Partaidetzako ekonomia

Wikipedia, Entziklopedia askea

Partaidetzako ekonomia, Parecon moduan laburtuta (PARticipatory ECONomics), sistema ekonomiko bat da, zeinean gizartean ekoizpena eta kontsumoa esleitzeko mekanismo ekonomikoa erabakiak hartzean oinarritzen den[1]. Sistema honetan, pertsona batengan edo pertsona-talde batengan duen inpaktuarekiko proportzionala izango da erabakiak hartzeko parte-hartzea. Partaidetzako Ekonomia ekoizpen-baliabideen jabetza komuna duen ekonomia planifikatu sozialista deszentralizatua da. Kapitalismo garaikideari eta plangintza zentralizatuari proposatutako alternatiba da. Eredu ekonomiko hau batez ere Michael Albert teoriko politikoarekin eta Robin Hahnel ekonomialariarekin lotzen da, Partaidetzako Ekonomia ikuspegi ekonomiko anarkista gisa deskribatzen baitute.[2]


Pareconak praktikan jarri nahi dituen oinarrizko balioak hurrengoak dira[3]: ekitatea, elkartasuna, aniztasuna, langileen autogestioa, eraginkortasuna (aktibo baliotsuak alferrik galdu gabe helburuak lortzea) eta jasangarritasuna[4]. Pareconeko erakundeek erabakiak hartzeko autogestio-metodoak, balanced job complexes edo lan-konplexu orekatuak[5], banakako ahaleginean oinarritutako ordainsaria eta plangintza parte-hartzaile zabala erabiltzen dituzten langile eta kontsumitzaileen batzarrak biltzen dituzte.

Erabakiak hartzeko printzipioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pareconen proposamen nagusietako bat da mundu guztiak erabakietan parte hartu behar duela, erabakiak eragiten dion mailaren arabera. Printzipio horri autogestioa deitu ohi zaio. Parecon, askatasun ekonomikoaren kontzepzio ekonomiko nagusiaren ordezkapen bat da, zeina, Albert eta Hahnelen arabera, bere zehaztasun ezagatik, ideologo kapitalistek horretaz abusatzea ahalbidetu duen.[6]

Lana eta banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lan-konplexu orekatuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sozialismoaren helburu nagusietako bat klase eta hierarkiarik gabeko gizarte bat sortzea da, eta pentsamendu sozialista tradizionalak ekoizpen bideen jabetzan oinarritutako klaseak identifikatzen ditu (kapitalismoan, klase kapitalista eta klase proletarioa dira). Hala ere, Albert eta Hahnelek lanaren banaketa bereziak sortutako hirugarren klasea identifikatzen dute. Zeregin eta lan batzuk beste batzuk baino desiragarriagoak dira; batzuk indargarriagoak ere badira. Hahnelek eta Albertek[7] diotenez, lan indargarriek, hala nola kontabilitateak edo kudeaketak, informazioa eta erabakiak hartzeko ideiak eta planak formulatzeko trebetasunak eskuratzeko aukera ematen dute, eta beste lan batzuek, garbiketa adibidez, ez dituzte ematen. Beraz, botererik gabeko lanpostuak dituzten langileek, kasurik onenean, berretsi egin ditzakete boterea duten langileen proposamenak, eta arrazoi gutxi dituzte erabaki kolektiboetan parte hartzeko. Ahalduntze-lanak egiten dituzten langileek hirugarren klasea osatzen dute, "koordinatzaile-klasea". Klase hori ez da produkzio-bitartekoen jabea, baina beste langileek baino botere handiagoa du. Klase hori ekonomia kapitalistetan, sozialistetan eta egungo eta iraganeko kooperatibetan dago. Koordinazio-lanen artean daude kargu politikoak, kudeaketa, zuzenbidea, medikuntza, kontabilitatea eta ikerketa.[5]

Lana modu ekitatiboan banatzeko eta langile guztiak beren lantokian erabakietan ahalduntzeko, Partaidetzako Ekonomian langile bakoitzak zereginak egiten ditu, eta horrek batera hartuta batez besteko desiragarritasuna eta batez besteko ahalduntzea eragiten du langile guztien artean. [8]

