Hindi

Hindi
	हिन्दी — मानक हिन्दी‎
Datu orokorrak
Lurralde eremua	India
Hiztunak	480 milioi
Rankinga	6
Ofizialtasuna	India
Eskualdea	Hegoaldeko Asia
Araugilea	Central Hindi Directorate
Hizkuntza sailkapena
	Indoeuroparra;
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza, silabadun hizkuntza, hizkuntza fusionatzailea eta pitch accent (en)
Genero gramatikalak	genero maskulinoa eta genero femeninoa
Kasu gramatikalak	direct case (en) , oblique case (en) eta Bokatiboa
Alfabetoa	Devanagaria
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	hi
ISO 639-2	hin
ISO 639-3	hin
Ethnologue	hin
Glottolog	hind1269
Wikipedia	hi
ASCL	5203
IETF	hi

Hindia edo hindiera (मानक हिन्दी) Indiako ipar eta erdialdean erabiltzen den hizkuntza da, India osoan estatus ofiziala duena. Hizkuntza indoeuroparra da, indoariar taldekoa. Sanskritotik beretik ez, baizik eta hizkuntza prakritetatik garatu zen. Goi mailako hitz gehienek, ordea, sanskritoan dute jatorria.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ganges haraneko eta India Iparraldeko indo-ariar hizkuntza desberdinen artean, hindierak lortutako nagusitasuna arrazoi politikoengatik da, neurri handi batean. Indiako inbasio musulmanen garaian, erresuma islamiko nagusiek Delhi aukeratu zutelarik hiriburutzat, eta 12. mendeko testuetan bertako Dehlavi mintzaira edo dialektoa ageri da, gaurko hindieraren oso antzekoa, arbaso zuzena esateagatik^[1].

Mendeetan, ez zen kulturako hizkuntza izan, Mogol Inperioan persiera baitzen nagusi, eta elite hinduetan, aldiz, prakritoa eta sanskritoa kontsideratzen ziren hizkuntza kultuak. Era berean, lehenago finkatutako Braj eta Awadhi hizkuntzei ere nagusitu zitzaien, nahiz eta hauek literatura ere bazeukaten, hiriburuaren pisuagatik. Azkenean India Iparraldeko hizkuntza aldaera asko hindieraren dialektotzat hartu izan dira bilakaera honen ondorioz.

Hindiera heziketako hizkuntza nagusi bihurtu zutelarik britainiarrek, horixe izan zen bere nagusitasunaren eta hedapenaren motiboa azkenik 19. mendean^[1].

Lingua franca estatusa hartzen joan zelarik hindiera, kategoria hori zuen Indiako beste hizkuntzarekin, urduerarekin, gertutasun bat areagotuz joan zen, ez idazkeran baina bai oro har lexikoan eta mintzakeran. Hindustanera terminoa erabili ohi da hizkuntza hedatu handi hori izendatzeko.

1925. urtean Indiako Kongresu Nazionalak hindustani hizkuntza Indiako independenteko lingua franca izango zela erabaki zuen, hindi eta urdu hizkuntzen artean aukeratu beharrik gabe. Gero, Kongresua zatitu zen erlijio-lerroen arabera, eta azkenean Independentziarekin, baita lurraldea ere Pakistan eta Indiaren artean. Bi estatuetan hindustanera hizkuntza mintzatuena dela esan daiteke 21. mendean, baina urduera da ofiziala Pakistanen, eta Indian hindiera administrazioaren hizkuntza ofiziala, ezen ez nazionala^[2].

India independentean, hasieran, 16 hizkuntza nazional izendatu ziren (hindia barne), eta administrazio osorako bi hizkuntza ofizial, ingelesa eta hindia (kasu honetan nazional adjektiboa gehitu gabe). Suposatzen zen urte batzuen buruan, 1965ean, ingelesak ofiziala izateari utziko ziola, hindiera bakarrik utziz: baina erabaki horrek protestak eragin zituen hegoalde drabidiko ez indo-ariarrean. 2010eko hamarkadan ere, Bengaluruko metroan edo Tamil Naduko errepideetan seinaleak hindieraz agertzeak protestak eragin ditu^[2]. Hegoaldeko hizkuntza nazionalak dituzten estatuetan (Kerala eta malabarera, Tamil Nadu eta tamilera, Karnataka eta kannada, Telangana eta Andra Pradesh eta teluguera), hindia lingua franca gisa erabiltzea ez da ondo ikusia oro har, eta nahiago dute ingelesa erabili.

Aldi berean, 21. mendean indar handia bilakatu den BJP alderdi hinduak oinarri sendoenak iparraldean ditu, eta hindieraren aldeko politikak bultzatzen ditu nagusiki.

