Edukira joan

Nekaldia

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Kristoren Nekaldia» orritik birbideratua)
El Grecoren Jesus Gurutzea eramaten margolana

Nekaldia edo Pasioa (antzinako grezieraz: πάσχειν paschein, "sufritze") Jesukristoren bizitzaren azken zatia da, Jesusen sarrera Jerusalemera eman zenetik gurutziltzaketaraino. Tartean Azken Afaria bezalako gertakari garrantzitsuak izan ziren. Kristautasunaren ardatzetako bat da nekaldia.

Atal hau azaltzen dute lau Ebanjelioetan, baita Petriren ebanjelioan ere. Atal horri "Nekaldiaren narratiba" izena ematen zaio. Egutegi liturgikoan Pasioa Aste Santuan ospatzen da, Erramu Igandean hasita eta Larunbata Santua bukatu arte.

Jesusen azken egunetako gertakarien eta heriotzaren narratiba ataletan banatu izan du Eliza Kristauak mendetan, eta kultuari estuki lotuta dagoenez, Kristautasuna oinarri izan duten herrialdeen artean erruz irudikatu da.

Pasio izenak beste adiera batzuk ditu gaur egun, eta sufrikarioa eta heriotza ekarri duten martirien kontakizunak ere aipatzeko erabiltzen da.

Ebanjelioen harmonizazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kristoren Nekaldia izenarekin "Jesukristok gurutzean hil aurretik jasan zituen sufrimenduak" ulertzen dira[1], inongo ebanjelio partikular, kanoniko edo apokriforen beharrezko harremanik gabe. Batzuk, lau ebanjelio kanonikoen harmonia bat sortzen saiatu dira, Taziano jada II. mendean eta K. Bornhäuser eta P. Benoit akademiko modernoen artean bezala[2]. Narrazio harmonizatu hau ez zen inoiz homogeneoki onartua izan, adibidez, greziar eta latindar kristauen arteko liskarrek Nekaldiren datari buruz frogatzen duten bezala[3][4][5]. Siriako Elizak, lau ebanjelio kanonikoak harmonizatu zituen Tazianoren Diatessaron hartu zuena, ondoren, ebanjeliko singleen mesedetan uztea nahiago izan zuen. Eta jada Agustin Hiponakoaren garaian (354 – 430) ebanjelio kanonikoetan irakurtzen diren Jesusen pasioaren narrazioen arteko ezberdintasunak nabaritzen ziren, horregatik baztertu gabe[6].

Data

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ez dago adostasunik Jesusen gurutziltzatzearen data zehatzari dagokionez, baina biblista gehienak ados daude ostiral bat izan zela Pazko egunean (Pessah) edo handik gertu (Nisan 14), Pontzio Pilatosen gobernaren garaian (26tik 36ra gobernatu zuen[7]). Adituek kalkuluak egin dituzte gurutziltzaketaren urterako, 30-33 urteen tartean[8][9][10]. Rainer Riesnerrek honako hau esan zuen: "30eko Nisanen 14a (apirilaren 7) da, gaur egungo aditu gehienen ustez, Jesusen gurutziltzatzearen datarik probableena"[11]. Ikerlarien artean asko zabaldu den beste data bat 33ko apirilaren 3a da, ostirala[12][13].

Jesusen garaian behaketa egutegi bat erabiltzen zenez, ilargi berriaren determinazioa eta garagar helduaren uzta barne, egun zehatza edo baita Pazko hilabetea ere urte jakin batean espekulazioaren mende dago. Hainbat ikuspegi erabili dira gurutziltzatzearen urtea kalkulatzeko, ebanjelio kanonikoak, Pauloren bizitzaren kronologia eta eredu astronomiko ezberdinak barne.

Aztertzaileen adostasuna da Itun Berriko kontakizunek ostiral batean gertatzen den gurutziltzatze bat irudikatzen dutela, baina ostegun edo asteazken bateko gurutziltzatze bat ere proposatu dute. Aditu batzuek osteguneko gurutziltzatze bat azaltzen dute, "Sabbat bikoitz" batean oinarritua, Pazkoaz gain sortutako sabbat batek eragindakoa, osteguneko arratsaldetik ostiral arratsaldera arte erortzen dena, asteko sabbat arrunta baino lehen. Batzuek argudiatu dute Jesus asteazkenean gurutziltzatu zutela, ez ostiralean, Mateoren "hiru egun eta hiru gau" aipamenean oinarrituta, igandean egindako berpiztearen aurretik. Beste batzuek erantzun dute horrek ez dakarrela "gau eta egun" bat, baizik eta 24 orduko aldi baten edozein zatiri erreferentzia egiteko esamolde judua dela; hau da, Mateoren adierazpena idiomatikoa dela, ez Jesus hilobian 72 ordu egon zela dioen adierazpena, eta hirugarren eguneko berpizteari buruzko erreferentzia ugariek ez dutela hiru gau literal behar.

