Dinah Craik

Dinah Craik
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Dinah Maria Mulock
Jaiotza	Stoke-on-Trent, 1826ko apirilaren 20a
Herrialdea	Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua
Heriotza	Shortlands (en) , 1887ko urriaren 12a (61 urte)
Heriotza modua	: bihotz-gutxiegitasuna
Hezkuntza
Heziketa	Bedford College
Hizkuntzak	ingelesa; italiera; latina; greziera
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, eleberrigilea, poeta, saiakeragilea eta haur literatura idazlea
Lan nabarmenak	ikusi John Halifax, Gentleman (en) ; The Little Lame Prince and his Travelling Cloak (en) ;
Izengoitia(k)	Miss Mulock

Dinah Craik, jaiotzez, Dinah Maria Mulock (St-upon-Trent, Staffordshire, 1826ko apirilaren 20a – 1887ko urriaren 12a) idazle ingelesa izan zen, 1840 eta 1880 urteen artean aktibo. Haurrentzako kontakizunekin hasita, nobelagile emankor eta ezagun bihurtu zen. Bere libururik onena eta ezagunena John Halifax zalduna da (1857). Ospe handia izan zuen eta hainbat hizkuntzatara itzuli zen. Eleberri hau lehen lerroan kokatu zuen bere garaiko emakume nobelagileen artean. Espiritu liriko peto-petoa, Irlandako eta Cornuallesko bidaiei buruzko narrazioak eta Emakume batek emakumeei buruz egindako gogoetak ezaugarri zituen poema batzuk argitaratu zituen.^[1]^[2] Bere bibliografian The Little Lychetts (1855), The Fairy Book (1863), The Adventures of a Brownie (1872) edo The Little Lame Prince and His Travelling Cloak (1874) kategorietako lanak ere nabarmentzen dira.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Thomas Mulock artzain ebanjelista, jatorri irlandarreko erlijioso xelebrea, eta haren emazte Dinahren alaba, 1826ko apirilaren 20an jaio zen St-upon-Trenten (Staffordshire). Garai hartan, kongregazio txiki bateko ministro zen aita. Mulock ohitura moral zurruneko gizona zen, baina literatura eta poesia gustatzen zitzaizkion — esaten zutenez, haren sermoiak, alegia, literatura-estilo sutsua zuten—.^[3] Dinah Mulock-ek haurtzaro osoa igaro zuen Newcastle-under-Lymen, beti maitasunez gogoratzen zuen lekua, eta Brampton House Academy-n hezi zen, etxetik oso gertu zegoen eskola batean, non irakurri eta gozatu ahal izan zuen lehen aldiz —ilustrazioek erakarrita— Simbad el Marino edo Robinson Crusoe eleberriekin. Gero, nerabezarora iritsita, Jane Austen, Edward Bulwer-Lytton, sir Walter Scott eta Charles Dickens, Shakespeare eta Chaucer irakurgai bihurtu ziren. Eguneroko errutina monotonotik ihes egiteko modua zen, jasotzen zuen hezkuntza, emazte ona, kristau ona,eta asko jota, irakasle edo etxe-irakasle ona izatera bideratuta baitzegoen.^[4] Haurtzaroan eta lehen gazterian eragin handia izan zuen aitaren ekonomia ezegonkorrak, baina hezkuntza ona lortu zuen.^[3] 1839ko udan, Dinah Londresera joan zen familiarekin. Italiera, grekoa eta latina ikasi zituen, eta Government School of Design at Somerset Housen marrazten ikasi zuen. Alabaren eskakizunei erantzunez, Thomas Mulock-ek zerikusia izan zuen literatura ingeleseko irakasle gisa lan egiteko. Ordurako erabakita zuen idaztera dedikatuko zela, emakumeak gizonekin lehiatu zitezkeen lanbide bakarra "...eta euren esparruan lehiatu".^[4] Proiektu hori atzeratu egin zen, 1845ean ama hil baitzen. Ondorioz, etxea administratu eta Tom eta Benjamin nebak zaindu behar izan zituen. Beraz, 1847ra arte ez zen behin betiko abiatu bere literatura-proiektua —Jane Eyre-ren Charlotte Brontë (1847) lanaren arrakasta itzelak bultzatuta—.^[4]

