako kontaktu fisikoa (adibidez, kutsatutako azalera bat ukitzean); edo aireko transmisioa (mikroorganismoak airean denbora luzez bizirik iraun badezake). Neurriak ez dira hain eraginkorrak infekzioa batez ere ur edo elikagai kutsatuen bidez edo eltxoen edo beste intsektu batzuen bektoreen bidez transmititzen denean[10]. Urruntze sozialak arazoak sor ditzake, adibidez bakardadea, produktibotasunaren galera edo beste pertsonen arteko harremanek ematen dituzten onurak[11].

Definizioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaixotasunak Kontrolatzeko eta Prebenitzeko Zentroak (CDC) honela deskribatu dute urruntze soziala: "Pertsonen arteko kontaktuaren maiztasuna eta hurbiltasuna murrizteko metodoak, gaixotasunak transmititzeko arriskua murrizte aldera". 2019-2020ko koronabirusaren pandemian, CDCak urruntze sozialaren definizioa berrikusi zuten, hala nola "pilaketa-inguruneetatik kanpo egotea, bilera masiboak saihestea eta besteekiko distantzia mantentzea (bi metro gutxi gorabehera) ahal denean"[5].

Lehenago, 2009an, OMEk honela deskribatu zuen urruntze soziala: "Gutxienez beso bateko tartea mantentzea besteengandik, [eta] bilerak ahalik eta gehien murriztea". Arnas higiene onarekin eta eskuak garbitzearekin konbinatzen da, eta pandemia bat murrizteko edo atzeratzeko modurik egingarritzat jotzen da.

Eusko Jaurlaritzak metro eta erdiko distantzia gomendatu zuen COVID-19 pandemian Euskal Herrian[3].

Neurriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Kurba apaldu»
Kurba apaltzearen ideia adierazten duen grafikoa

Gaixotasun bat zirkulatzen ari dela jakiteak jokabide-aldaketa ekar diezaieke leku publikoetatik zein beste pertsona batzuengandik urrun egotea erabakitzen duten pertsonei. Epidemiak kontrolatzeko aplikatzen denean, urruntze sozial horrek onurak ekar ditzake, baina kostu ekonomiko batekin. Ikerketek diote neurriak zorrotz eta berehala aplikatu behar direla, eraginkorrak izan daitezen[12]. Urruntze sozialeko hainbat neurri erabiltzen dira gaixotasun kutsakorren hedapena kontrolatzeko[5].

Kontaktu fisikoa ekidin[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskua ematea saihesteko beste aukera batzuk: urruntze sozialerako beste modu bat.

Gutxienez bi metroko tartea mantenduz eta zuzeneko kontaktu fisikoa dakarten besarkadak eta keinuak saihestuz, infekzio-arriskua murrizten da gripe-pandemietan eta 2020ko COVID-19 pandemian[13]. Bereizketa distantzia horiek, higiene pertsonaleko neurriez gain, lantokietan ere komeni dira[14]. Ahal den guztietan etxetik lan egitea gomendatu daiteke[15].

Hainbat aukera proposatu dira eskuak estutzeko tradiziorako. Namaste keinua, eskuak elkartzea, erpurua gorantz jartzea, eskuak bihotzera eramatea... ukitu gabeko agurtze alternatibak dira. Erresuma Batuko 2020ko koronabirus pandemian, Karlos printzeak erabili zuen keinu hori harrerako gonbidatuak agurtzean, eta OMEko zuzendari nagusi Tedros Adhanom Ghebreyesusek eta Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk gomendatu dute. Beste aukera batzuk urrunetik agurtzea, shakaren zeinua eta bihotzean esku bat jartzea dira, Irango zenbait tokitan egiten den bezala[16].

Eskolen itxiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eredu matematikoek erakutsi dute pandemia baten transmisioa atzeratu daitekeela eskolak itxiz. Eraginkortasuna, ordea, haurrek eskolatik kanpo mantentzen dituzten kontaktuen araberakoa da. Sarritan, gurasoetako batek lanetik denbora librea hartu behar izaten du, eta baliteke itxiera luzeak behar izatea. Faktore horiek nahasmendu sozial eta ekonomikoak eragin ditzakete[17][18].

Lantokien itxiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ameriketako Estatu Batuetako datuetan oinarritutako modelizazio- eta simulazio-azterketek iradokitzen dute eragindako lantokien %10 ixten bada, infekzioaren transmisio-tasa orokorra %11,9 ingurukoa dela, eta epidemiaren puntako unea zertxobait atzeratzen dela. Aldiz, kaltetutako lantokien %33 itxita badaude, eragin-tasa %4,9ra jaisten da, eta epidemiaren puntu gorena astebete atzeratzen da[19][20]. Lantokien itxierek "funtsezkoak" ez diren enpresen eta gizarte-zerbitzuen itxiera barne hartzen dute. Funtsezko zerbitzu gisa ulertzen da komunitatearen behar primarioak asetzen dituela[21].

Masa-bilerak bertan behera utzi[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Transmisio adibide bat, eta urruntze sozialaren eragina.

Bilera masiboak bertan behera uzteak kirol-ekitaldiak, zinemak edo musika-ikuskizunak barne hartzen ditu[22]. Bilera masiboek gaixotasun infekziosoak transmititzeko potentziala handitzen dutela iradokitzen duen ebidentzia ez dago guztiz frogatua[23]. Proba anekdotikoek iradokitzen dute bilera masibo mota batzuk lotuta egon daitezkeela gripea transmititzeko arrisku handiagoarekin, eta eremu batean andui berriak "erein" daitezkeela, komunitate-transmisioa pandemia batean bultzatuz. 1918ko gripe pandemiaren garaian, Filadelfia[24] eta Bostongo[25] desfile militarrak izan zitezkeen gaixotasunaren hedapenaren arduradunak, infektatutako marinelak eta zibil ugari nahastean. Bilera masiboak murrizteak, gizartea urruntzeko beste esku-hartze batzuekin batera, transmisioa murrizten lagun dezake[26].