Ahalegina eta sakrifizioa konpentsatzea (esleipenerako printzipioa)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Albertek eta Hahnelek diote ez dela bidezkoa eta ez dela eraginkorra pertsonak zortearen arabera konpentsatzea (adibidez, jaiotzagatik edo herentziagatik sortutako trebetasunak edo talentuak), edo langileen produktibitatearen arabera (ekoizten dituzten ondasunen balioaren arabera neurtuta). Beraz, Partaidetzako Ekonomiaren printzipio nagusia langileak beren ahaleginagatik eta sakrifizioagatik saritzea da.[9] Adibidez, denbora kopuru beragatik, meatze-lana -arriskutsua eta deserosoa baita[10]- hobeto ordaindua egongo litzateke bulegoko lana baino; horri esker, meatzariak ordu gutxiago lan egin ahal izango luke soldata beragatik, eta oso arriskutsuak eta nekagarriak diren lanen karga herritarren artean banatuko litzateke.[11]

Gainera, Partaidetzako Ekonomiak salbuespenak aurreikusten ditu ahaleginaren konpentsazioaren printzipioan[12]. Lanik egin ezin duten pertsona desgaituei, haurrei, zaharrei, gaixoei eta egoera iragankorrean dauden langileei beharren araberako ordainsaria eman dakieke. Hala ere, gai den heldu orok lan sozialki baliagarriren bat egiteko betebeharra du, sari bat jasotzeko baldintza gisa. Hala ere, mundu guztiak izango luke doako osasun-laguntzarako, hezkuntzarako, lanbide-heziketarako eta demokratikoki egituratutako hainbat lantokiren artean aukeratzeko eskubidea, komenigarritasunaren eta trebakuntzaren arabera orekatutako enpleguekin.

Partaidetzako Ekonomian, langile guztien diru-sarreren abiapuntua gizarte-produktuaren zati berdina da. Puntu horretatik aurrera, espero izatekoa da gastu pertsonaletarako diru-sarrerak eta ondasun publikoetarako kontsumo-eskubideak maila txikitan banatzea, gizabanakoek lanaren eta aisialdiaren artean egiten dituzten hautuak islatuz, bai eta lan baten arrisku- eta zailtasun-maila ere, hurbileko lankideek erabakitzen dutenaren arabera.[9]

Eskala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekoizpen eta kontsumo mota asko Partaidetzako Ekonomiaren arabera lokalizatu daitezkeen arren, ereduak ez ditu eskala ekonomiak baztertzen.

Baliabide esleipena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Partaidetzako plangintza, Partaidetzako Ekonomian esleitzeko mekanismoa da, eta merkatu ekonomia eta plangintza zentralizaturako alternatiba bideragarria eskaini nahi du. Plangintza-prozedura iterazio-prozesu bat da. Prozesu horretan (1) langileen kontseiluek egindako ekoizpen-proposamenak eta (2) norbanakoek egindako kontsumo-proposamenak eta haien auzo-kontseiluak parte hartzen dute, prezioak eguneratzeko hainbat erronden bidez aurkeztuz eta berrikusiz, prozesua hurrengo urterako plan egingarri batean bildu arte.[13] [14]

Prozesua hasteko, bideratze-batzarrak (facilitation board[15], ikus aurrerago) prezio adierazgarrien zerrenda bat iragartzen du azken kontsumoko ondasun bakoitzerako, bai eta kapital-ondasun, baliabide natural eta gizarteak eskura duen eskulanaren kategoria bakoitzerako ere. Prezio adierazle horiek hainbat ondasun eta zerbitzu ekoizteko zenbatetsitako aukera-kostuak islatzeko kalkulatzen dira, eta gizarte-kostuak nahiz kutsaduraren inpaktuak barne hartzen dituzte. Prezioen zerrenda horri erantzunez, norbanakoek hurrengo urtean kontsumitu nahi dituzten ondasun/zerbitzuen urteko kontsumo-plan bat egiten dute, eta bizilagunen batzarretan ere biltzen dira, eztabaidatzeko eta ondasun publikoen kontsumo-plan batera demokratikoki iristeko (adibidez, haur-parke publiko bat eraikitzeko baliabideak lortzea). Langile gisa, gizabanakoak ere beren lantokietan biltzen dira, zer produktu ekoitziko dituzten eta ekoizpen-prozesuan zer intsumo kontsumituko dituzten zehazteko, bai eta bakoitzari zenbat lan egitea gustatuko litzaiekeen zehazteko ere. Hala, langileek eta kontsumitzaileek (bai eta langileen edo kontsumitzaileen federazioek ere) hasierako eskaerak aurkezten dizkiote bideratze-batzarrari, eta horrek informazio hori gehitzen du.