Lana[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Londresen bi lagun zituen, eta haien laguntza baliagarriena izan zen gero: Alexander MacMillan eta Charles Edward Mudie. Miss Camilla Toulmin-ek Westland Marstoni aurkeztuta, berehala egin zituen lagunak Londresen, eta pizgarri handia aurkitu zuen haurren kontakizunetarako, hasieran, arrazoi ekonomiko hutsengatik izan bazen ere. Cola Monti (1849) izan zen ezagunena. Urte berean, The Ogilvies lehen eleberria egin zuen hiru liburukitan, eta arrakasta handia izan zuen.^[3] Ingalaterra viktoriarreko harreman sentimentalen eta maritalen (ergo sozialaren) azterketa hunkigarri eta berezia da. Olivek jarraitu zuen 1850ean, agian bere fikziozko lan irudimentsuena; Charlotte Brontë eleberriaren aldaera bitxia da, terminoaren zentzu musikalean, eta antzekotasun estuak ditu.^[3] Familia burua (1851) eta Agatharen senarra (1853), non autoreak East Dorset-en oroitzapenen eragin handiaz baliatzen baita, agian hobeto eraikita zeuden eta nobela gisa eraginkorragoak ziren, baina nekez zuten xarma bera.^[3] Lehen lan horietan pasio eta indar handia dago, eta Craikek idazten zuen guztia bere printzipio nagusiak eta sentimendu sakona zituen ezaugarri. Alice Learmont kontakizun feeriko gozoa 1852an argitaratu zen, eta aldizkako argitalpenetan agertutako kontakizun labur ugari, horietako batzuk irudimenezko ahalmen handikoak, 1853an argitaratu ziren, Avillion eta beste ipuin batzuk izenburupean.^[3] Liburuki honetako kontakizun batzuek irudimen ederra dute.^[1] Antzeko bilduma bat, merezimendu txikiagokoa, 1857an agertu zen Ez dago berririk izenburupean. Miss Mulock-ek Wildwooden (North End, Hampstead) landa-etxe bat erosi zuen. Arrakasta lortu zuen autore gisa, eta gizarte-zirkulu zabal baten 'apaingarri' bihurtu zen.^[3]

1857an, John Halifax zalduna agertu zen. Ingalaterrako klase ertaineko bizi-ideal handienaren oso irudikapen noblea zen, eta hamarkada askoan iraun zuen garai hartako emakume idazleen lanen mailan, George Eliot izan ezik. John Halifax idaztean, ordea, Miss Mulock-ek ia agortuta zuen bere hitzaldia, eta haren hurrengo lan garrantzitsua, A Life for a Life (1859), nahiz eta oso nobela ona —askoz ere hobeto ordaindua, eta agian John Halifax baino irakurriagoa—azken honen xarma iraunkorra izatetik urrun zegoen. Eleberri epistolar bikaina da, gizon eta emakume baten, Max Urquhart eta Dora Johnstonen bizipen dramatikoak kontrastatzen dituena —gizonezkoak pasio-krimen bat egin du; emakumezkoa, ama ezkongabea—, eta haren sufrimendu- eta erredentzio-gorabehera bereziek frogatzen dute emozionalki antzekoak direla. Gero idatzi zuenetik gutxi da garrantzitsua, haurrentzako ipuin zoragarri batzuk izan ezik. Mistress and Maid (Ama eta neskamea) (1863), jatorriz Good Words-en agerikoa, txikiagoa zen alderdi guztietan; eta Christian's Mistak lanak (1865) partzialki zuzendu zuen gainbehera, baina haren ondorengo eleberriak ez ziren oso kontuan hartzekoak. Fikziozko lehen lanen oinarri izan zen benetako grina ez zen modu antinaturalean desagertu helduaroan, eta, berez, elementu didaktiko gehiegi izateak ordeztu zuen.^[3] Horren ondorioz, ondorengo zenbait argitalpenek saiakera didaktikoak ziren, eta, horien artean, Emakume baten gogoetak emakumeez eta Sermoiak elizatik kanpo nabarmentzekoa da. Baina azken etapan, gaztaroan hain maiz erabili izan zuen ipuin fantastikora itzuli zen eta arrakasta handia lortu zuen The Little Lame Prince (Printze herrena) (1874) haurrentzako kontakizun xarmagarriarekin. 1852an poemak argitaratu zituen, eta 1881ean bere konposizioak bildu zituen Hogeita hamar urteko poema berriak eta zaharrak izenburupean. Emakume baten poemak dira, samurrak, etxekoak eta, batzuetan, gogotsuak, beti kantu jatorrak, eta benetako sentimendu baten emaitza; batzuek —hala nola Philip my King— bere besoetakoari zuzendutako bertsoak, Philip Bourke Marston, eta "Douglas, Douglas, tender and true"— ospe handia lortu zuten.^[3]