COVID-19aren pandemian masa-ekitaldi batzuek izandako eragina ere aztertu da[27][28].

Bidaiak murriztea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Litekeena da mugako murrizketek edo bidaiatzeko barne-murrizketek bi edo hiru aste baino gehiago atzeratzea izurrite bat, %99tik gorako estaldurarekin aplikatzen ez badira[29]. Egiaztatu zen aireportuetan egindako detekzioa ez zela eraginkorra 2003an Kanadan[30] eta Estatu Batuetan[31] egindako SARS agerraldian birusaren transmisioa prebenitzeko. Austriaren eta Otomandar Inperioaren arteko mugako kontrol zorrotzak, 1770etik 1871ra bitartekoak, izurri bubonikoarekin kutsatutako pertsonak Austrian sartzea eragozteko ezarri zirenak, eraginkorrak izan zirela jakinarazi zen; izan ere, ez zen izurri agerraldi handirik izan Austriako lurraldean ezarri ondoren, baina Otomandar Inperioak XIX. mendearen erdialdera arte izurriaren agerraldi ugari jasaten jarraitu zuen bitartean[32].

Ipar-ekialdeko Unibertsitateak 2020ko martxoan argitaratu zuen ikerketa baten arabera, "Txinarako eta Txinatik egindako bidaia-murrizketek COVID-19ren nazioarteko hedapena geldiarazten dute, erkidego-mailako eta banakako transmisioa murrizteko ahaleginekin konbinatzen direnean". Bidaia-murrizketak ez dira nahikoak, gizartearen urruntzearekin bat egiten ez badugu"[33]. Azterketak jakin zuenez, Wuhanera bidaiatzeko debekuak Txina kontinentaleko beste leku batzuetara zabaltzea hiru egunetik bost egunera atzeratu zuen, baina nazioarteko kasuen hedapena %80ra murriztu zuen. Bidaia-murrizketak hain eraginkorrak ez izateko arrazoi nagusietako bat da COVID-19 duten pertsona askok ez dutela sintomarik agertzen infekzioaren lehen etapetan[34].

Kasu posibleen berrogeialdia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2003an Singapurren izandako SARS gaixotasunaren agerraldian, 8.000 pertsona inguruk etxeko berrogeialdia jasan behar izan zuten, eta beste 4.300ek sintomak autokontrolatu behar izan zituzten eta osasun-agintariekin harremanetan jarri egunero, epidemia kontrolatzeko. Pertsona horietatik 58ri bakarrik diagnostikatu zitzaien azkenean SARS, baina osasun publikoko funtzionarioak pozik agertu ziren neurri horrek infekzioa gehiago zabaltzea saihesten lagundu zuelako[35]. Autoisolamendu boluntarioak 2009an Texasen gripearen transmisioa murrizten lagundu ahal izan du[36]. Epe motzeko eta luzeko ondorio psikologiko negatiboak jakinarazi ditu[11].

Osasun-hesia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Osasun-hesi»
Errumaniako polizia herri bat isolatzen kolera epidemia batean.

Osasun-hesi terminoa lehen aldiz cordon sanitaire bezala erabili zen 1821ean, Armand-Emmanuel du Plessis de Richelieuk Frantziako tropak Espainia eta Frantzia arteko mugan jarri zituenean sukar horia Frantziara iris zedin ekiditeko[37]. Hala ere, baditu beste adibide historiko batzuk lehenago. Adibidez 1523an Maltan izurri beltza Birgu herritik ateratzeko osasun-hesi bat antolatu zuten.[38] 1666an Eyam herri ingelesak bere buruaren gaineko osasun-hesia ezarri zuen izurria hedatzea ekiditeko. Hurrengo hamalau hilabeteetan populazioaren %80 hil zen[39]. Inguruko herriek janaria ematen zieten puntu zehatzetan eta ordainketa ozpinarekin garbitutako txanponekin egiten zuten[32].

1793ko Filadelmiako sukar horiaren epidemian errepideak eta zubiak blokeatu ziren gaixotasunaren hedatzea gelditzeko. Garai horretan ez zen ezagutzen oraindik nola hedatzen zen gaixotasun hori[40][41]. 1869an Adrien Proustek (Marcel Prousten aita) proposatu zuen kolera Indiatik Europa eta Afrikara heltzea ekiditeko nazioarteko osasun-hesi bat egitea. Bere proposamenean India eta Hegoaldeko Asiatik zetozen itsasontzi guztiek berrogeialdia pasa beharko zuten Suezen, baina ideia ez zuen inork hartu[42][43].

XX. mendean ere adibideak asko izan dira. Adibidez, 1995ean osasun-hesi bat erabili zen Kikwiten (Zaire) ebola birusaren gaixotasunaren agerraldi bat kontrolatzeko[44][45]. Mobutu Sese Seko presidenteak tropekin inguratu zuen hiria, eta komunitaterako hegaldi guztiak eten zituen. Kikwiten barruan, Osasunaren Mundu Erakundeko eta Zaireko mediku taldeek kordoi sanitario gehiago eraiki zituzten, lurperatze eta tratamendu guneak populazio orokorretik isolatuz eta infekzioa arrakastaz mantenduz[46].

Babes-bahiketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Babes-bahiketa osasun hesiaren kontrakoa da. Osasuntsu dagoen gune bat mantentzeko erabiltzen da. 1918ko gripe izurritearen garaian, Gunnison herria, Coloradon, bi hilabetez isolatu zen infekzioa sartzea saihesteko. Errepideak blokeatuta zeuden, eta iristen ziren trenetako bidaiariak berrogeialdian zeuden bost egunez. Isolamenduaren ondorioz, inor ez zen gripeak jota hil Gunnisonen, izurriteak iraun zuen bitartean[47]. Beste komunitate batzuek antzeko neurriak hartu zituzten[48].