Prozesu honen lehen txandaren amaiera, ia ziur, plan bideragarri bat izango ez denez, bideratze-batzordeak ondasun bakoitzaren prezio adierazgarrien zerrenda eguneratuko du, gorantz edo beherantz, bakoitzaren gehiegizko eskariaren eta eskaintzaren proportzioan; horrela, prezio eguneratuek artikulu bakoitzaren aukera-kostu sozialen estimazio zehatzagoa islatuko dute. Prezio indikatibo eguneratuen iragarkiak, orduan, plangintza-prozesuaren bigarren txandari ekingo dio. Bertan, kontsumitzaileek eta langileek beraien proposamenak berrikusiko dituzte eta berriro aurkeztuko dituzte, informazio berriaren argitan. Bereziki, kontsumo-proposamenak doitu beharko dira, baldin eta norbanakoak proposatutako ahalegin-indizeak ez badu justifikatzen proposatutako kontsumo-maila; hortaz, kontsumo-eskaerak murriztu beharko ditu, kostu txikiagoko produktuetara lekualdatu beharko ditu edo hurrengo urterako aurreikusitako lanorduak handitu beharko ditu. Beste kontsumitzaile batzuek jakin dezakete hasierako proposamenak apalegiak zirela, eta kontsumoa gorantz berrikus dezakete, hala nahi izanez gero, edo beherantz proiektatutako ahaleginaren kalifikazioa berrikus dezakete, ordu gutxiago lan egitea eta aisialdia handitzea proposatuz.

Ekoizpen-proposamenak ere kuantitatiboki laburbiltzen eta ebaluatzen dira, kasu honetan gizarte-onuren eta gizarte-kostuen arteko erlazioagatik. Zerrendako gizarte-onuraren zatia kalkulatzeko, lantoki batetik proposatutako produktuen kopurua prezio adierazgarriekin biderkatzen da, proposatutako emisio kutsatzaileen prezio negatiboak gehituz eta batuz. Kostu sozialak kalkulatzeko, eskatutako intsumoen kopurua eta prezio adierazgarriak biderkatu eta batu egiten dira. Bat baino onura-kostu harreman txikiagoa duten proposamenek doikuntzak egin beharko dituzte hurrengo txandan onarpena lortzeko, dela hain kutsagarria ez den teknologia batera aldatuz, sozialki desiragarriagoak diren produktu multzo bat sortuz, dela kostu gutxiagoko inputak erabiliz.

Berrikusitako proposamenak jaso ondoren, bideratze-batzordeak prezio adierazgarrien zerrenda eguneratuko du berriro. Berrikuspen- eta aurkezpen-prozesu horren hainbat erronden ondoren, langileek eta kontsumitzaileek beren azken proposamenetan zehaztutako jarduerak egin ahal izateko plan bideragarri batekiko konbergentzia da emaitza. Plan egingarri bat lortu ondoren ere, planifikazio-prozesuan sar daitezke kontsumitzaileen eta langileen proposamenen urte erdiko berrikuspen malguak.

Lan akademiko batean, Albertek eta Hahnelek (1991) erakusten dute partaidetza-plangintza Pareto optimo batera iristen dela, eta merkatuak bezain murriztaileak ez diren kasuetan egiten duela; hau da, partaidetza-plangintza Paretoren ezin hobea da, nahiz eta ondasun publikoak nahiz kanpokotasunak izan; merkatuek, aldiz, ez dute lortzen Pareto optimoa bi kasu horiekin).[16]

Plangintza demokratikoaren beste modu batzuetatik bereizten den plangintza parte-hartzailearen ezaugarrietako bat da proposamenei buruzko eztabaida guztia kontseiluen barruan egiten dela, baina ez dela haien artean gertatzen. Hau da, Pareconaren azpian, plan ekonomiko bideragarri bat eraikitzen da, prezioen egokitzapen iteratibo baten ondorioz (plangintza parte-hartzailea), kontseiluen autojarduerarako proposamenetan oinarrituta, eta ez lantoki/industrietako ordezkarien arteko deliberazio-prozedura baten ondorioz. Hori desiragarria izan daiteke, biltzeko denbora eta urteko plan batean bateratzeko behar diren karga burokratikoak murrizten baitira.