Markosen 15:25ean gurutziltzaketa hirugarren orduan gertatzen da (9:00etan) eta Jesusen heriotza bederatzigarren orduan (3:00etan). Hala ere, Juan 19:14an Jesus Pilatosen aurrean dago oraindik, seigarren orduan. Gaia jorratzeko hainbat argudio aurkeztu dituzte erudituek; batzuek adiskidetze bat iradoki dute, adibidez, erromatarren kronometrajearen erabileran oinarritua Juanengan baina ez Markosengan, baina beste batzuek argudioak baztertu dituzte. Zenbait adituk argudiatu dutenez, eguneko orduaren markaketaren zehaztasun modernoa ez litzateke zehazki irakurri behar kontakizun ebanjelikoetan, erlojuen estandarizaziorik eta ordu eta minutuen erregistro zehatzik ez zegoen une batean idatziak, eta ordua, sarri, gertuen zegoen hiru orduko epera hurbiltzen zen.

Kronologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jerusalemera iristea eta Tenplua garbitzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ebanjelio guztietan aipatzen da Jesus Jerusalemen astakume baten gainean eserita sartu zela. Jendetzak "Daviden Seme" gisa goraipatu zuen, baita errege gisa ere[14]. Horrek agintari politiko eta erlijiosoen artean ezinegona sortu zuen.

Sinoptikoen arabera, Jesus Tenpluan sartu zen eta bertan merkatariak negozioetan ikusi zituen. Otoitz lekua lapur-zulo bihurtu zela esan zuen, eta merkatari guztiak kanporatu zituen eta animaliak (sakrifikatzeko zeudenak) askatu egin zituen[15]. Tenpluaren erorketa, nekaldia eta eliza berriaren sorrera aurreikusi zituen.

Azken Afaria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Jesusen Azken Afaria»

Ebanjelioen arabera, Pazko Afaria Jerusalemen egin zuen Apostoluekin. Apostoluetako batek, Juda Iskariotek, salduko zuela aurreikusi zuen bertan. Afaltzen ari zirela, ogia hartu, bedeinkatu eta hitz hauek esan zituen: "Har ezazue eta jan guztiok honetatik. Hau nire gorputza da, zuentzat emango dena". Afalondoan, ardoaren kaliza harturik, zera esan zuen: "Har ezazue eta edan, guztiok honetatik. Hau nire odolaren kaliza da, Itun Berri eta betikoaren odola, zuentzat eta guztientzat bekatuak barkatzeko isuriko dena. Egizue hau nire oroigarri".

Ekintza hau biziki garrantzitsua da Eliza Katolikoarentzat (baita beste eliza kristauentzat ere, jakina). Katolikoek Azken Afarian Eukaristia eta Abadetzako sakramentuen sorrera ikusten dute.

Atxiloketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Afaldu ondoren, Jesus bere ikasleekin Getsemaniko baratzera joan zen otoitz egitera. Apostoluek ezin izan zuten otoitzean jarraitu, eta loak hartu zituen. Jesusek bazekien zer zetorkion (heriotza), eta momentu gogorra izan arren, Jainko Aitaren nahia betetzea erabaki zuen oso-osorik.

Bat-batean Juda agertu zen erromatar eta farisear talde batekin. Jesusi musu eman zion, eta horrela soldaduek harrapatu egin zuten. Apostolu batzuk erresistentzia jarri zuten arren (Petrik soldadu bati belarria moztu zion) azkenean guztiek alde egin zuten Jesus bakarrik utzita. Judak, zer egin zuen jakitean, bere buruaz beste egin zuen.

Sanedrinaren epaiketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Jesus Kaifasen aurrean

Jesukristoren epaiketa eta heriotza, autore batzuek kontrajarritzat jotzen dituzten formez kontatzen dira, ebanjelioetan aipatutako xehetasunak elkarren artean bat ez etortzeaz gain, batzuetan aurkakoak ere badirelako.

Hiru Ebanjelio sinoptikoen arabera (Mateo, Marko eta Lukas), Jesus Getsemaniko lorategian atxilotu zuen Apaiz Gorenen, eskribauen eta zaharren agindupean zegoen talde batek, eta Juda Iskariotek musu batekin identifikatu zuen[16]. Joanen arabera, Jesus atxilotu zutenak apaiz gorenek eta fariseuek izendatutako guardiak izan ziren, "Kiliarka" baten agindupean[oh 1], beraz, praetoriumeko soldaduak zituen erromatar ofizial baten lan bezala aurkezten du. Bertsio honetan Jesusek bere burua identifikatu zuen[17]. Batzuek ukatu egiten dute Joanek soldadu erromatarrek operazioan parte hartzeari buruz dioenaren historikotasuna (Mommsen, Blinzler, Barrett, Lohse, Besnier), beste batzuek onartu egiten dute (Bruce, Goguel, Winter)[2].