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Justinianoren izurritea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Justinianoren izurritea»

Justinianoren izurritean, Justiniano enperadoreak berrogeialdi ez-eraginkor bat ezarri zuen Bizantziar Inperioan, itsasora gorpuak izurtzea barne, izurriaren ardura nagusiki "judu, samaritar, jentil, heretiko, arriano, montanista eta homosexual" guztiei leporatuz. Berrogeialdi gisa ez zen eraginkorra izan, oso porotsua zelako, baina distantzia soziala mantendu zen, bereziki kristau ez zirenak aldenduz[8].

Izurri Beltza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Izurri Beltza»
Izurri Beltzan medikuek moko luzea zuten maskarak janzten zituzten, euren aurpegia gaixoarengandik urruntzeko. Urruntze sozial neurri bat zen, medikuek babeserako erabiltzen zutena.

Urruntze soziala historian zehar erabili da, baita gaixotasunen transmisioa nola ematen zen ezagutu aurretik ere. Giovanni Boccacciok kontatzen du Florentzian Izurri Beltzaren garaian jendeak elkarri ihes egiten ziola. Ume askok euren gurasoak abandonatu zituzten eta apaizek meza egiteari uko. Boccaccioren arabera, guraso askok euren seme-alabak ere alboratu zituzten. Pertsona batzuk hiri kanpoko etxeetan ixten ziren, lagun-talde batekin, eta han pasatzen zuten ahalik eta denbora gehien, kanpoko inorekin harremanik izan gabe[49].

Izurriaren mediku batzuek mozorro berezia erabiltzen zuten. Arropak Charles de L'Ormek asmatu zituen 1630ean, eta Napolin erabili ziren lehen aldiz, baina geroago Europa osoan erabiliak izateko zabaldu ziren[50]. Jantzi babeslea oihalezko beroki arin bat, beirazko begientzako irekidurak zituen maskara bat eta moko-formako sudur bat zen, eskuarki belarrez, lastoz eta espeziez betea. Izurriteetan espezializatutako medikuek ere makila bat eramaten zuten pazienteak aztertu eta zuzentzeko, haiekin kontaktu zuzenik egin behar izan gabe.

1916ko New Yorkeko polio epidemia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1916an New Yorken izandako poliomielitis-izurritean 27.000 kasu eta 6.000 heriotza baino gehiago izan ziren Estatu Batuetan. 2.000 heriotza baino gehiago izan ziren New York hirian soilik, zinema aretoak itxi ziren, bilerak bertan behera geratu ziren, bilera publikoak ia hutsaren hurrengoak izan ziren, eta haurrei ohartarazi zitzaien ur iturrietatik ez edateko. Era berean, jolas-parkeak, igerilekuak eta hondartzak saihesteko esan zieten[51][52].

Gripea, 1918tik aurrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «1918ko gripe pandemia»
Txerriaren gripearen kasuak Erresuma Batuan. Udan eskolak ixten dira eta jaitsiera nabarmena da.

1918ko gripe pandemiaren garaian, Filadelfiak irailaren 17an ikusi zituen bere lehen gripe kasuak[53]. Hiriak, 200.000 pertsona baino gehiagoren desfile eta bilerarekin jarraitu zuen, eta hurrengo hiru egunetan, hiriko 31 ospitaleak erabat okupatuta geratu ziren. Astebetean, 4.500 pertsona hil ziren[24][54]. Urruntze sozialerako neurriak urriaren 3an sartu ziren indarrean, lehen kasua gertatu eta bi aste baino gehiago geroago. Filadelfiak ez bezala, Sain Louisek urriaren 5ean izan zituen lehen gripe kasuak, eta hiriak bi egun behar izan zituen gizartea urruntzeko hainbat neurri ezartzeko, besteak beste, eskolak, antzokiak eta jendea biltzen den beste leku batzuk ixtea. Bilera publikoak debekatu ziren, hiletak barne. Neurriek San Luisen gripearen hedapena geldiarazi zuten, eta ez zen kasu eta heriotza kopuruaren gorakadarik gertatu, Filadelfian gertatu zen bezala[55]. San Luisen amaierako heriotza-tasak gora egin zuen bigarren kasu bolada baten ondoren, baina, oro har, beste hiri batzuetan baino txikiagoa izaten jarraitu zuen[56]. Bootsmak eta Fergusonek 1918ko epidemian Estatu Batuetako hamasei hiritan izandako urruntze sozialeko esku-hartzeak aztertu zituzten, eta ikusi zuten denbora mugatuko esku-hartzeek hilkortasun totala neurriz soilik murriztu zutela (beharbada, %10 eta %30 artean), eta inpaktua oso mugatua zela sarritan, esku-hartzeak beranduegi sartu zirelako eta goizegi altxatu zirelako. Ikusi zen hainbat hirik bigarren epidemia-tontorra izan zutela, urruntze sozialeko kontrolak altxatu ondoren, orain babestuta zeuden pertsona sentikorrak agerian zeudelako[57].

Frogatu zen eskolak ixteak %90 murriztu zuela Asiako gripearen morbilitatea 1957-1958ko agerraldian[58], eta %50 Estatu Batuetan, 2004-2008an[59]. Era berean, eskolak nahitaez ixtea eta gizartea urruntzeko beste neurri batzuk ere hartu ziren, Mexikon 2009ko gripe-izurritean gripearen transmisio-tasak %29tik %37ra murriztu baitziren[60].

