Lizarraga (Ergoiena)
- Artikulu hau Ergoienako herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Lizarraga».
Lizarraga | |
---|---|
![]() | |
![]() | |
![]() | |
Kokapena | |
Herrialdea | ![]() |
Udalerria | Ergoiena |
Geografia | |
Koordenatuak | 42°52′31″N 2°02′03″W / 42.875277777778°N 2.0341666666667°W |
Garaiera | 610 metro |
Demografia | |
Biztanleria | 175 (2023) |
Lizarraga Ergoienako herriburua da. Kontzejua bitan zatituta dago, Dorrao eta Unanu dauden moduan. Lizarragako herrigune nagusia ere bitan banatuta dago eta maldan eraikia dago, alde batetik Goiko-Karrika eta bestetik Beko-Karrika ditugula.
Udalerri modernoa sortu zuen fusioaren aurreko 1842ko erroldan udalerri independente gisa agertzen da.
Kontzejuburua Unai Navarro Aristorena da.
Azken urteetako populazio datuak:
URTEA | POPULAZIOA |
---|---|
1999 | 224 |
2004 | 212 |
2009 | 212 |
2014 | 194 |
2019 | 172 |
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mugakideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herrigune nagusiak ipar-mendebaldean Etxarri-Aranatz, ipar-ekialdean Unanu, hego-ekialdean Dorrao eta hegoaldean Urbasako mendigunea mugakide ditu.
Mendatea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lizarragako mendateak Etxarri-Aranatz (Sakana) eta Lezaun (Lizarrerri) lotzen ditu.
Urbasa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Urbasako mendilerroa herriaren hego-mendebaldean altxatzen da, Baiza (1.183 m) izanda tontorrik gertuena.
Lizarragako hizkera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lizarragako hizkera Nafarroako Sakanako euskalkien parte da, eta berezko ezaugarri fonetiko, morfologiko eta lexikalak ditu.[1]
Hiztegia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lizarragako hiztegian 7.000 hitz baino gehiago bildu dira, lexiko tradizionala eta modernoa uztartuz. Ahoskera eta azentu berezitasunak aztertu dira, baita hitzen polisemia ere. Lexikoaren aldaketa sozial eta historikoaren isla nabarmena da jasotako hitz-sortan.
Adibide batzuk honakoak dira: "auskiaas" (euskaraz), "listuoo" (azkar), "balien" (jolasten), "lapatx" (mamia), "txitxe" (txitoa), "kalentura" (sukarra edo haserrea), "mantenu aldia" (mantenu truke).
Deklinabide-sistema
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Deklinabide-sistemaren analisi fonetiko eta morfologikoa egin da, kasu gramatikal bakoitzaren formak aztertuz eta haien erabilera testuinguru dialektalean kokatuz. Mugagabe eta mugatuaren arteko bereizketak azpimarratzen dira, fonetika eta azentu berezitasunak kontuan hartuta. Deklinabide kasu nagusiak honakoak dira: absolutiboa ("gizón"), ergatiboa ("gizónak"), datiboa ("etxéai"), genitiboa ("gizónaren"), instrumentala ("aitzurrekí"), inesiboa ("etxén"), partitiboa ("etxétik"), allatiboa ("etxéa"), motibatiboa ("gatí") eta prolatiboa ("auskiáas").
Aditza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aditz laguntzaileen eta trinkoen paradigmak eskaintzen dira, zuka eta hika aldaerak barne. Fonetika eta morfologia kontuan hartuta, aditz-formen bilakaera eta aspektu-marken erabilera aztertzen dira. Adibide batzuk: "etorri da" ("ètor dá"), "ikusi diot" ("ikus dóot"), "badaukat" ("baakát"), "ekarriko haut" ("èkarkwáut"), "uste dut" ("usti óot"), "nintzen" ("nitzén"), "gabiltza" ("gaaltzé"). Aspektu-markak eta aditz-lokuzioen berezitasunak bereziki azpimarratzen dira, aldaketa morfofonetikoen ikuspegitik.
Ezaugarri fonetikoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Tokiko ahozko tradizioaren transmisioa ahalbidetzen duen bilduma osatu da, 150 esaera baino gehiago bilduz, testuinguru historiko eta sozialarekin lotuz. Adibidez: "Etxe zaharra, soluziorik onena" (tradizioaren balioari erreferentzia). Lizarragako ahozko ondarearen parte diren 35 kanta ere jaso dira, partiturekin batera. Gipuzkoako hizkeren eragina bereziki nabarmentzen da. "Gantza Jentzalie" Lizarragan jaso eta belaunaldiz belaunaldi transmititutako doinua da.
Toponimia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lizarragako toponimiaren bilakaera historiko-fonetikoa aztertzen da, 300 leku-izen baino gehiago dokumentatuz. Lizarragako etxeen izendegia eta haren bilakaera soziala ere jasotzen dira. Adibide batzuk: "Errosaaio belar" (landare izen dialektala) eta "Txindille" ("txindil" aldaerarekin batera erabiltzen den forma).
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ondare artistikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- San Klemente parrokia gotikoa (Beko-Karrikan).
- San Donato, San Martin, San Adrian eta San Migel baselizak.
- Apezanekua etxea (Beko-Karrikan).
Festak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ekainaren 20an San Adrian jaiak hasten dira, eta udazkenean San Klementeak, azaroaren 21ean.
Iruditegia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]-
Lizarragako kalea eta atzean Beriain mendia.
-
Lizarraga.
-
Eliza
-
Elizako ataria
-
Azi Iturri elkartea
-
Garbitokia
-
Udaletxea
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]![]() |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- (Gaztelaniaz)Lizarraga herria udal webgunean
![]() |
Ergoieneko kontzejuak | ![]() |
---|---|---|
- ↑ .