Mekanizismo

Wikipedia, Entziklopedia askea
XVI. mendeko poltsikoko erlojua. Erlojuak ereduzko izan ziren kontzepzio mekanizistetan.

Mekanizismoa  kausalitate forma bakarra mundu materiala osatzen duten entitateen arteko eragin fisikoa dela baieztatzen duen eredua da, zeinen mugak mundu errealarekin bat egingo lukete; metafisikan, honek entitate espiritualen existentzia ukatzea dakar (hortik materialismoaren sinesmena), errealitatea materiaren, tokiko mugimenduaren, lege natural zorrotzen eta determinismoaren arabera azaltzean datza. Epistemologian, beste gauza askoren artean, materiaren eta kontzientziaren arteko erlazioaren arazoa konpontzen du, determinazio unilateraleko harreman baten.

Ikuspegi ezberdinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hala ere, argitu beharra dago mekanismoa ez dela soilik ikuspegi filosofiko orokor bat, izan ere, desberdintasun handiak daude mekanismo klasikoaren eta filosofia modernoaren (XVII.-XIX mendeak) eta filosofia garaikidearen artean, zeinak mekanismoak egungo ikerketa zientifikoaren erdigune moduan identifikatzen dituten. Azken hauei neomekanismoa, mekanismo garaikidea edo filosofia mekaniko berria dei dakieke. [1]

Aurrekariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historikoki, lehen formulazio mekanizistak greziar filosofian kokatzen dira. Leuzipo eta Demokrito atomismoaren sortzaileek espazio hutsean atomoen mugimendura murriztutako kosmologia determinista bat postulatu zuten. <i id="mwKA">Timeo</i> -n, Platonek Demokritoren azalpen mekanikoei egiten die erreferentzia, hauek gogor kritikatuz. Bestalde, Aristotelesek maiz aipatu zuen eta bere kosmologia teleologikoarekin kontrastatu zuen. Geroago Epikuro eta Lukrezio bezalako egileek euren doktrinak bildu zituzten. [2]

Mekanizismoa filosofia modernoan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mekanismoak XVII. eta XVIII. mendeetan berpizkundea izan zuen Hobbes, Descartes, Spinoza, Newton eta Holbach filosofoen eskutik. [3]

Kontzeptua eta ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Errealitate natural orok makina baten pareko egitura duela dioen doktrina da, zeinaren arabera errealitate oro azaldu ahal da makina-ereduetan oinarrituta. [4] Kontzepzio filosofiko erredukzionista gisa, mekanizismoak dio errealitate guztia mekanikak emandako ereduen arabera ulertu behar dela, eta materiaren eta higiduraren nozioen arabera interpretatu.

Luzaroan, erlojua makinaren prototipoa izan zen (alde batetik denbora penduluak edo bere esferako orretxeek zeharkatu behar duten espazioarekin lotzen duelako), kontzepzio mekanizisten eredu bilakatuz XVII.-XIX. mende tartean. Metafora erradikala da, gorputzen fisika ulertzeko modu bat ez ezik, benetako filosofia ere osatzen baitu, hau da, mundua bere osotasunean barnebiltzen duen osotasunaren kontzepzio bat. [5]

Munduaren irudi mekanizista, funtsean, fisika klasikoak deskribatzen dituen fenomeno guztiak arautzen zituen kausalitatearen printzipioan oinarritzen zen. Baina giza askatasuna zalantzan jartzen zuen determinismo mekanizistaren arazoak ekarri zuen pentsatzea makina oro mundu inorganikoari dagokiola ezinbestean, eta, beraz, izaki bizidunekiko analogia oro fikziozkoa zela.

Mekanizismoa izaera ontologikoa baztertuz joan zen forma epistemologikoa hartzeko joera bereganatuz. Hau da, kontua ez zen mundua makina bat dela baieztatzea, ezta makina oso konplexu bat ere, baizik eta hura balitz bezala ulertu eta azaltzea, hau da, mekanikaren legeetatik abiatuta, horregatik errealaren izaera mekanikoa dela suposatu gabe. Horrek mekanizismo metodologikoa eta mekanikaren printzipioetan oinarritutako zientzia bakarra eratzeko ideala bultzatu zituen.

Testuinguru historikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mekanizismoak merkataritza eta manufaktura ekoizpenaren garapenetik eta burgesiaren garapenaren eskutik gertatu ziren pentsaera aldaketak islatzen ditu, XVI - XVIII mende tartean. Honek ezagutza berri inplizitu bat eta naturaren ulermen handiago baten beharra ekarri zuen natur zientzietan iraultza bat eman zelarik Descartes, Newton, etabarren eskutik.

Garapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Descartesek animaliak izate material soil batera murriztu zituen, automatak bezala, gaitasun kognitiboak eta sentiberak ukatuz. [6]

XVII. mendean sortutako mekanizismoa, Galileo, Huygens eta Boyleren ikerketa zientifikoen ikuspegi filosofiko gisa, René Descartesek nagusiki enuntziatu zuen, baina lehenago Francis Baconek eta ondoren Thomas Hobbesek ere. Bi doktrinak ezaugarritzen zuten benetako kosmobisioa zen, bata ontologikoa eta bestea gloseologikoa. Ontologia mekanizista cartesiarrak bi tesi nagusi zituen: (a) mundua (eta objektu oro) makina bat da edo makina bat bezala (makinismoa) eta (b) erreala den guztia fisikoa da (fisikalismoa edo fisizismoa). Gnoseologia mekanizistak, bere aldetik, fenomenoak beren ataletara (fisikoak) eta interakzioetara (mekanikoak) murrizteari eusten zion, fenomeno horiek (erredukzionismoa) azaltzeko beharrezkoa eta nahikoa zen.

Descartesek esan zuen adimena ezin dela azaldu materiaren dinamika espazialaren arabera. Hala ere, bere biologiaren ulermenak izaera mekanikoa zuen.

Descartesentzat, ordea, hizkuntza ezin zen erabat termino mekanikoetan azaldu. Animaliek arrazoia edo adimena dutenik ere ukatu zuen. Animaliak sentsazio edo pertzepziorik gabekoak ez zirela argudiatu zuen, baina hauek mekanikoki azal zitezkela. [7] Gizakiek arima edo adimena zeukaten eta mina eta antsietatea senti zezakeen bitartean, animaliek arima ez izateagatik ezin zuten mina edo antsietatea sentitu. Animaliek larritasun zantzuak erakusten bazituzten, hori gorputza kalteetatik babesteko zen, baina haiek berez sufritzeko egoera ez zen existitzen. [8] Animaliak gizadiarengandik bereizita zeudela eta makina soilik izatearen ideiak animalien tratu txarrak legitimatu zituen, eta legeek eta gizarte-arauek ez zuten zigortu XIX. mendearen erdialdera arte. [9] Charles Darwinen argitalpenek animalien ikuspegi kartesiarra aldatuko zuten azkenean. [10]

Materialismo mekanizista[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Materialista mekanikoen artean Feuerbach eta Bukharin ere badaude. Materialismo mekanizista Marxek eta Engelsek kritikatu zuten, materialismo dialektikoa garatuz. [3]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Ivarola, Leonardo. (Enero de 2015). «La nueva filosofía mecanicista: sus principales aportes dentro de la filosofía de la ciencia» Eikasia revistadefilosofia.com.
  2. ↑ «Felipe Giménez Pérez, La disputa de las causas finales: el atomismo de Demócrito y la doctrina del azar, frente al finalismo aristotélico y estoico, El Catoblepas 124:8, 2012» nodulo.org.
  3. ↑ a b «Materialismo mecanicista o mecánico en el Diccionario soviético de filosofía» www.filosofia.org.
  4. ↑ Laguna, Rogelio. (2016). De la máquina al mecanicismo. Breve historia de la construcción de un paradigma explicativo. .
  5. ↑ Salvatico, 2006, or. 97.
  6. ↑ Harrison, Peter. (1992). «Descartes on Animals» The Philosophical Quarterly (1950-) 42 (167): 219–227.  doi:10.2307/2220217. ISSN 0031-8094..
  7. ↑ Animal Consciousness, No. 2. Historical background. Stanford Encyclopaedia of Philosophy 23 de diciembre de 1995.
  8. ↑ Parker, J. V., Animal Minds, Animal Souls, Animal Rights (Lanham: University Press of America, 2010), pp. 16, 88, 99.
  9. ↑ Gaukroger, S., Descartes' System of Natural Philosophy (Cambridge: Cambridge University Press, 2002), pp. 180–214.
  10. ↑ Spencer, J., "'Love and Hatred are Common to the Whole Sensitive Creation': Animal Feeling in the Century before Darwin," in A. Richardson, ed., After Darwin: Animals, Emotions, and the Mind (Amsterdam and New York: Rodopi, 2013), p. 37.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Salvatico, Luis (2006). Depurando el mecanicismo moderno. Análisis de filosofías naturales del siglo XVII a partir de una noción teórica. Editorial Brujas. ISBN 9789872302252. 

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Mekanizismo&oldid=8918753"(e)tik eskuratuta