2009an Erresuma Batuan izandako txerri gripearen agerraldian, The Lancet Infectious Diseases aldizkarian argitaratutako "eskolak ixtea gripearen pandemia batean" izeneko artikulu batean, epidemiologo talde batek babestu zuen eskolak ixtea infekzioaren hedapena eteteko eta txerto bat ikertzeko eta ekoizteko denbora irabazteko[61]. Aurreko gripe-pandemiak aztertu ondoren, besteak beste, 1918koa, 1957koa eta 1968koa, eskolak ixteak izango zuen eragin ekonomiko eta laboralari buruzko informazioa eman zuten, bereziki emakume mediku eta erizainen ehuneko handi batekin, eta horien erdiek 16 urtetik beherako seme-alabak zituzten. Frantziako eskola-oporretan Frantzian gripea zabaltzeko dinamika ere aztertu zuten, eta ikusi zuten gripe kasuak gutxitu egiten zirela eskolak ixten zirenean, eta berriro agertzen zirela berriro irekitzen zirenean. Israelgo maisu-maistrek 1999-2000 gripearen denboraldian greba egin zutenean, medikuei egindako bisitak eta arnas infekzioen kopurua bosten bat eta bi bosten baino gehiago jaitsi zirela ikusi zuten, hurrenez hurren[62].

SARS 2003[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2003ko SARSaren agerraldian, urruntze sozialeko neurriek, hala nola bilera handiak debekatu ziren eta eskolak, antzokiak beste leku publiko batzuek itxi ziren. Osasun publikoko neurriak hartu zituzten, hala nola kaltetutako pertsonen kokapena eta isolamendua, hurbileko kontaktuen berrogeialdia eta infekzioa kontrolatzeko prozedurak. Hori zenbait pertsonarentzako maskarak erabiltzearekin konbinatu zen[30]. Kanadan denbora horretan, "berrogeialdi komunitarioa" erabili zen gaixotasunaren transmisioa neurrizko arrakastaz murrizteko[63].

2019-2020ko COVID-19aren pandemia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «COVID-19 pandemia» eta «COVID-19 pandemia Euskal Herrian»
Ameriketako Estatu Batuetako armadako kide baten prentsa adierazpenak, parte-hartzaileen arteko distantzia mantenduz.

2019-2020ko COVID-19 pandemiaren baitan munduko herrialde askotan urruntze soziala beste neurri zorrotzago batzuekin batera jarri zen martxan. Wuhanen hasita, non Hubei probintzia osoa blokeatu eta jendeari etxetik hiru hilabetez ateratzea debekatu zitzaion[64]. UNESCOren arabera, munduko ehun herrialde baino gehiagotan eskola guztiak itxi ziren COVID-19ari aurre egiteko, munduko ikasleen erdia klaserik gabe utziz[65]. Euskal Herrian ere, horrelako neurriak hartu ziren, Gasteiztik hasita[66].

Pertsona askok ez dute uste COVID-19 urtaroko gripea baino okerragoa denik, eta, horregatik, zaila izan da jendea –batez ere nerabeak eta heldu gazteak– konbentzitzea urruntze sozialeko praktikak borondatez har ditzaten. Belgikan, komunikabideek jakinarazi zuten rave batera gutxienez 300 lagun joan zirela bertako agintariek desegin aurretik. Frantzian, funtsezkoak ez diren bidaiak egiten dituzten nerabeei 150 euro arteko isuna jartzen diete. Floridan eta Alabaman hondartzak itxi zituzten, udaberriko oporretan festara bildutakoak sakabanatzeko[67].

Donald Trump AEBko presidenteak neurrion kontrako jarrera agertu du, eta herritarrak kalera zirikatu ditu, urruntze soziala "komunismoarekin" parekatuz. Ondorioz, hainbat tokitan, herritarrak kaleetara atera ziren Estatu Batuetako eta Konfederazioko banderak astinduz (Maryland, Texas, Ohio...).[68][69] Indian galdera sortu zen, egin ote zitekeen urruntze sozialik benetan, erabat arrotza zaien neurrian; hain zuzen, elkarretaratzeak ere egin ziren koronabirusa uxatzeko.[70] Munduko herrialde gehienek mugak itxi dituzte, eta aire bidezko garraioa eten.

Euskal Herrian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gasteizko kale bat hutsik, COVID-19 pandemiak eragindako konfinamenduaren garaian.

Hego Euskal Herrian urruntze sozialeko neurriak bereziki garrantzitsuak izan ziren, nahiz eta fabrikak irekita mantentzearen aldeko mezuak eman zituzten, batez ere Eusko Jaurlaritzaren aldetik.

Martxoaren 13an iragarri[71] eta martxoaren 14an, Espainiako Gobernuak Alarma-egoera ezarri zuen Espainiako estatuan, Dekretu baten bidez. Dekretuan, besteak beste, Autonomia guztietako Barne Sailak eta Osasun Sailak Espainiako Gobernuaren agindupean zentralizatu egiten ziren. Alarma egoera Espainiako Konstituzioko 116.2 artikuluan dago jasota[72]. Neurri honek harridura eta haserrea ekarri zituen Kataluniara eta Euskal Herrira, Iñigo Urkullu eta Quim Torra Jaurlaritzako eta Generalitateko lehendakariek gehiegizkotzat eta okertzat hartu baitzuten erabakia.[73][74] Eusko Jaurlaritzako lehendakariaren arabera, neurria "ulergaitza" izan zen, haren esanetan, Ertzaintzaren eta Osasun Sistemaren kontrola zentralizatzeko beharrik ez zegoelako; "laguntza eta lankidetza ez dira inposatzen" ere gaineratu zuen.[73] Alabaina, estatuarekin batera lankidetzan jarraituko zuela adierazi zuen.[73] Kataluniako Generalitateko presidente Quim Torrak are gogorrago kritikatu zuen estatuaren neurria, hark estatuari eskatu zion Katalunia "autokonfinatzeko".[74] Urkulluk, aurreko egunean (alarma-egoeraren ezarpenaren iragarpena egin aurretik) egin zitzaizkion galderetan, adierazi zuen ez zuela uste egoeraren ezarpena egingo zenik, eta beraz Euskal Herriko eskumenetan esku-sartzerik gauzatuko zenik.[75] Ipar Euskal Herrira konfinamendua martxoaren 17an heldu zen, Emmanuel Macronek estatu osoko konfinamendua agindu zuenean, hamabost egunerako.[75]

Urruntze neurriak, praktikan, Espainiako Gobernuak itxialdia agindu zuenean hedatu ziren Hego Euskal Herrian (martxoaren 15ean), baina juxtu horren bezperan ere jende pilaketak ohikoak izan ziren[76] eta are ondoren ere, itxialdiaren lehen egunetan, Bilboko metroan eta garraio egitura batzuetan, kasu honetan egoerak behartuta, lanera joateko premia baitzegoen lantoki asko irekita zeudenez.[77].