Jesus Kaifasen aurrean.

Atxilotu ondoren, Jesus, sinoptikoen arabera, Kaifas apaizaren etxera eraman zuten[18]. Juanen Ebanjelioaren arabera, lehenbizi Anasen aurrean eraman zuten, eta hark, gero, Kaifas suhira bidali zuen, "urte hartan apaiz gorena zena"[19]. Hiru sinoptikoen artean ere desberdintasunak daude Jesusen galderaren inguruan agintari juduen artean. Markos eta Mateo Sanedrin osoak gau hartan bertan egin zuen lehen bileraz mintzatzen dira. Jesusek blasfemia bidezko heriotza merezi zuela erabaki zuen, eta Sanedrinak hurrengo goizean egin zuen bigarren bileran, Pilatosengana bidali zuten. Lukasek Sanedrinaren bilera bakar bati buruz hitz egin du goizean, eta ez du berariaz aipatzen kondena[20]. Juanek ez du hitz egiten ez Sanedrinaz, ez Jesus atxilotu ondoren apaiz batek egindako galdeketari buruzko kondena batez, baizik eta aste batzuk lehenago Sanedrinak Lazaro Betaniakoaren berpizkundearen inguruan egindako bilera batez, non, Kaifasek eskatuta, Jesus hiltzea erabaki baitzen.[21]

Raymond Edward Brown jakintsu eta apaizak, exegesiaren kritika historikoa erabili zuen lehen akademiko katolikoetako batek, ikusi zuen Jesusek eratutako arazoa eztabaidatzeko Sanedrinek izandako bilera bateko kristau komunitatearen artean indarrean zegoen oroitzapen bat sinoptikoen narrazioetan sar zitekeela soilik Jesusen Jerusalemera bere heriotza baino pixka bat lehenago iritsi izanari dagokionez, hirira egindako bisita bakarra. Juanek hainbat bisita kontatzen ditu, eta Jesus hil baino aste gutxi lehenago egindakoa aukeratu zuen bilera hori aipatzeko. Brownen arabera, Sanedrinen bilera batean, Jesus atxilotu aurretik, Markosek eta Mateok aurkeztutako premiazko gaueko saioa baino onargarriagoa izan daiteke[22]. Köstenbergerrek ere, Juanen Lazarorekin zerikusia zuen bilera bat aipatzeak, Markosek eta Mateok hitz egiten duten saioaren inguruko bere isiltasuna azaltzen duela uste du[23].

Jesusi barre egiten diote, lehen aldiz.

Brownek, ebanjelioetan eta bere egileek oinarri bezala erabili zituzten ahozko tradizioetan transmititzen dena ulertzeko, xehetasun bakoitzaren historikotasuna baieztatzeko obsesioa, kristauek gertatu zenaz ezer ez zekitela dioen ustea baino oztopo txikiagoa ez dela ikusten du[22]. Brownen arabera, bost dira lau ebanjelioetako narrazioetan oinarri sendoa duten puntuak[22]:

  1. Sanedrineko bilera baterako deia egin zen, Jesusekin nola jardun aztertzeko.
  2. Atxiloketa-gauean, Jesusi galdeketa egin zion apaiz batek;
  3. Jesusek osatzen zuen tenpluaren aurkako mehatxua eztabaidatu zen;
  4. Besteei Jesusen heriotza erabakitzeko eskatu ziena apaiz gorena zen, eta Mateok eta Juanek Kaifas deitzen diote.
  5. Heriotza-epai baten baliokidea eman zen.

Dukeko Unibertsitateko akademikoa den Ed Parish Sandersek ere, Jesus historikoari buruzko ikerketa garaikidearen aitzindarietako batek, epaiketaren kontakizunaren desberdintasunak aztertzean, ez du batere babesten Mateok eta Markosek aipatzen duten gaueko bilera:

« Zaila da sinestea auzitegi bat Pazko lehen gauean benetan bilduko zenik, Mateok eta Markosek esaten duten bezala. Ikus dezagun Lukasek dioela Jesus Sanedrinera eraman zutela eguna haustean (Lk 22,66). Juanek ez du epaiketarik aurkeztu Sanedrinen aurrean. Are zailagoa da sinestea Mateo eta Markos zuzen daudenik bi epaiketa aurkeztean: bata gauean eta bestea hurrengo goizean. Aspalditik pentsatu izan da gaueko epaiketak (Mt 26,57-75// Mk 14,53-72) Mt 27,1// Mk 15,1eko bilera baten ohar laburraren hedapena dirudiela, eta hori prozesu bihurtzen dela. [...]

