Lizarraga (Ergoiena)

Lizarraga
	Euskal Herria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa
Udalerria	Ergoiena
Geografia
Koordenatuak	42°52′31″N 2°02′03″W / 42.875277777778°N 2.0341666666667°W
Garaiera	610 metro
Demografia
Biztanleria	175 (2023)

Artikulu hau Ergoienako herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Lizarraga».

Lizarraga Ergoienako herriburua da. Kontzejua bitan zatituta dago, Dorrao eta Unanu dauden moduan. Lizarragako herrigune nagusia ere bitan banatuta dago eta maldan eraikia dago, alde batetik Goiko-Karrika eta bestetik Beko-Karrika ditugula.

Udalerri modernoa sortu zuen fusioaren aurreko 1842ko erroldan udalerri independente gisa agertzen da.

Kontzejuburua Unai Navarro Aristorena da.

Azken urteetako populazio datuak:

URTEA	POPULAZIOA
1999	224
2004	212
2009	212
2014	194
2019	172

Geografia

Mugakideak

Herrigune nagusiak ipar-mendebaldean Etxarri-Aranatz, ipar-ekialdean Unanu, hego-ekialdean Dorrao eta hegoaldean Urbasako mendigunea mugakide ditu.

Mendatea

Lizarragako mendateak Etxarri-Aranatz (Sakana) eta Lezaun (Lizarrerri) lotzen ditu.

Urbasa

Urbasako mendilerroa herriaren hego-mendebaldean altxatzen da, Baiza (1.183 m) izanda tontorrik gertuena.

Lizarragako hizkera

Lizarragako hizkera Nafarroako Sakanako euskalkien parte da, eta berezko ezaugarri fonetiko, morfologiko eta lexikalak ditu.^[1]

Hiztegia

Lizarragako hiztegian 7.000 hitz baino gehiago bildu dira, lexiko tradizionala eta modernoa uztartuz. Ahoskera eta azentu berezitasunak aztertu dira, baita hitzen polisemia ere. Lexikoaren aldaketa sozial eta historikoaren isla nabarmena da jasotako hitz-sortan.

Adibide batzuk honakoak dira: "auskiaas" (euskaraz), "listuoo" (azkar), "balien" (jolasten), "lapatx" (mamia), "txitxe" (txitoa), "kalentura" (sukarra edo haserrea), "mantenu aldia" (mantenu truke).

Deklinabide-sistema

Deklinabide-sistemaren analisi fonetiko eta morfologikoa egin da, kasu gramatikal bakoitzaren formak aztertuz eta haien erabilera testuinguru dialektalean kokatuz. Mugagabe eta mugatuaren arteko bereizketak azpimarratzen dira, fonetika eta azentu berezitasunak kontuan hartuta. Deklinabide kasu nagusiak honakoak dira: absolutiboa ("gizón"), ergatiboa ("gizónak"), datiboa ("etxéai"), genitiboa ("gizónaren"), instrumentala ("aitzurrekí"), inesiboa ("etxén"), partitiboa ("etxétik"), allatiboa ("etxéa"), motibatiboa ("gatí") eta prolatiboa ("auskiáas").

Aditza

Aditz laguntzaileen eta trinkoen paradigmak eskaintzen dira, zuka eta hika aldaerak barne. Fonetika eta morfologia kontuan hartuta, aditz-formen bilakaera eta aspektu-marken erabilera aztertzen dira. Adibide batzuk: "etorri da" ("ètor dá"), "ikusi diot" ("ikus dóot"), "badaukat" ("baakát"), "ekarriko haut" ("èkarkwáut"), "uste dut" ("usti óot"), "nintzen" ("nitzén"), "gabiltza" ("gaaltzé"). Aspektu-markak eta aditz-lokuzioen berezitasunak bereziki azpimarratzen dira, aldaketa morfofonetikoen ikuspegitik.

Ezaugarri fonetikoak

Tokiko ahozko tradizioaren transmisioa ahalbidetzen duen bilduma osatu da, 150 esaera baino gehiago bilduz, testuinguru historiko eta sozialarekin lotuz. Adibidez: "Etxe zaharra, soluziorik onena" (tradizioaren balioari erreferentzia). Lizarragako ahozko ondarearen parte diren 35 kanta ere jaso dira, partiturekin batera. Gipuzkoako hizkeren eragina bereziki nabarmentzen da. "Gantza Jentzalie" Lizarragan jaso eta belaunaldiz belaunaldi transmititutako doinua da.

Toponimia

Lizarragako toponimiaren bilakaera historiko-fonetikoa aztertzen da, 300 leku-izen baino gehiago dokumentatuz. Lizarragako etxeen izendegia eta haren bilakaera soziala ere jasotzen dira. Adibide batzuk: "Errosaaio belar" (landare izen dialektala) eta "Txindille" ("txindil" aldaerarekin batera erabiltzen den forma).

Kultura

Ondare artistikoa

San Klemente parrokia gotikoa (Beko-Karrikan).
San Donato, San Martin, San Adrian eta San Migel baselizak.
Apezanekua etxea (Beko-Karrikan).

Festak

Ekainaren 20an San Adrian jaiak hasten dira, eta udazkenean San Klementeak, azaroaren 21ean.

Iruditegia

Lizarragako kalea eta atzean Beriain mendia.
Lizarraga.
Eliza
Elizako ataria
Azi Iturri elkartea
Garbitokia
Udaletxea

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa

(Gaztelaniaz)Lizarraga herria udal webgunean

Datuak: Q11689345
Multimedia: Lizarraga (Ergoiena) / Q11689345

↑ Navarro, Nabarro, Andueza, Javi, Jose, Mari Lurdes. (2009). Lizarraga Ergoienako euskara-Lizerraa Ergoienako auskera. NAFARROAKO GOBERNUA, Hezkuntza departamentua, Euskarabidea. ISBN 978-84-235-3107-3..

[1] Navarro, Nabarro, Andueza, Javi, Jose, Mari Lurdes. (2009). Lizarraga Ergoienako euskara-Lizerraa Ergoienako auskera. NAFARROAKO GOBERNUA, Hezkuntza departamentua, Euskarabidea. ISBN 978-84-235-3107-3..

[1]