Bideratze-batzarrak (facilitation boards)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Proposatzen den Partaidetzako Ekonomian, plan ekonomiko batean bateratzeko funtsezko informazioa Iterazioak erraztuko dituzten Batzordeek (IFB, Iteration Facilitation Boards) emango lukete. Batzorde horiek, langileen/kontsumitzaileen kontseiluen proposamenetan eta datu ekonomikoetan oinarrituta, prezio adierazgarriak eta proiekzio ekonomikoak aurkezten dituzte plangintza-prozesuaren txanda bakoitzean.

IFBk ez du erabakiak hartzeko aginpiderik. Teorian, IFBren jarduera prezioak eta iragarpenak doitzeko algoritmoak (adostutakoak) burutzen dituzten ordenagailuak izan daitezke, gizakiaren inplikazio txikiarekin.

Motibazioak (plangintza zentralaren eta kapitalismoaren aurka)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Robin Hahnelek argudiatu du "parte-hartze plangintza ez dela plangintza zentrala", eta esan du "Prozedurak guztiz desberdinak direla eta pizgarriak guztiz desberdinak direla". Eta plangintza zentraletik desberdina den modu garrantzitsuetako bat pizgarria bateragarria dela da, hau da, aktoreek beren gaitasunak edo lehentasunak gaizki adierazteko pizgarria baino gehiago pizgarri dute. " Plangintza zentralaren adibide historikoak ez bezala, parecon proposamenak aukera sozialen kostu eta abantaila marjinalak islatzen dituen prezioen informazioa erabiltzea eta egokitzea defendatzen du plangintza prozesuaren osagai gisa. Hahnelek Milton Friedman-en aprioristiko alternatiben aukera ukatzeko joeraren aurka azpimarratu du.

Robin Hahnelek azaldu duenez, "plangintza parte-hartzailea ez da plangintza zentrala", eta "prozedurak erabat ezberdinak dira eta pizgarriak erabat desberdinak dira. Eta plangintza zentraletik bereizten den modu garrantzitsuetako bat da bateragarria dela pizgarriekin, hau da, eragileek pizgarri bat dute informazioa egiatasunez emateko, beren gaitasunak edo lehentasunak faltsutzeko pizgarri baten ordez."[17] Plangintza zentralaren adibide historikoetan ez bezala, Parecon proposamenak prezioari buruzko informazioa erabiltzearen eta doitzearen alde egiten du, aukera sozialaren kostu eta onura marjinalak plangintza-prozesuaren elementu integral gisa islatzen baitituzte. Hahnelek modu enfatikoan argudiatu du Milton Friedmanen a priori alternatiben aukera ukatzeko joeraren aurka:

"Friedmanek jarduera ekonomikoak koordinatzeko irtenbiderik onena baztertzen du. Soilik baieztatzen du "bi modu baino ez daudela milioika pertsonaren jarduera ekonomikoak koordinatzeko – koertzioaren erabilera dakarren zuzendaritza nagusia – eta borondatezko lankidetza, merkatuaren teknika". [...] Partaidetzako Ekonomia batek aukera eman dezake guztiek erabaki ekonomikoak hartzen parte hartzeko, emaitzek eragiten dieten mailaren arabera. Partaidetza-sistema batek merkatuen ordez partaidetza-plangintzako sistema bat erabiltzen duenez jarduera ekonomikoak koordinatzeko, Friedmanek sinetsarazi nahi digu partaidetza-plangintzak "hertsapenaren erabilera barne hartzen duen zuzendaritza nagusiaren" kategorian sartu behar duela."[18]