Idazkera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hindia Devanagari alfabetoarekin idazten da, baina bere garapen mendeetan, Kaithi alfabetoa erabili izan zen India iparraldean eta Modi delakoa Rajasthan eta Gujaraten. devanagaria sanskrito jasoarentzat gordea baitzegoen. Britainiarren aroan hasi zen devanagaria nagusitzen hindiera idazteko^[1]. Kaithi idazkera Kayasth eskribauen kastak sortua zen, eta inguru musulman zein hinduetan erabiltzen zen, brahmin kasta nagusikoek gorrotatzen zutelarik erlijioz gaindiko izaera horregatik. Britainiar Inperioak aldaketa ezarri nahi zuen aurreko mogol garaiarekiko, eta alfabeto perso-arabiarraren ordezkapena izan zen neurrietako bat: zerekin ordezkatu? brahmin eliteek presio egin zuten devanagariaren alde, kaithiaren kontra.

Devanagaria ezkerretik eskuinera idazten da, alfabeto latinoa bezala^[3]. Abugida alfabeto bat da, hau da, kontsonante eta bokalak bereizten ditu, baina konbinazio bereziak osatzen dituzte silabak osatzerakoan. Letra guztiek dute goialdean marra horizontal bat, letra batuketan luzatzen den, shirorekhā deritzona: itxura berezia ematen dio horrek Devaganariz idatzitako hitzei; zeinak marra zuzen horizontal luze batetik zintzilik daudela ematen du.

Devanagariz idatzitako hitz batean, shirorekhā lerro zuzena nabarmen, bertatik letrak zintzilik bezala.

Hala ere, ez har honela idatziriko testuak hindieraz daudela, marathera hizkuntza handia ere eta beste batzuk ere devanagariz idazten baitira.

Hindi edo Urduera ofizialak diren lurraldeak

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ ^a ^b ^c Mohan (2022). 4. atala
↑ ^a ^b (Ingelesez) «Hindi Diwas: Journey of Hindi from pre-Partition India to post-independence language politics» The Indian Express 2017-09-15 (Noiz kontsultatua: 2022-05-30).
↑ «The Devanagari Script» omniglot.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-29).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mohan, Peggy (2022). Wanderers, Kings, Merchants: The Story of India through Its Languages. (Viking India, 2022). ISBN 978-0670093687
Bhatia, Tej K. (11 September 2002). Colloquial Hindi: The Complete Course for Beginners. Taylor & Francis. ISBN 978-1-134-83534-8. Retrieved 19 July 2014.
Grierson, G. A. Linguistic Survey of India Vol I-XI, Calcutta, 1928, ISBN 81-85395-27-6 (searchable database).
Koul, Omkar N. (2008). Modern Hindi grammar (PDF). Springfield, VA: Dunwoody Press. ISBN 978-1-931546-06-5. Archived from the original (PDF) on 26 July 2014. Retrieved 19 July 2014.
McGregor, R.S. (1995). Outline of Hindi grammar: With exercises (3. ed.). Oxford: Clarendon Pr. ISBN 978-0-19-870008-1. Retrieved 19 July 2014.
Frawley, William (2003). International Encyclopedia of Linguistics: AAVE-Esparanto. Vol.1. Oxford University Press. p. 481. ISBN 978-0-195-13977-8.
Parthasarathy, R.; Kumar, Swargesh (2012). Bihar Tourism: Retrospect and Prospect. Concept Publishing Company. p. 120. ISBN 978-8-180-69799-9.
Masica, Colin (1991). The Indo-Aryan Languages. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29944-2.
Ohala, Manjari (1999). "Hindi". In International Phonetic Association (ed.). Handbook of the International Phonetic Association: a Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge University Press. pp. 100–103. ISBN 978-0-521-63751-0.
Sadana, Rashmi (2012). English Heart, Hindi Heartland: the Political Life of Literature in India. University of California Press. ISBN 978-0-520-26957-6. Retrieved 19 July 2014.
Shapiro, Michael C. (2001). "Hindi". In Garry, Jane; Rubino, Carl (eds.). An encyclopedia of the world's major languages, past and present. New England Publishing Associates. pp. 305–309.
Shapiro, Michael C. (2003). "Hindi". In Cardona, George; Jain, Dhanesh (eds.). The Indo-Aryan Languages. Routledge. pp. 250–285. ISBN 978-0-415-77294-5.
Snell, Rupert; Weightman, Simon (1989). Teach Yourself Hindi (2003 ed.). McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-142012-9.
Taj, Afroz (2002) A door into Hindi. Retrieved 8 November 2005.
Tiwari, Bholanath ([1966] 2004) हिन्दी भाषा (Hindī Bhasha), Kitab Pustika, Allahabad, ISBN 81-225-0017-X.
McGregor, R.S. (1993), Oxford Hindi–English Dictionary (2004 ed.), Oxford University Press, USA.
Hardev Bahri (1989), Learners' Hindi-English dictionary, Delhi: Rajapala
Mahendra Caturvedi (1970), A practical Hindi-English dictionary, Delhi: National Publishing House
Academic Room Hindi Dictionary Mobile App developed in the Harvard Innovation Lab (iOS, Android and Blackberry)
John Thompson Platts (1884), A dictionary of Urdū, classical Hindī, and English (reprint ed.), LONDON: H. Milford, p. 1259, retrieved 6 July 2011