Ezkontza eta familia

Ezagutu eta miretsi zutenek, espiritismoagatik interesatua, bihurgailu bikain eta burutsutzat hartzen zuten, eta askok beren erakargarritasuna nabarmentzen zuten fisikoki baino gehiago. Urte askoan ezkongabea izan zen, bere independentzia pertsonal eta profesionalaz jeloskor, eta, guztien harridurarako, 1865eko apirilaren 29an ezkondu zen George Lillie Craik, Macmillan & Co. enpresako bazkidearekin, eta izen bereko eskoziar George Lillie Craik idazle eta literatura-kritikariaren ilobarekin (1798-1866); handik gutxira, Shortlands herrian, Bromleytik hurbil jarri zen bizitzen eta bertan jarraitu zuen hil arte.^[5] Ezkondu eta lau urtera, Dorothy izeneko neskato abandonatu bat adoptatu zuten, gurasoek "zeruko oparia" deitzen zutena. Nahiz eta etxekoandre eta ama bikaina izan, Dinah Mulock-ek ez zuen inoiz alde batera utzi literatura-ibilbide ospetsu eta irabazizkoa —Dorothyren bizitzako lehen urteetan izan ezik, senarra aurka egon arren—, A Brave Lady (1869-70), Hannah (1871), Young Mrs nobelek frogatzen dutenez. Jardine (1879) eta King Arthur: Not a Love Story (1886).^[5] Monsieur Guizot-en eta haren familiaren intimoa izatera iritsi zen, Memoir of Barante itzuli zuen, eta Madame De Witt alabaren liburuak ere itzuli zituen. Azken urteetan, Cornuallesen eta Irlandako iparraldean bidaiak egin zituen, eta hango erreportajeak irudi ugarirekin argitaratu ziren, 1884 eta 1887. urteetan, hurrenez hurren.

Heriotza eta legatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alabaren ezkontza prestatzen ari zela, 1887ko urriaren 12an bihotzekoak eman eta hil egin zen. Tewkesburyren abadian lurperatu zuten. Bere azken omenaldia egin zioten lagunen artean Lord Tennyson, Matthew Arnold, Robert Browning, Mrs. Oliphant, sir John E. Millais, T. H. Huxley irakaslea eta James Russell Lowell.^[5] Haren memoria, emakume eta idazle gisa, denbora luzez gorde dute haren idatzien bertuteek. Ez zen jenioa, eta ez zituen aparteko jenioa zuten emakumeen idealak eta nahiak adierazten; baina samurra eta filantropikoa, eta aldi berean kementsua eta praktikoa, bizitza arrunteko emakume izateak ez du inoiz izan ordezkari handiagorik.

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dinah Maria Craik, Letitia Elizabeth Landon eta Felicia Hemans idazleak
Dinah Maria Mulock-en Lameko printze txikia eta mantu ibiltariaren azala, Hope Dunlapek irudiztatua, 1909
Dinah Maria Mulock-en Lameko printze txikia eta mantu ibiltariaren azala, Hope Dunlapek irudiztatua, 1909 (2)
Dinah Maria Mulock-en Lameko printze txikia eta mantu ibiltariaren azala, Hope Dunlapek irudiztatua, 1909 (3)
Dinah-ren Lameko printze txikia-ren azala, 1909 (4)
Dinah Maria Mulock-en Lameko printze txikia eta mantu ibiltariaren azala, Hope Dunlapek irudiztatua, 1909 (5)
Dinah Maria Mulock-en Lameko printze txikia eta mantu ibiltariaren azala, Hope Dunlapek irudiztatua, 1909 (6)
Dinah Maria Mulock-en Lameko printze txikia eta mantu ibiltariaren azala, Hope Dunlapek irudiztatua, 1909 (7)
Dinah Maria Mulock Claik, Lameko Printze txikia eta bere bidaia-mantua, 1900
Dinah Maria Mulock Claik, Lameko printze txikia eta bere bidaia-mantua, 1900
Dinah Maria Mulock Claik, Lameko Printze txikia eta bere bidaia-mantua,1900

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ ^a ^b (Ingelesez) «Craik [née Mulock, Dinah Maria (1826–1887), writer»] Oxford Dictionary of National Biography doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-19519. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman CraikEB1911 izeneko erreferentziarako
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ (Ingelesez) Mitchell, Sally. (1983). Dinah Mulock Craik. Twayne Publishers ISBN 978-0-8057-6850-3. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
↑ ^a ^b ^c Craik, Dinah Maria Mulock. (2005). The unkind word, and other stories. By the author of "John Halifax, gentleman", etc., etc.. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).
↑ ^a ^b ^c (Ingelesez) Shattock, Joanne. (1999). The Cambridge Bibliography of English Literature: 1800-1900. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-39100-9. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q2331155
Multimedia: Dinah Maria Craik / Q2331155

[:0-1] (Ingelesez) «Craik [née Mulock, Dinah Maria (1826–1887), writer»] Oxford Dictionary of National Biography doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-19519. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).

[CraikEB1911-2] Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman CraikEB1911 izeneko erreferentziarako

[:1-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ (Ingelesez) Mitchell, Sally. (1983). Dinah Mulock Craik. Twayne Publishers ISBN 978-0-8057-6850-3. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).

[:2-4] Craik, Dinah Maria Mulock. (2005). The unkind word, and other stories. By the author of "John Halifax, gentleman", etc., etc.. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).

[:3-5] (Ingelesez) Shattock, Joanne. (1999). The Cambridge Bibliography of English Literature: 1800-1900. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-39100-9. (Noiz kontsultatua: 2022-06-06).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]