Ez dakigu zehatz-mehatz zer gertatu zen Apaiz Nagusiak, eta agian beste pertsona batzuek ere, Jesus galdekatu zutenean. Ezin dugu jakin benetan "Sanedrina" bildu ote zen. Gainera, ez dut uste Jesusen lehen dizipuluek jakingo zutenik. [...] Ez dut zalantzan jartzen Jesus apaiz gorenaren aginduz atxilotu eta galdekatu zutenik. Baina ezin dugu gehiago jakin. Espezialistek "judizioaren" kontakizunak disekzionatzen jarraituko dute, baina beldur naiz ez ote duen gure ezagutzak horregatik gehiago aurrera egingo. Kontakizunek gau nahasi baten itxura orokorra ematen digute, eta litekeena da hala izatea [...] Litekeena da norbaitek, eszenatik gertu egonda ere, zer egin zuen jakitea. Ezinezkoa dirudi ebanjelisten mende zeudenek aktoreen barne-motiboak ezagutzea.

»

—[24]


Markosek eta Mateok kontatzen dutenez, Sanedrinak Jesus blasfemiagatik hiltzera kondenatu zuen bera Mesiasa, Jainkoaren Semea zela adieraztean[25]. Kontrara, Lulasek ez du hitz egiten Sanedrinen gaitzespenaz, ez eta blasfemia-akusazio batez ere, eta Juanek ez du aipatzen Sanedrinen bilerarik, ez Jesusen atxiloketa-gauean, ez hurrengo goizean. Sandersek eta Brownek uste dute Jesusek Mesias eta Jainkoaren Semea zela esateak, ebanjelioen idazketaren garaiko ideien atzeranzko proiekzioa dela, termino horiek kristauentzat zutelako zentzua, kristauak ez ziren garaiko juduei blasfemia iruditzen zitzaiena.

« Mateok eta Markosek birao-salaketara eraman zuten arrazoia Jesusek Kristo (Mesias) eta Jainkoaren Semea zela esatea da, baina hori ez da sinesgarria... Ia autore guztiek onartzen duten bezala, proposizio hauetako bakar bat ere ezin da blasfema bezala katalogatu. Mesiasa zirela zioten ondorengoei ez zitzaien biraorik leporatu, eta "Jainkoaren semea" izenburuak edozer esan nahi izan dezake. Izan ere, israeldar guztiek "Jainkoaren semetzat" hartzen zuten beren burua (adibidez,

Erm 9,4), eta biraotzat soilik har daiteke ondorengo kristau baieztapena, Jesus jainkotiar izaki bat zela dioena... Erabat bururagarria iruditzen zait tenpluaren aurka hitz egin eta jardutea biraotzat hartua izan zitekeela, baina ebanjelioen arabera, salaketa horrek ez zuen eraman epaia blasfemiagatik. Beraz, biraoa izan zitekeen akusazio bat dugu, baina esaten zaigu ez zuela ezertara eraman, eta titulu-konbinazio bat, ezinezkoak izateaz gain biraoak ez direnak, baina "blasfemia" epai batean amaitu zirenak. Judizioaren eszena, beraz, ez da gertagarria angelu guztietatik.

»

—[24]


Brownek interpretatzen du ebanjelistek narrazioaren apaiz gorenaren galdera interpretatzen zuen jendearentzat idazten zutela: "Mesiasa al zara, Jainko bedeinkatuaren semea?", judu garaikideen etsaitasunaren adierazpen gisa, kristauen fedearen froga eta gorespen liturgikoa[22].

Erromatarren kondena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pontzio Pilatosek Jesus erakusten dio jendetzari. Gertakari honi Ecce homo izena ematen zaio, hau da gizona.

Ebanjelioen arabera, apaizek galdeketa egin ondoren (Sanedrinek parte hartu ala ez), Jesus agintari erromatarrei eman zitzaien[26]. Hurrengo goizean, erromatarren epaiketak eguerdia baino lehen egiten zirenez, Jesus Pontzio Pilatosen aurrean eraman zuten, Jerusalemeko prokuradore erromatarraren aurrean[27]. Lukasen Ebanjelioak gehizen du Pilatosek Jesus bidali zuela Herodes Antipasen aurrean, Galileako tetrarka, Jerusalemen Pazkoan bisitan baitzegoen. Hau historikoki zuzena, zeren lege erromatarrean jurisdikzioa akusatuaren jatorrizko lekuari baitzegokion[22]. Lukasen arabera, Herodesek mespretxatu egin zuen Jesus, eta Pilatosengana bidali zuen, ez baitzion ezer leporatzen.[28]