2020ko martxoaren 22an Pedro Sanchez Espainiako presidenteak alarma egoera beste hamabost egunez luzatuko zuela adierazi zuen,[78] eta martxoaren 26an onartu zen luzapena Diputatuen Kongresuan, 321 aldeko botoekin.[79] EH Bildu, ERC, CUP, BNG eta JxCAT abstenitu egin ziren, neurriak ez zuelako ezinbestekoak ez ziren lan-jarduera ororen geraldia agintzen.[79]

Ipar Euskal Herrian ere konfinamendua luzatu egin zen, Frantziako Gobernuak martxoaren 27an jakinarazi zuen beste hamabost egunez luzatuko zuela estatu-mailako konfinamendua.[80][81] Edouard Philippe lehen ministroak eman zuen neurriaren berri eta aurreko hamabost egunetan ezarri ziren arau berak mantenduko zirela adierazi zuen; hau da, herritarrek soilik elikagaiak erosteko, osasun larrialdi bati aurre egiteko, telelana ezinezko denean lana egitera joateko edo etxebizitzaren inguruan kirola egiteko bazen izan zuten etxetik ateratzeko aukera.[82] Etxetik ateratzeko arrazoia aurrekoren bat zela justifikatzeko, zinpeko aitorpen bat eraman behar izan zuten soinean.[82]

Arazoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Egun osoa etxean itxita egoteak arazo mentalak indartu ditzake.

Urruntze sozialak ondorio kaltegarriak izan ditzake, eta horrek kezka sortzen du, batez ere parte-hartzaileen osasun mentalean[83]. Estresa, antsietatea, depresioa edo izua eragin dezake, batez ere aurretik zeuden baldintzak dituzten pertsonengan, hala nola antsietate nahasmenduak, nahasmendu obsesibo konpultsiboak eta paranoia[84]. Komunikabideek pandemiari buruz eskaintzen duten babes zabala, ekonomian duen eraginak eta sortzen diren zailtasunek antsietatea sor dezakete. Eguneroko egoeretan izandako aldaketak eta etorkizunari buruzko ziurgabetasunak beste pertsonengandik urrun egotearen estres mentala areagotu dezakete[85].

Oinarri teorikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Epidemiologiaren ikuspegitik, urruntze sozialaren oinarrizko helburua oinarrizko birsorkuntza tasa () murriztea da, hau da, infektatutako gizabanako primario batetik sortutako bigarren mailako gizabanakoen batez besteko kopurua, pertsona guztiek gaixotasun bat izateko arriskua duten populazio batean. Urruntze sozialeko oinarrizko eredu batean[86], non biztanleriaren proportzio bat urruntze sozialera dedikatzen den, pertsonen arteko kontaktuak beren kontaktu arrunten frakzio batera murrizteko, erreprodukzio eraginkorraren zenbaki berria honakoek ematen dute:

Adibidez, biztanleen %25ak beren kontaktu sozialak maila arruntaren %50era murrizten badituzte, benetako ugalketa-kopurua oinarrizko ugalketa-kopuruaren %81 ingurukoa izango da.