Albert eta Hahnelek xehetasunez kritikatu dituzte teorian eta praktikan plangintza zentralizatua duten ekonomiak, baina kapitalismoarekin oso kritikoak dira. Hahnelen hitzetan, "egia esan, kapitalismoak aurreiritziak areagotzen ditu, inoiz pentsatu den ekonomiarik desorekatuena da, ez da oso eraginkorra (nahiz eta oso indartsua izan) eta bateraezina da demokrazia ekonomiko eta politikoarekin". Merkatu librearen triunfalismoaren egungo aroan, baliagarria da kapitalismoaren ebaluazio soila antolatzea, Friedmanen baieztapenei banan-banan erantzunez ".[19]

Merkatuei kritika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Korronte nagusietako ekonomialariek onartzen dute, neurri handi batean, kanpokotasunen arazoa; baina uste dute Coasiar negoziazioaren bidez edo Pigoviar zergen erabileraren bidez ekin dakiokeela, hau da, kanpokotasunak dituzten ondasunen gaineko zerga gehigarrien bidez. Teoria ekonomikoaren arabera, pigoviar zergak ezartzen badira, ondasunen zergen ondorengo kostua haien kostu sozialaren berdina izan dadin, orduan, kostu sozialek ekoizpenaren kostu zuzena sortuko dute, hau da, kostu sozialek kostu sozial handiagoa izango dute. Hahnelek dioenez, "korronte nagusitik kanpoko gero eta ekonomista gehiagok zalantzan jartzen dute hipotesi hau, eta gero eta eszeptiko gehiagok iradokitzen dute kanpokotasunak ohikoak eta askotan funtsezkoak direla"[20]. Edo, E.K. Huntek esan zuen bezala, "kanpokotasunak araua dira, eta ez salbuespena, eta, beraz, merkatuak askotan "oin ikusezin gaizto" batek gidatuta baleude bezala funtzionatzen dute, gauza batzuk baino gehiago eta gizartean eraginkorra dena baino gutxiago ekoiztera bultzatzen gaituena"[20]

Merkatu-ekonomia bat dagoen bitartean, Albert eta Hahnel pigoviar zergen aldekoak dira, ingurumen-arazoei aurre egiteko beste irtenbide batzuen aurrean, hala nola agintea eta kontrola, edo merkaturatu daitezkeen baimenak ematea. Hala ere, Hahnelek American Universityn ekonomia ekologikoa irakasten du, eta merkatuko ekonomia batean enpresak "kutsatzen duenak ordaindu egiten duela dioen printzipioa" saihesten saiatzen direla dio, jarduera kutsatzaileen kostuen zama kontsumitzaileengana eramanez[21]. Pizgarrien ikuspuntutik, hori gertaera positibotzat jo daiteke, kontsumitzaileak kontsumo "zikinagatik" zigortuko lituzkeelako. Hala ere, ondorio atzerakoiak ere baditu; izan ere, intzidentzia fiskalari buruzko ikerketek erakusten dute, azken batean, pobreak izango liratekeela kutsaduraren gaineko zerga askoren zama gehiena jasango luketenak. "Beste hitz batzuetan esanda, kutsaduraren gaineko zerga asko oso atzerakoiak izango lirateke eta, beraz, bidegabekeria ekonomikoa areagotuko lukete". [22] Hori dela eta, kutsaduraren gaineko zergak atzeranzko zergen murrizketekin lotzea gomendatu du.

Hahnelek argudiatzen duenez, pigoviar zergek, merkatu-ekonomialariek proposatzen dituzten neurri zuzentzaileekin batera, azken finean ez dute lortzen kanpokotasunei modu egoki edo bidezkoan ekitea. Dioenez, metodo horiek ez dira gai kostu sozialen ebaluazio zehatza lortzeko:

Kutsaduraren gaineko zergen bidez zuzendutako merkatuek kutsaduraren kopuru eraginkorrera daramate, eta "kutsatzen duenak ordaintzen du" printzipioa betetzen dute, baldin eta zergak biktimek jasaten duten kaltearen neurriaren baliokide gisa ezartzen badira. Baina merkatuak kutsatzaileentzako eta kutsaduraren biktimentzako pizgarriekin bateragarriak ez direnez, merkatuek ez dute modu fidagarririk ematen kutsatzaileen gaineko zerga eraginkorren magnitudeak zenbatesteko. Jabetza-eskubidea nork duen, kutsatzaileak edo kutsaduraren biktimak nortzuk diren, biktima ugarien artean "free rider" arazoak zein kutsaduraren biktimen koalizio eraginkor bat osatu eta mantentzearen transakzio-kostuak, horietako bakoitzari maila txiki baina desberdin batean eragiten baitzaio, konbinatu egiten dira merkatu-sistemak ez daitezen gai izan kutsaduraren biktimei buruzko informazio zehatza lortzeko, baldin eta haiek jasaten dituzten kalteen gaineko informazioa jasotzen badute, edo jasaten duten kalteen gaineko informazioa jasotzen badute. [23]

