Sai arre

Sai arre
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Animalia
Filuma	Chordata
Klasea	Aves
Ordena	Accipitriformes
Familia	Accipitridae
Generoa	Gyps
Espeziea	Gyps fulvus; Hablizl, 1783
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Masa	252 g (pisua jaiotzean); 8,328 kg (helduen pisua)
Zabalera	2,591 m
Kumaldiaren tamaina	1
Eguneko zikloa	eguneko
Errute denbora	54 egun
Arrautza

Sai arrea (Gyps fulvus) Accipitridae familiako hegazti harraparia da^[1], iparraldeko Afrikan, hegoaldeko Europan eta Asiako mendietan bizi dena.

Beste putreak bezala sarraskijalea da. 93–110 zentimetroko luzera, 230–269 zentimetroko hego-luzera eta 6-13 kiloko pisua ditu.

Euskal Herrian bizi den hegazti handi bezain ikusgarria. Handia izanagatik ere dotorezia handiz egiten du hegan, hegakadarik ia egin gabe, eta luzaroan egon daiteke bazka bila. Sarraskijale izaerak ordea etsai asko ere sortu dizkio.

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Identifikatzeko erraza da sai arrea: hegazti harrapari handienetarikoa da (95-105 cm luzera, 240-280 cm hego zabalera eta 6-9 kg arteko pisua) eta hegan hegoak ia mugitu gabe egiten du; urrun egonda ere, buru eta buztan laburrak dituela igarri daiteke, eta gerturatzean arraun-luma beltzak eta estal luma arren arteko kontrastea nabaria da. Burua argia da eta lepoaren inguruan lumaz osatutako tapauka bat dauka (gazteen tapauka hori marroia da, eta helduena argia).

Sarraskijalea denez buruko eta lepoko lumak oso txikiak dira (burua gorpuetan sartzean infekzioak ekiditeko) eta oso moko gogorra du haragia erraz urratzeko. Bada, ale gazteenetan mokoa helduena baino ilunagoa da. Gainera, alde dortsaleko estal-lumen puntak nabariki apalak dira helduetan.

Azpiespezieak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sai arrek bi azpiespezie ditu:^[1]

Gyps fulvus fulvus - ipar-ekialdeko Afrika eta Iberiar Penintsulatik Ekialde Hurbileraino bizi dena.
Gyps fulvus fulvescens - Afganistan, Pakistan eta iparraldeko Indian, Assamera arte, bizi dena.

Kantua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gainontzeko saiak bezala, sai arrea ere nahiko isila da. Halere, janariengatik edo lo-lekuengatik lehiatzen direnean ufadak eta eztarri-soinuak egiten dituzte.

Banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sai arrea batez ere Mediterraneo itsasoaren inguruan bizi da: hegoaldeko Europan eta iparraldeko Afrikan. Halaber, hegoaldeko Afrikan eta Ekialde Hurbilean ere bizi da. Ordea, Iberiar penintsulan eta Grezian da ohikoen. Lekuotan mendialdeak hobesten ditu, kareharriak dauden mendiak batez ere.

Ez da espezie migratzailea, baina gazteek dispertsio bidaia luzeak egiten dituztela ikusi da.

Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Herriko mendialdean oso hedatua dagoen hegaztia da. Nafarroan aurkitu daitezke Euskal Herriko kolonia handienak, Urbasa-Andia, Aralar, Arbaiungo eta Irunberriko arroiletan eta pirinio osoan oso ohikoa da. Gorbeialdean, Aizkorri-Araz inguruan eta Urkiola parkean ere oso arrunta da. Urkiola natura parkeko Mugarra mendiko labarretan bizi da Bizkaiko sai arre kolonia handiena.

Habitata[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sai arreak habia 0-3500 m inguruan dauden harkaitzetako erlaitz eta zuloetan egiten du (tarteka zuhaitzetan ere) betiere gertu abereak larratzen diren zuhaitz gutxiko eremuak daudela. 10000 metrotara hegan ikusi izan dira.

Elikadura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esan bezala, sai arrea espezie sarraskijalea da. Batez ere ungulatuak jaten ditu eta, hori dela eta, Euskal Herrian behintzat abeltzaintza jarduerari lotuta egoten da espezie hau. Gainera zabortegietara ere gerturatzen da bazka bila.

Europa hego-mendebalde osoan, ungulatu basati handien falta dagoenez mendietan, sai arreek abeltzaintzak utzitako sarraski handiei eta saientzako bazkaleku bereziei izugarrizko dependentzia diete, hau gabe desagertuko litzateke saien populazioa zonalde hauetan.