ugalketa zenbakia 1-etik behera denbora luzez eraman badaiteke, urruntze sozialak lortuko du gaixotasuna mugatzea, eta infektatutako jende kopurua jaitsiko da.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Berria Estilo Liburua» www.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  2. ↑ «Social distancing could buy U.S. valuable time against coronavirus - The Washington Post» web.archive.org 2020-03-27 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  3. ↑ a b «Lehendakaria Euskadiko Babes Zibileko Planaren zuzendari bakar gisa laguntzen dion aholku-batzordearen bileraren buru izan da» www.euskadi.eus 2020-03-16 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  4. ↑ a b c (Ingelesez) CDC. (2020-04-01). «Risk Assessment and Management» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  5. ↑ a b c (Ingelesez) March 13, Katie Pearce / Published; 2020. (2020-03-13). «What is social distancing and how can it slow the spread of COVID-19?» The Hub (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  6. ↑ (Ingelesez) «Guidance on social distancing for everyone in the UK» GOV.UK (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  7. ↑ (Ingelesez) Futurism, Victor Tangermann. «It's Officially Time to Stop Using The Phrase 'Social Distancing'» ScienceAlert (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  8. ↑ a b (Ingelesez) Drews, Kelly. (2013-05-01). «A Brief History of Quarantine» The Virginia Tech Undergraduate Historical Review 2 (0)  doi:10.21061/vtuhr.v2i0.16. ISSN 2165-9915. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  9. ↑ Pandemic influenza : emergency planning and community preparedness. CRC Press 2009 ISBN 978-1-4200-6088-1. PMC 257422671. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  10. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (U.S.). ([2007]). Interim pre-pandemic planning guidance : community strategy for pandemic influenza mitigation in the United States : early, targeted, layered use of nonpharmaceutical interventions.. [Centers for Disease Control and Prevention] PMC 81294003. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  11. ↑ a b Brooks, Samantha K; Webster, Rebecca K; Smith, Louise E; Woodland, Lisa; Wessely, Simon; Greenberg, Neil; Rubin, Gideon James. (2020-03). «The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence» The Lancet 395 (10227): 912–920.  doi:10.1016/s0140-6736(20)30460-8. ISSN 0140-6736. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  12. ↑ Maharaj, Savi; Kleczkowski, Adam. (2012-08-20). «Controlling epidemic spread by social distancing: Do it well or not at all» BMC Public Health 12 (1): 679.  doi:10.1186/1471-2458-12-679. ISSN 1471-2458. PMID 22905965. PMC PMC3563464. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  13. ↑ «Guidance on Preparing Workplaces for an Influenza Pandemic» www.osha.gov (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  14. ↑ «Social Distancing | Department of Safety & Security | The University of Chicago» safety-security.uchicago.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  15. ↑ Satrustegi, Iñigo. «Etxealdia arintzeko gomendioak nonahi» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  16. ↑ Yeats, W. B. (William Butler), 1865-1939.. (2015). The collected poems of W.B. Yeats. Wordsworth Editions Ltd ISBN 978-1-84870-536-4. PMC 940512037. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  17. ↑ Emergency respiratory infections in the 21st century. Saunders 2010 ISBN 978-1-4557-0038-7. PMC 759159424. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  18. ↑ Cauchemez, Simon; Ferguson, Neil M; Wachtel, Claude; Tegnell, Anders; Saour, Guillaume; Duncan, Ben; Nicoll, Angus. (2009-08). «Closure of schools during an influenza pandemic» The Lancet Infectious Diseases 9 (8): 473–481.  doi:10.1016/s1473-3099(09)70176-8. ISSN 1473-3099. PMID 19628172. PMC PMC7106429. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  19. ↑ (Ingelesez) Rousculp, Matthew D.; Johnston, Stephen S.; Palmer, Liisa A.; Chu, Bong-Chul; Mahadevia, Parthiv J.; Nichol, Kristin L.. (2010-10). «Attending Work While Sick: Implication of Flexible Sick Leave Policies» Journal of Occupational and Environmental Medicine 52 (10): 1009–1013.  doi:10.1097/JOM.0b013e3181f43844. ISSN 1076-2752. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  20. ↑ Kumar, Supriya; Quinn, Sandra Crouse; Kim, Kevin H.; Daniel, Laura H.; Freimuth, Vicki S.. (2011-11-28). «The Impact of Workplace Policies and Other Social Factors on Self-Reported Influenza-Like Illness Incidence During the 2009 H1N1 Pandemic» American Journal of Public Health 102 (1): 134–140.  doi:10.2105/AJPH.2011.300307. ISSN 0090-0036. PMID 22095353. PMC PMC3490553. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  21. ↑ (Ingelesez) ILO. (2006-11-01). Freedom of association - Digest of decisions and principles of the Freedom of Association Committee of the Governing Body of the ILO. Fifth (revised) edition, 2006. ISBN 978-92-2-119031-8. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  22. ↑ (Ingelesez) Rashid, Harunor; Ridda, Iman; King, Catherine; Begun, Matthew; Tekin, Hatice; Wood, James G.; Booy, Robert. (2015-03-01). «Evidence compendium and advice on social distancing and other related measures for response to an influenza pandemic» Paediatric Respiratory Reviews 16 (2): 119–126.  doi:10.1016/j.prrv.2014.01.003. ISSN 1526-0542. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  23. ↑ Inglesby, Thomas V.; Nuzzo, Jennifer B.; O'Toole, Tara; Henderson, D. A.. (2006-12-01). «Disease Mitigation Measures in the Control of Pandemic Influenza» Biosecurity and Bioterrorism: Biodefense Strategy, Practice, and Science 4 (4): 366–375.  doi:10.1089/bsp.2006.4.366. ISSN 1538-7135. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  24. ↑ a b (Ingelesez) «Philadelphia Threw a WWI Parade That Gave Thousands of Onlookers the Flu» Smithsonian Magazine (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  25. ↑ (Ingelesez) «The Flu in Boston | American Experience | PBS» www.pbs.org (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  26. ↑ (Ingelesez) Ishola, David A.; Phin, Nick. (2011-08-17). «Could influenza transmission be reduced by restricting mass gatherings? Towards an evidence-based policy framework» Journal of Epidemiology and Global Health 1 (1): 33–60.  doi:10.1016/j.jegh.2011.06.004. ISSN 2210-6014. PMID 23856374. PMC PMC7104184. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  27. ↑ (Frantsesez) Point.fr, Le. (2020-03-28). «Coronavirus : la « bombe atomique » du rassemblement évangélique de Mulhouse» Le Point (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  28. ↑ (Frantsesez) «ENQUETE FRANCEINFO. "La majorité des personnes étaient contaminées" : de la Corse à l'outre-mer, comment le rassemblement évangélique de Mulhouse a diffusé le coronavirus dans toute la France» Franceinfo 2020-03-28 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  29. ↑ (Ingelesez) Ferguson, Neil M.; Cummings, Derek A. T.; Fraser, Christophe; Cajka, James C.; Cooley, Philip C.; Burke, Donald S.. (2006-07). «Strategies for mitigating an influenza pandemic» Nature 442 (7101): 448–452.  doi:10.1038/nature04795. ISSN 1476-4687. PMID 16642006. PMC PMC7095311. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  30. ↑ a b (Ingelesez) Bell, David M.. Public Health Interventions and SARS Spread, 2003 - Volume 10, Number 11—November 2004 - Emerging Infectious Diseases journal - CDC.  doi:10.3201/eid1011.040729. PMID 15550198. PMC PMC3329045. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  31. ↑ Knobler, Stacey.. (2004). Learning from SARS preparing for the next disease outbreak : workshop summary. National Academies Press ISBN 0-309-59433-2. PMC 754041026. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  32. ↑ a b Encyclopedia of plague and pestilence : from ancient times to the present. (3rd ed. argitaraldia) Facts on File 2008 ISBN 978-1-4381-2923-5. PMC 466183744. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  33. ↑ (Ingelesez) «Closing borders can delay, but can’t stop the spread of COVID-19, new report says» news.northeastern.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  34. ↑ (Ingelesez) Chinazzi, Matteo; Davis, Jessica T.; Ajelli, Marco; Gioannini, Corrado; Litvinova, Maria; Merler, Stefano; Piontti, Ana Pastore y; Mu, Kunpeng et al.. (2020-03-06). «The effect of travel restrictions on the spread of the 2019 novel coronavirus (COVID-19) outbreak» Science  doi:10.1126/science.aba9757. ISSN 0036-8075. PMID 32144116. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  35. ↑ Tan, Chorh-Chuan. (2006-05). «SARS in Singapore--key lessons from an epidemic» Annals of the Academy of Medicine, Singapore 35 (5): 345–349. ISSN 0304-4602. PMID 16830002. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  36. ↑ Teh, Benjamin; Olsen, Karen; Black, Jim; Cheng, Allen C.; Aboltins, Craig; Bull, Kirstin; Johnson, Paul D. R.; Grayson, M. Lindsay et al.. (2012-04-01). «Impact of swine influenza and quarantine measures on patients and households during the H1N1/09 pandemic» Scandinavian Journal of Infectious Diseases 44 (4): 289–296.  doi:10.3109/00365548.2011.631572. ISSN 0036-5548. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  37. ↑ Nichols, Irby C.. (1972). The European Pentarchy and the Congress of Verona, 1822. Springer Netherlands ISBN 978-94-010-2725-0. PMC 851370386. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  38. ↑ The Medical History of the Maltese Islands: Medieval. .
  39. ↑ «Plague at Eyam in 1665–66: a case study» Biology of Plagues (Cambridge University Press): 261–283. 2001-03-29 ISBN 978-0-521-80150-8. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  40. ↑ (Ingelesez) Powell, J. H.; Foster, Kenneth R.; Jenkins, Mary F.; Toogood, Anna Coxe. (2014). Bring Out Your Dead: The Great Plague of Yellow Fever in Philadelphia in 1793. University of Pennsylvania Press ISBN 978-0-8122-9117-9. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  41. ↑ «Short History of Yellow Fever» bobarnebeck.com (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  42. ↑ Carter, William C.. (2000). Marcel Proust : a life. Yale University Press ISBN 0-300-08145-6. PMC 42692177. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  43. ↑ Weissmann, Gerald. (2014-12-29). «Ebola, Dynamin, and the Cordon Sanitaire of Dr. Adrien Proust» The FASEB Journal 29 (1): 1–4.  doi:10.1096/fj.15-0101ufm. ISSN 0892-6638. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  44. ↑ Garrett, Laurie. (2014-08-14). «Heartless but Effective: I've Seen 'Cordon Sanitaire' Work Against Ebola» The New Republic ISSN 0028-6583. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  45. ↑ «Outbreak of Ebola Viral Hemorrhagic Fever -- Zaire, 1995» www.cdc.gov (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  46. ↑ Makar, A. B.; McMartin, K. E.; Palese, M.; Tephly, T. R.. (1975-06). «Formate assay in body fluids: application in methanol poisoning» Biochemical Medicine 13 (2): 117–126.  doi:10.1016/0006-2944(75)90147-7. ISSN 0006-2944. PMID 1. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  47. ↑ «Gunnison | U-M Center for the History of Medicine» chm.med.umich.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  48. ↑ (Ingelesez) Markel, Howard; Stern, Alexandra M.; Navarro, J. Alexander; Michalsen, Joseph R.; Monto, Arnold S.; DiGiovanni, Cleto. Nonpharmaceutical Influenza Mitigation Strategies, US Communities, 1918–1920 Pandemic - Volume 12, Number 12—December 2006 - Emerging Infectious Diseases journal - CDC.  doi:10.3201/eid1212.060506. PMID 17326953. PMC PMC3291356. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  49. ↑ (Ingelesez) «Social Distancing During the Black Death» Quillette 2020-03-28 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  50. ↑ Bosch, Lynette. (2001-05-22). «Lynette Bosch. Review of "Images of Plague and Pestilence: Iconography and Iconology" by Christine M. Boeckl.» caa.reviews  doi:10.3202/caa.reviews.2001.28. ISSN 1543-950X. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  51. ↑ The patient as victim and vector : ethics and infectious disease. Oxford University Press 2009 ISBN 978-0-19-533584-2. PMC 212399937. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  52. ↑ (Ingelesez) Melnick, J. L.. (1996-07-01). «Current status of poliovirus infections.» Clinical Microbiology Reviews 9 (3): 293–300.  doi:10.1128/CMR.9.3.293. ISSN 0893-8512. PMID 8809461. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  53. ↑ (Ingelesez) Hatchett, Richard J.; Mecher, Carter E.; Lipsitch, Marc. (2007-04-06). «Public health interventions and epidemic intensity during the 1918 influenza pandemic» Proceedings of the National Academy of Sciences 104 (18): 7582–7587.  doi:10.1073/pnas.0610941104. ISSN 0027-8424. PMID 17416679. PMC PMC1849867. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  54. ↑ (Ingelesez) STARR, ISAAC. (1976-10-01). «Influenza in 1918» Annals of Internal Medicine 85 (4): 516.  