Ebanjelioen arabera, Pilatos zalantzati zegoen Jesus kondenatzeko, eta esaten dute ez zuela aurkitu heriotza-merezimendurik. Hala ere, Jesusen gainean jarritako arantza-koroak eta karguko idazkian idatzitako esaldiak adierazten dute gurutzean hiltzera kondenatu zutela, sedizio karguaren pean, juduen errege izendatu zutelako[29]. Horrek esan nahi du, praktikan, Lex Appuleia de Maiestate aplikatzea, 15 urte lehenago Tiberio Zesarrek sinatutakoa[30]. Tazitok gai honetaz esaten duen gauza bakarra hauxe da: Christus Tiberio imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus erat ("Tiberio enperadorearen pean, Kristo Pontzio Pilato prokuradoreak exekutatu zuen"), eta Luzio Apuleio Saturnino, lege honen egilea, K.a. 100ean hila izan zela[31].

Pilatosen jarrera errukiorra eta zalantzazkoa, ebanjelioetan deskribatua, ez dator bat Flavio Josefok bere izaera bortitzari eta krudelkeria izugarriari buruz deskribatutakoarekin. Gainera, Pazko jaiagatik preso bat akalmazioz askatzeko erabakia herriari emanez Pilatos aurkezten duen atalak ez du iturri erromatar, judu eta helenistikoetan baliozko aurrekaririk[22].

Flagelazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Jesusen Zigorkatzea»
Erromatar flagrum bat.

Flagrum taxillatum edo flagra izeneko akuiluaren bidezko flagelazioa, exekuzio ororen legezko aurrekari erromatar bat zen. Estatu Batuetako Medikuntza Elkartearen aldizkari batek, The Journal of the American Medical Association, honela deskribatzen du erromatar praktika: "Normalean, erabiltzen zen tresna zartailu labur bat zen (flageloa), zenbait larru-zerrenda solte edo txirikordatu zituena, luzera desberdinekoak, tartean burdinazko bolatxoak edo ardi hezur zati zorrotzak zituztenak [...]. Soldadu erromatarrek behin eta berriz biktimaren bizkarrean gogor jotzen zutenean, burdinazko bolek kolpe sakonak eragiten zituzten, eta ardi hezurrak zituzten larruzko tirek azala eta larruazalpeko ehunak mozten zituzten. Orduan, biktima astintzen jarraitu ahala, zauriak azpiko gihar eskeletikoetaraino iristen ziren, eta odola zerion haragi-zerrenda dardartiak sortzen zituzten "[32].

Ez da ezagutzen Jesusek zenbat zartada jaso zituen, juduen legearen arabera 39 kolpe baino ez baitziren ematen, erromatarrek askoz gehiago ematen zuten bitartean. Izatez, ebanjelioek zigorkatzea aipatzen dute, erabilitako tresnari, metodo zehatzari, edo iraupenari buruzko detaile gehiagorik gabe.

Geroagoko umiliazioak, errege gisa mozorrotu zutenean mantu gorri batekin, bere eskuineko eskuan kanabera bat zetro gisa eta arantzazko koroa batekin, dirudienez, legioen ohitura bati jarraitzen dio: urte amaierako saturnaletan esklabo bat aukeratzen zuten errege janzteko, umiliatzeko eta, ondoren, sakrifikatzeko. Erromatar soldaduek tu egin zioten eta jo egin zuten. Iseka egiten zioten, esanez: "Salba, juduen erregea!"[33].

Via Crucis edo Kalbarioko bidea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jesus gurutzearekin izandako pasarteak.

Ebanjelio sinoptikoen arabera, exekutatua izateko atera bezain laster, Simon Zirenekoa izeneko gizon bati gurutzea eramatera behartu zuten, Jerusalemgo Via Dolorosa izena duen kaletik. Kalbario izeneko mendira igotzen zenez bertatik, guretzea bizkarrean, Via crucis edo Kalbario izenak ere ematen zaizkie nekaldiaren parte honi historiografian eta ikonografian.

Ebanjelioetan ez da inoiz aipatzen Jesus gurutzearen pisupean lurrera erori zenik, edo Veronika izeneko emakume batek aurpegia oihal batez garbitu zionik: istorio horiek ondorengo eliz tradizioan oinarritzen dira. Aldiz, Joanen Ebanjelioak ez du Simon Zirenekoa aipatzen, baizik eta Jesus deskribatzen du bere gurutzea kargatuz.

Ebanjelioetan, Jesus, Golgota izeneko toki batera eraman zuten, arameraz "Garezurraren tokia" esan nahi duena[34]. Markosen ebanjelioak dio Jesus gurutziltzatua izan zela hirugarren orduan (goizeko 9ak); Juanen ebanjelioak, berriz, seigarren orduan izan zela dio[35] (goizeko 11etatik eguerdiko 12ak arte).