Klase soziala eta hierarkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pareconaren defendatzaileek azpimarratu dute eure asmoa dela Pareconaren lau osagai nagusiak gutxieneko hierarkiarekin eta gehieneko gardentasunarekin aplikatzea eztabaida guztietan eta erabakiak hartzean. Eredu hori diseinatuta dago erabaki ekonomikoak hartzean sekretua ezabatzeko eta, horren ordez, adiskidetasunezko lankidetza eta elkarrekiko laguntza sustatzeko. Botere-hierarkiak saiheste horrek parekotasuna tradizio politikoa sozialista libertarioan kokatzen du. Stephen Shalomek Parecon osatzeko sistema politiko bat sortu du, Parpolity [24]izenekoa.

Parecona ezkerreko tradizio politikoan kokatzen den arren, elite intelektual boteretsuen sorrera edo burokrazia baten gobernua saihesteko sortua da, XX. mendeko estatu komunisten ekonomien arazo nagusitzat hartzen dena. Looking Forward liburuan, Albert eta Hanhelek egoera honi "koordinismoa" deitu zioten[25]. Pareconen defendatzaileek aitortzen dute lan jabekuntzaren monopolizazioa, jabetza pribatuaz gain, klaseen banaketa iturri izan daitekeela. Beraz, ekonomiaren hiru eratako ikuspegia azpimarratzen da (kapitalistak, koordinatzaileak eta langileak), marxismoaren bi eratako ikuspegi tradizionalarekin kontrastean. Koordinatzaileen klasea, non parekotasuna azpimarratzen den, trebetasunen eta ezagutzen monopolioa dutenei dagokie, eta egungo ekonomietako mediku, abokatu, kudeatzaile, ingeniari eta beste profesional batzuei dagokie. Pareconaren defendatzaileek diote, historikoki, marxismoak ez zuela kontuan hartu koordinatzaileek klase nagusi berri bat izateko duten gaitasuna gizarte postkapitalista batean. [26]

Berrikuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hahnelek eztabaida zehatza idatzi du kapitalismoaren inguruan parearen komenigarritasunari buruz, berritzeko pizgarriei dagokienez.[27] Kapitalismoan, patenteen legeak, jabetza intelektualaren eskubideak eta merkatura sartzeko oztopoak ezaugarri instituzionalak dira, banakako berritzaileak saritzen dituztenak, teknologia berrien erabilera mugatzen duten bitartean. Hahnelen hitzetan, aldiz, "Partaidetzako Ekonomia batean, berrikuntza guztiak berehala jarriko dira enpresa guztien esku, eta, beraz, ez da inoiz eraginkortasun estatikoa galduko"[28]. Berrikuntza, batzuetan, metatutako sormenaren emaitza da, eta Pareconomisten uste dute ezin zaiela legitimoki gizabanakoei egotzi.

Aplikazio adibideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lantokiko demokrazia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lantokiko demokraziaren eredu arketipikoa, AEBtako IWW sindikatuaren Wobbly Shop-a aitzindaria izan zen, eta bertan oinarrizko demokraziaren arau autogestionatuak aplikatu ziren. 

Mugak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Partaidetzako Ekonomiak ez du berez sistema politiko orokor bat eskaini nahi. Aplikazio praktikoa akonpainamendu-sistema politiko baten mende egongo litzateke.

Albert eta Hahnelen arabera, Pareconak teoria ekonomiko alternatibo bat baino ez du jorratzen eta politikan, kulturan eta ahaidetasunean garrantzitsuak diren beste aukera batzuekin batera joan behar du. Egileek anarkismoaren elementuak ere eztabaidatu dituzte politikaren eremuan, polikulturalismoa kulturaren eremuan eta feminismoa familiaren eremuan eta genero-harremanak gizartearen beste esparru horietan etorkizuneko ikuspegi alternatiboak izateko oinarri posible gisa. Stephen R. Shalom "parpolitatea" deritzon ikuspegi politiko parte-hartzailea lantzen hasi da[29]. Bi sistemek osatzen dute parte hartzearen filosofia politikoa.