doi:10.7326/0003-4819-85-4-516. ISSN 0003-4819. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  55. ↑ (Ingelesez) Smith, Richard. (2007-06-28). «Social measures may control pandemic flu better than drugs and vaccines» BMJ 334 (7608): 1341–1341.  doi:10.1136/bmj.39255.606713.DB. ISSN 0959-8138. PMID 17599996. PMC PMC1906625. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  56. ↑ (Ingelesez) Kalnins, Irene. (2006). «The Spanish Influenza of 1918 in St. Louis, Missouri» Public Health Nursing 23 (5): 479–483.  doi:10.1111/j.1525-1446.2006.00586.x. ISSN 1525-1446. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  57. ↑ (Ingelesez) Bootsma, Martin C. J.; Ferguson, Neil M.. (2007-04-06). «The effect of public health measures on the 1918 influenza pandemic in U.S. cities» Proceedings of the National Academy of Sciences 104 (18): 7588–7593.  doi:10.1073/pnas.0611071104. ISSN 0027-8424. PMID 17416677. PMC PMC1849868. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  58. ↑ Chin, Tom D. Y.; Foley, John F.; Doto, Irene L.; Gravelle, Clifton R.; Weston, Jean. (1960). «Morbidity and Mortality Characteristics of Asian Strain Influenza» Public Health Reports (1896-1970) 75 (2): 149–158.  doi:10.2307/4590751. ISSN 0094-6214. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  59. ↑ (Ingelesez) Wheeler, Colleen C.; Erhart, Laura M.; Jehn, Megan L.. (2010-11). «Effect of School Closure on the Incidence of Influenza among School-Age Children in Arizona» Public Health Reports 125 (6): 851–859.  doi:10.1177/003335491012500612. ISSN 0033-3549. PMID 21121230. PMC PMC2966666. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  60. ↑ (Ingelesez) «Flu Pandemic Study Supports Social Distancing» National Institutes of Health (NIH) 2015-05-22 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  61. ↑ (Ingelesez) Wardrop, Murray. (2009-07-21). Swine flu: schools should close to halt spread of virus, ministers told. ISSN 0307-1235. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  62. ↑ (Ingelesez) «Closing schools won't stop pandemics: study» Reuters 2009-07-20 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  63. ↑ Bondy, Susan J.; Russell, Margaret L.; Laflèche, Julie ML; Rea, Elizabeth. (2009-12-24). «Quantifying the impact of community quarantine on SARS transmission in Ontario: estimation of secondary case count difference and number needed to quarantine» BMC Public Health 9 (1): 488.  doi:10.1186/1471-2458-9-488. ISSN 1471-2458. PMID 20034405. PMC PMC2808319. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  64. ↑ «Txinako Wuhan hiria berriz ere irekita, konfinamendu luzearen ostean» Argia (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  65. ↑ (Ingelesez) https://plus.google.com/+UNESCO. (2020-03-04). «COVID-19 Educational Disruption and Response» UNESCO (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  66. ↑ Telebista, Euskal Irrati. (2020-03-09). «Gasteizko eskola eta hezkuntza zentro guztiak itxi dituzte, martxoaren 23ra arte» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  67. ↑ (Ingelesez) Italie, Leanne; Press, The Associated. (2020-03-20). «Parents, police struggle to social distance the young in coronavirus outbreak» 13 WTHR Indianapolis (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  68. ↑ (Ingelesez) Smith, David. (2020-04-19). «Briefing or rally? Trump shifts to campaign mode as he rails against the media» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2020-04-23).
  69. ↑ (Ingelesez) Beckett, Lois. (2020-04-18). «Protesters decry stay-at-home orders in Maryland, Texas and Ohio capitals» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2020-04-23).
  70. ↑ (Ingelesez) Pandey, Geeta. (2020-04-24). «Is social distancing an oxymoron in India?» BBC News (Noiz kontsultatua: 2020-04-24).
  71. ↑ «Pedro Sanchezek alarma egoera ezarriko du koronabirusa geldiarazteko» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2020-03-15).
  72. ↑ Berria. «Alarma egoera ezarri du Espainiako Gobernuak» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-03-15).
  73. ↑ a b c «Urkullu: "Ez zen beharrezkoa Estatuak Ertzaintza eta Osakidetzaren agintea hartzea"» www.eitb.eus 2020-03-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-19).
  74. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Torra rechaza el decreto del Gobierno y pide un “autoconfinamiento” a los catalanes» La Vanguardia 2020-03-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-19).
  75. ↑ a b Berria. «Frantziak ere konfinamendua agindu du» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-03-19).
  76. ↑ «Arazorik ez zegoen tokian arazoak sortzen - Zarautz» Zarauzkohitza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  77. ↑ «Denuncian aglomeraciones en las estaciones de tren y metro tras el estado de alarma por coronavirus» digitalsevilla.com (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  78. ↑ Imaz, Andoni. «Sanchezek hamabost egunez luzatuko du alarma egoera» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  79. ↑ a b «Alarma egoera apirilaren 12ra arte luzatzea onartu dute Kongresuan - Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza 2020-03-26 (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
  80. ↑ Berria. «Konfinamendua apirilaren 15era arte luzatu dute Ipar Euskal Herrian» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  81. ↑ «Frantziako Gobernuak bi aste gehiagoz luzatu du konfinamendua, apirilaren 15era arte - Argia - Aiaraldea.eus» aiaraldea.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  82. ↑ a b ARGIA. (2020-03-27). «Frantziako Gobernuak bi aste gehiagoz luzatu du konfinamendua, apirilaren 15era arte» Argia (Noiz kontsultatua: 2020-04-04).
  83. ↑ (Ingelesez) Ao, Bethany. «Social distancing can strain mental health. Here’s how you can protect yourself.» https://www.inquirer.com (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  84. ↑ (Ingelesez) CDC. (2020-02-11). «Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)» Centers for Disease Control and Prevention (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  85. ↑ (Ingelesez) Willis, Olivia. (2020-03-22). «Managing mental health in the time of coronavirus» ABC News (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  86. ↑ Becker, Niels G., 1942-. Modeling to inform infectious disease control. ISBN 978-1-4987-3107-2. PMC 907924080. (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Urruntze_sozial&oldid=8972268"(e)tik eskuratuta