Sinoptikoek, bi bide-lapurren[36] edo gaizkileren artean gurutziltzatua izan zela diote, bata bere ezkerrean eta bestea bere eskuinean. Bi lagunen artean gurutziltzatu zutela baino ez du esaten Juanek kontakizunean, delitua aipatu gabe[37]. Bi lapur horiek Lapur Ona eta Lapur Txarra izenarekin ezagutzen dira kristau kontakizunean, eta ikerlari batzuen arabera ez ziren lapurrak, baizik eta sikarioak, Erromaren boterearen aurka altxatutako juduak[38].

Arte kristauak eta zenbait lan zinematografikok ez bezala, erruztatuak habe txiki bat baino ez zuen kargatzen bi sorbalden gainean, uztarri bezala, patibulum, antenna edo furca deitua, zeharkako habe bezala erabiltzen zena. Gurutze klasiko oso batek 100 kg inguru pisatuko zukeela uste da, torturak ahuldutako gizon batek karga zezakeenik ezinezko bihurtuz[39][40].

Jesusen kontzepzio herrikoi kristaua, gurutze osoa bere sorbalden gainean kargatuz, nahiko berandu aurkezten da arte kristauan. Jesusen irudikapen ezagunenik zaharrena, gurutzea daramana, 420-430ekoa da. Irudia, British Museumean zaindutako bolizko plaka bat da, eta Kristo, neurriz kanpoko gurutze txiki bat kargatzen erakusten du, lurretik altxatzen den † forma duen gurutze batekin[41]. Antzerako irudikapen ez-errealista, orain galdutako sarkofago batean agertzen da, Borgo Vecchion aurkitua zena (gurutze txikia T eran)[42]. Nahasmena, grezierazko gurutze hitzetik dator (stauros), iturri klasikoetan edozein zatiri erreferentzia egiteko erabiltzen baitzen, eta ez nahitaez gurutze oso bati.

Karguen inskripzioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
INRI gisa agertu ohi da testua latinezko bertsioetan, baina arameraz eta grezieraz ere idazten da.

Zigortuaren ondoan, batzuetan, zigorraren arrazoiak idazten ziren, titulus izenarekin (antzinako grezieraz: τίτλος). Dion Kasioren Historiæ Romanæ liburuan agertzen da kargu hauek nola egiten ziren. Ebanjelioetan aipatzen da Jesusen gainean horrelako titulu bat jarri zela, baina soilik Joanen ebanjelioak dio kargua hiru hizkuntzatan idatzi zela: hebreera (nahiz eta Alfred Wikenhauserrek eta Brown diote, ziurrenik, aramera izango zela[22]), greziera eta latina, Pazko eguna zela eta iritsiko zen jendetzak irakurri zezan.

Joanen arabera kargua zuen inskripzioak zioen «Jesus Nazaretekoa, Juduen errgea» (ιησους ο ναζωραιος ο βασιλευς των ιουδαιων)[43]. Markosen arabera «Juduen erregea» baino ez zuen jartzen (ο βασιλευς των ιουδαιων)[44]; Lukasen arabera «hau da Juduen erregea» (ο βασιλευς των ιουδαιων ουτος)[45]; Mateoren arabera «Hau da Jesus, Juduen erregea» (ουτος εστιν ιησους ο βασιλευς των ιουδαιων)[46]. Juanek aipatzen du apaiz gehienek eskatu zutela inskripzio hori aldatu behar zela eta jarri «Honek esan zuen: Juduen erregea naiz». Pilatosek eskari hori ukatu zuen esanez «idatzitakoa, idatzita bego»[47].

Vulgatako latinezko bertsioan «Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum» gisa agertzen da, eta hortik arte kristauan erabili ohi den INRI laburpena; greziar tradizioan INBI (ἸΝβἸ) erabiltzen da, Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων esaldiaren laburpena.

Gurutzeko heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Artikulu nagusia: «Jesusen Gurutziltzaketa»
Edvard Munchen Golgotha artelana.

Ohikoa zen exekuzio taldea lau soldaduz eta zenturioi batez osatuta egotea, eta hauek biktimaren ondasunak erreklamatu ahal izatea bere soldataren zati bezala (espollatioa). Izan ere, Bibliak, gurutziltzatu ondoren, soldaduek euren jantziak banatu zituztela kontatzen du.

Halaber, arte kristauan tradizionalki irudikatu ez bezala, Josef Zias irakasleak, Rockefeller Unibertsitateko antropologo eta Israelgo Antzinatasun eta Museoen Departamentuko kuradore ohiak, iradokitzen du Judeako gurutziltzaketak ez liratekeela oso gurutze garaietan egingo, exekuzioetarako egurrik erabilgarriena olibondoa izango litzatekeelako eta zuhaitz hauek ez direlako oso altuak[48].