Kritika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

David Schweickartek[30] iradokitzen du Partaidetzako Ekonomian desiragarria litzatekeela posible izan arren:

Sistema hori konparazioekin obsesionatuta dago (ba al da zure lan-konplexu orekatua nirea baino indartsuagoa da?), kontrolarekin (ez zara intentsitate ertainean lanean ari, lagun, jarri egunean) eta kontsumoaren xehetasunekin (zenbat higiene-paper beharko ditut datorren urtean? Zergatik jarraitzen dute nire auzokide batzuek paper birziklatuz eginda ez dagoena erabiltzen? ) [31]

Schweickart-ek planteatutako beste kritika batzuk honakoak dira: [32]

  • Lan konplexu orekatuak sortzeko eta eraginkortasunik ez jasateko bermatzeko zailtasunak.
  • Litekeena da ikaskide eta lankideen ebaluazioan oinarritutako sistemak ez funtzionatzea, langileak lasai egon baitaitezke eta lankideek pizgarri gutxi izango lukete beren harremanak kaltetzeko berrikuspen txarrak emanez. Bestela, langileak elkarrenganako susmoak izatea eragin dezake, elkartasuna ahulduz.
  • Ahaleginean oinarritutako konpentsazio sistema neurtzea zaila izango litzateke eta batez besteko ahalegin sistema kalifikatzailean oinarritu beharko litzateke.
  • Parecon konpentsazio sistema berdinzalea litzateke eta ziurrenik nahigabea eragingo luke gogorrago lan egiten duten langileen artean, baina ahalegin gehigarria egitea gomendatzen die konpentsazio handiagoak lortuko ez dituztelako.
  • Pareconen, litekeena da jendeak ekoitzi nahi dituen gauza guztiak zerrendatzeko baldintza neketsu eta nekagarria sortzea, ziurrenik ziurgabetasuna jasango baitute jendeak ez daki beti zer nahi duen, baita hornitu behar duen informazioarekin eta konplexutasunarekin lotutako arazoak ere. langileen eta kontsumitzaileen kontseiluen artean egin beharreko negoziazioekin.

Plangintza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Partaidetzako Ekonomiak lan administratibo handia sortuko luke langile indibidualentzat, kontsumoa aldez aurretik planifikatu beharko luketelako, eta klase burokratiko berri bat. Ekonomia kapitalistak burokraziatik edo bileretatik ia libre daudela argudiatu dute, eta parecon batek bankuak, publizitatea, burtsa, zerga aitorpenak eta epe luzerako finantza plangintza ezabatuko lituzke. Albertek eta Hahnelek diotenez, litekeena da burokrazia parekoetan burokrazia kapitalistetan parte hartzen duten langileen kopurua antzekoa izatea [33]; izan ere, bozketa gehienak ordenagailuz egiten dira, bildu beharrean, eta ez da beharrezkoa kontsumo kolektiboko proposamenetan interesa ez dutenen laguntza.[34]

Kritikoek iradokitzen dute proposamenek aukera politikoen multzo bideraezin gisa hartzea eskatzen dutela [31], eta planifikatutako gizarteen ikasgaiek erakusten dutela jendearen eguneroko beharrak ezin direla aldez aurretik ezarri, jendeari zer nahi duen galdetuz soilik[35]. Albertek eta Hahnelek diotenez, merkatuek berek ia ez dituzte prezioak bat-batean doitzen, eta Partaidetzako Ekonomia batean bideratze-batzordeek prezioak erregularki alda ditzaketela iradokitzen dute[36] . Hahnelen arabera, hauek demokratikoki erabakitako jarraibideen arabera jokatzen dute, beste eskualde batzuetako kideez osatuta egon daitezke, eta ezin dira erosi, parecon moneta besterenezina dela eta [37] . Hala ere, Takis Fotopoulosen arabera, "Plangintzan soilik oinarritutako erakunde ekonomiko batek ere, nahiz eta oso demokratikoa eta deszentralizatua izan, ezin du benetako autogestioa eta aukeratzeko askatasuna bermatu".[38]