Ugalketa eta ontogenia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Neguan gorteiu-hegaldiei ekiten diete, bikotearen lotura sendotzeko, eta urtarrila eta otsaila artean arrautza bakarra erruten dute. Arrautza hori 48-54 egunez inkubatzen dute (arrak zein emeak), eta txita jaio eta gero 110-115 egunez jaten eman behar zaio. 80-90 egun dauzkanean txita erlaitzean zehar mugitzen hasten da, baina uda bukaera arte ez da bere kabuz hegan hasteko gai izaten.

Bizimodua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bikoteak bizi osoan irauten du. Bestalde, harkaitzetako erlaitzetan koloniak osatzen dituzte. Hainbat ornitologoren esanetan jokabide hau ezinbestekoa zaio gorpuak urratzeko, ale askoren indarra behar omen baita.

Espezieen arteko elkarrekintzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarraskia jateko prozesuaren partaideetako bat besterik ez da sai arrea: sai zuriak txoko txikienetatik ere buru sartzen du eta ugatzak hezurrak jaten ditu. Gainontzekoa da sai arreak jaten duena. Bestalde, erlaitzetan lehia izugarria egoten da beste sai arreekiko bai eta ugatz eta sai zuriekiko ere.

Harrapari eta etsai naturalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sai arre heldua handiegia da harraparirik izateko, helduek ez dute ezerren beldur izan behar. 10 kg gainditu dezaketen hegaztiak dira, moko zorrotz eta indartsu batekin, gizakiaz gain ez daukate etsairik. Sai motzarekin eta arrano beltzarekin lehia izan dezake sarraski bat jaterako orduan, sai motza sai arrea baino handiagoa da eta arrano beltzak, txikiagoa izan arren, indarra badu sai arre heldua mendean hartzeko, baina sarraskien gaineko noizbehinkako lehiak kenduta, ez dute inolako arazorik.

Sai arreek kopuruaren indarra erabiltzen dute gainontzeko lehiakide sarraskizaleak kanporatzeko.

Antzeko espezieak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sai motza (Aegypius monachus): Espezie hau ez da ohikoa Euskal Herrian, baina Nafarroa hegoaldean tarteka ikusi ahal izan da. Edonola, sai beltza hegan dagoenean burua luzeagoa eta hegalak zabalagoak dauzkalako identifika daiteke. Gainera, lumadia guztiz beltza dauka.

Arrano beltza (Aquila chrysaetos): Gertutik oso erraz bereizi daitezke, baina baliteke urrunean nahastea. Arrano beltzak burua eta lepoa luze eta sendoak ditu, eta buztana ere luzeagoa da. Gainera, arrano beltzak hegaldi azkarragoak egiten ditu, hegakada gehiagorekin.

Kontserbazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Europako populazioa izugarri handitu da 1990. urtea arte eta egun oso egonkor mantentzen da. Hori dela eta ez da mehatxupean kontsideratzen^[2]. Hala ere, behi eroen gaitzak bazkalekuen itxiera eragin zuenetik badirudi populazioa zertxobait murriztu dela. Egoera horretan, eta bizi nahiak bultzatuta, sai arreak horren ohikoak ez zituen bazka iturrietara jo eta animalia gaixoak eta ahulak ere jaten hasi zen. Horrek haserreak eragin ditu abeltzainen artean eta desadostasunak egon dira eraso horien izaeraren inguruan. Edonola, egun bazkalekuak ireki dituzte berriro ere.

Galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erretratua
Sai arre gaztea
Hegan egiten Ayerbetik gertu
Kume bat Jerusalenen
Colchesterreko zooan
Sai arre batzuk Beluzaran mendian
Sai arre talde bat
Sai arre bat Irunberriko arroilan.
Sai arrea Nafarroan, adarrean pausatuta.
Sai arrea Nafarroan, hegoak zabalduta.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edukiaren zati bat EuskalNatura.eus webgunetik hartu da, copyrightaren jabeak onartu baitu hango testu-edukiak Euskarazko Wikipedian CC BY-SA 3.0 ES Aitortu-PartekatuBerdin 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratzea, baldin eta iturria aipatzen bada (ikusi eztabaida orria).

↑ ^a ^b Clements, J.F.; T.S. Schulenberg, M.J. Iliff, B.L. Sullivan, & C.L. Wood. (2010). (xls) The Clements Checklist of Birds of the World. (6.5. argitaraldia) Cornell University Press.
↑ BirdLife International 2008. Gyps fulvus. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.1

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gyps fulvus EuskalNaturan. CC-BY-SA lizentzia

Datuak: Q177856
Multimedia: Gyps fulvus / Q177856
Espezieak: Gyps fulvus

[cle-1] Clements, J.F.; T.S. Schulenberg, M.J. Iliff, B.L. Sullivan, & C.L. Wood. (2010). (xls) The Clements Checklist of Birds of the World. (6.5. argitaraldia) Cornell University Press.

[iucn-2] BirdLife International 2008. Gyps fulvus. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.1

[1]

[2]