Ebanjelioen arabera, erromatarrek, Jesusi, behazuna zuen ardoa eman zioten edateko. Jesukristoren garaian, erromatar soldaduek ardo ahul, azido edo mikatz bat edaten zuten, latinez "acetum" (ozpina) bezala ezagutzen zena, edo, urarekin diluitua zegoenean, "Posca". Ziur aski hau izan zen Jesusi gurutzean zegoen bitartean eskaini zitzaion edaria. Ebanjelio batzuen arabera, berak uko egin zion bere sufrimendua arintzeko aurkeztu zitzaion ardo garratz eta drogatu horri (mirrarekin edo behazunarekin)[49]. Batzuek, likore hau, Jerusalemgo emakumeek prestatzen zutela uste dute, gurutziltzatzearen biktimen minak arintzeko, eta erromatarrek hau onartzen zutela amore emateagatik[50].

Arratsaldeko hirurak aldera, Jesusek oihu egin zuen: "Eloi, Eloi, lama sabaktani", arameraz "Ene Jainko, ene Jainko, zergatik utzi nauzu?". Bere azken hitzak zeintzuk diren aldatzen da Ebanjelioen arabera[51]. Juanen arabera "Betea da dena" esan zuen.[52]

Hilobiratzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jesusen adiskide zen Arimateako Jose fariseoak Pilatori Jesus hilobi berri batean hilobiratzeko baimena eskatu zion[53]. Hilobia harri handi batez estali zuen, eta, Mateoren arabera, erromatar soldadu batzuk jarri zituzten hilobi aurrean, Jesusen ikasleek gorpua lapur ez zezaten.

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Kiliarka bat greziarrek erromatar tribuno militar bat izendatzeko erabili ohi duten hitza da.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Gaztelaniaz) «pasión - Definición - WordReference.com» www.wordreference.com (kontsulta data: 2020-04-08).
  2. ↑ a b Brown, Raymond Edward.. (2005). La muerte del Mesías : desde Getsemaní hasta el sepulcro. Verbo Divino ISBN 84-8169-485-1. PMC 80173023. (kontsulta data: 2020-04-08).
  3. ↑ (Ingelesez) Peter, Lange, John. Lange's Commentary on the Holy Scripture, Volume 6: Matthew to John. Delmarva Publications, Inc. (kontsulta data: 2020-04-08).
  4. ↑ (Ingelesez) Nothaft, C. Philipp E.. (2011-10-06). Dating the Passion: The Life of Jesus and the Emergence of Scientific Chronology (200–1600). BRILL ISBN 978-90-04-21707-2. (kontsulta data: 2020-04-08).
  5. ↑ (Ingelesez) Lange, Johann Peter. (1865). The Gospel According to Matthew: Together with a General Theological, and Homiletical Introduction to the New Testament. C. Scribner (kontsulta data: 2020-04-08).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) Marco, Mariano Herranz. (1978). Los evangelios y la crítica histórica. Ediciones Cristiandad ISBN 978-84-7057-227-2. (kontsulta data: 2020-04-08).
  7. ↑ Moehring, Horst R.; Lemonon, Jean-Pierre. (1983-09). «Pilate et le gouvernement de la Judee: Textes et monuments» Journal of Biblical Literature 102 (3): 490.  doi:10.2307/3261048. ISSN 0021-9231. (kontsulta data: 2020-04-11).
  8. ↑ Chronos, kairos, Christos : nativity and chronological studies presented to Jack Finegan. Eisenbrauns 1989 ISBN 0-931464-50-1. PMC 19846334. (kontsulta data: 2020-04-11).
  9. ↑ Köstenberger, Andreas J., 1957-. (2009). The cradle, the cross, and the crown : an introduction to the New Testament. B & H Academic ISBN 978-0-8054-4365-3. PMC 369138111. (kontsulta data: 2020-04-11).
  10. ↑ Barnett, Paul (Paul William). (1999). Jesus & the rise of early Christianity : a history of New Testament times. InterVarsity Press ISBN 0-8308-1588-0. PMC 41886175. (kontsulta data: 2020-04-11).
  11. ↑ «Paul's early period: chronology, mission strategy, theology» Choice Reviews Online 35 (11): 35–6178-35-6178. 1998-07-01  doi:10.5860/choice.35-6178. ISSN 0009-4978. (kontsulta data: 2020-04-11).
  12. ↑ (Ingelesez) Maier, Paul L.. (1968/03). «Sejanus, Pilate, and the Date of the Crucifixion» Church History 37 (1): 3–13.  doi:10.2307/3163182. ISSN 1755-2613. (kontsulta data: 2020-04-11).
  13. ↑ (Ingelesez) Fotheringham, J. K.. (1934-04-01). «THE EVIDENCE OF ASTRONOMY AND TECHNICAL CHRONOLOGY FOR THE DATE OF THE CRUCIFIXION1» The Journal of Theological Studies os-XXXV (138): 146–162.  doi:10.1093/jts/os-XXXV.138.146. ISSN 0022-5185. (kontsulta data: 2020-04-11).
  14. ↑ Albert Schweitzer, Le secret historique de la vie de Jésus, Albin Michel, 1967
  15. ↑ Theissen, Gerd, y Merz, Annette: El Jesús histórico, 184. orr.
  16. ↑ Mk 14:43-46
  17. ↑ Jn 18:3-12
  18. ↑ Mt 26:57
  19. ↑ Jn 18:13-24
  20. ↑ Mt 26:57-68, Mk 14:53-65, Lk  22:63-71
  21. ↑ Jn 11:47-53
  22. ↑ a b c d e f g Brown, Raymond Edward.. (2006). La muerte del Mesías : desde Getsemaní hasta el sepulcro. Verbo Divino PMC 850993064. (kontsulta data: 2020-04-09).
  23. ↑ (Ingelesez) Köstenberger, Andreas J.. (2004-12). John. Baker Academic ISBN 978-0-8010-2644-7. (kontsulta data: 2020-04-09).
  24. ↑ a b Sanders, E. P., “Jesús y el judaísmo”; Cap. 11: “la muerte de Jesús, los hechos probados”, “La causa de la ejecución”, Ed. Trotta. Madrid, 2004.
  25. ↑ Mk 14:61-64, Mt 26:62-66
  26. ↑ Mt 26:3-57; Lk 3:2
  27. ↑ Mt 27:11-26, Mk 15:1-15
  28. ↑ Lk 23:1-25
  29. ↑ Mk 15:2-15, Mt 27:11-26, Lk 23:13-25, Jn 18:28, Jn 19:16
  30. ↑ Tácito, Cayo Cornelio. (2017). Anales. (3ª ed. argitaraldia) Alianza Editorial ISBN 978-84-9104-939-5. PMC 1022107253. (kontsulta data: 2020-04-09).
  31. ↑ (Ingelesez) Watson, Alan. (2001). Critical Studies in Ancient Law, Comparative Law and Legal History: Essays in Honour of Alan Watson. Hart Publishing ISBN 978-1-84113-157-3. (kontsulta data: 2020-04-09).
  32. ↑ (Ingelesez) Edwards, William D.. (1986-03-21). «On the Physical Death of Jesus Christ» JAMA 255 (11): 1455.  doi:10.1001/jama.1986.03370110077025. ISSN 0098-7484. (kontsulta data: 2020-04-09).
  33. ↑ Mt 27:26-31, Mk 15:15-20
  34. ↑ Mt 27:38; Mk 15:28
  35. ↑ Jn 19:14-16
  36. ↑ Mt 27:38;Mk 15:28
  37. ↑ Jn 19:18
  38. ↑ (Ingelesez) «¿Quiénes eran los hombres crucificados con Jesús?» Revista Criterio 2016-12-13 (kontsulta data: 2020-04-09).
  39. ↑ González Martı́nez Alonso, Enriqueta.. ([2006]). Patrimonio y restauración : tecnología tradicional y tecnologı́a actual. Universidad Politécnica de Valencia ISBN 978-84-9705-963-3. PMC 84648475. (kontsulta data: 2020-04-09).
  40. ↑ (Gaztelaniaz) Sanson, Henri. (1863). Los Misterios del Cadalso: memorias de siete generaciones de verdugos (1688-1847). Estab. Tip.-Lit. de Manini Hermanos (kontsulta data: 2020-04-09).
  41. ↑ «Casket» Collection online (British Museum).
  42. ↑ (Ingelesez) Harley, Felicity. The Narration of Christ's Passion in Early Christian Art. (kontsulta data: 2020-04-09).
  43. ↑ Jn 19:19
  44. ↑ Mr 15:26
  45. ↑ Lk 23:38
  46. ↑ Mt 27:37
  47. ↑ Jn 19:22
  48. ↑ Zias, Joseph; Sekeles, Eliezer. (1985-09). «BA Report: "The Crucified Man from Givcat ha-Mivtar– A Reappraisal"» The Biblical Archaeologist 48 (3): 190–191.  doi:10.2307/3209939. ISSN 0006-0895. (kontsulta data: 2020-04-10).
  49. ↑ Mk 15:23; Mt 27:34
  50. ↑ Jn 19:28-30; Lk 23:36-37
  51. ↑ (Malteraz), Mk 15:33-41
  52. ↑ Jn 19:30
  53. ↑ Ratzinger, Joseph. Jesús de Nazaret. Planeta, 2007. ISBN 970-37-0705-X, 9789703707058

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Nekaldia&oldid=10307150"(e)tik eskuratuta