Eraginkortasun galtzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pareconek eraginkortasuna murriztu lezake lanean. Alde batetik, langile adituek eta ezohikoek (adibidez, kirurgialari eta zientzialari ezohikoak) ez lituzkete beren zereginak lanaldi osoan egingo. Partaidetzako Ekonomiak "ahaldunduta ez dagoen lana" partekatzea espero du, eta ez luke aukerarik emango beren gaitasun handiagatik edo arazoei irtenbideak aurkitzeagatik konpentsazio gehigarri bat bilatzeko. Willametteko Unibertsitatean (Oregon) 2015ean egindako hitzaldi batean, Hahnelek kritika horri erantzun zion, eta azaldu zuen lanpostu horiek makinek bete zitzaketela, sistema ekonomiko kapitalistetan gutxiegi erabiltzen baitira mozkin-tasa baxuen ondorioz, eta lanaren banaketa ere ez litzateke egongo sistema ekonomiko parte-hartzaile batean kapitalismoan bezainbeste, eta, beraz, pertsonek ez lituzkete beti lan berberak izango.

Theodore Burczakn iritziz, ezinezkoa da langileek soldata mailetarako oinarri gisa proposatutako ahaleginaren "neurri handi batean behatzeke" dauden ezaugarriak ebaluatzea, eta merkatu trukerako mekanismorik ez egoteak ere ezinezkoa egiten du produkzioaren eta kontsumoaren kostu sozialak kalkulatzea.[39]

Eragina[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2012an, International Organization for a Participatory Society sortu zen, gizartean parte-hartzaile bat defendatzeko asmoz, Partaidetzako Ekonomia barneratuz. [40] [41][42]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «What does participatory economics mean?» www.definitions.net (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  2. ↑ (Turkieraz) «Parecon and Anarcho-Syndicalism: An Interview with Michael Albert | Açık Radyo 95.0» acikradyo.com.tr (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  3. ↑ (Ingelesez) «What’s Next? Parecon, or Participatory Economics» Invest with Values 2016-11-23 (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  4. ↑ (Ingelesez) «Overview» ParticipatoryEconomy.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  5. ↑ a b (Ingelesez) «Self-managing Workplace» ParticipatoryEconomy.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  6. ↑ Albert, Michael; Hahnel, Robin; Kotz, David M.; O'Neill, John. (2002). «In Defense of Participatory Economics» Science & Society 66 (1): 7–28. ISSN 0036-8237. (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  7. ↑ (Ingelesez) Polychroniou, C. J.. «What Is Participatory Economics? An Interview With Michael Albert» Truthout (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  8. ↑ Michael Albert and Robin Hahnel, "Looking Forward" pp. 18–21.
  9. ↑ a b Albert, Michael Parecon: Life After Capitalism Part II, Chapter 7: Remuneration pp. 112–17.
  10. ↑ «We Need To Talk About Mining: Death, Dangers & Prevention» www.howden.com (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  11. ↑ (Ingelesez) Albert, Michael. (2003). Parecon: Life After Capitalism. Verso ISBN 978-1-85984-698-8. (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  12. ↑ (Ingelesez) Albert, Michael. (2003). Parecon: Life After Capitalism. Verso ISBN 978-1-85984-698-8. (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  13. ↑ «Participatory economics - Academic Kids» academickids.com (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  14. ↑ (Ingelesez) Shantz, Jeff; Macdonald, José Brendan. (2013-04-25). Beyond Capitalism: Building Democratic Alternatives for Today and the Future. Bloomsbury Publishing USA ISBN 978-1-62356-877-1. (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  15. ↑ «» ParEcon Questions & Answers» zcomm.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  16. ↑ (Ingelesez) Albert, Michael; Hahnel, Robin. (2020-07-21). The Political Economy of Participatory Economics. Princeton University Press ISBN 978-0-691-21600-3. (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  17. ↑ Economic Justice and Democracy: From Competition to Cooperation, p. 221, Hahnel, Routledge, 2005.
  18. ↑ Economic Justice and Democracy: From Competition to Cooperation p. 81, Hahnel, Routledge, 2005.
  19. ↑ Economic Justice and Democracy: From Competition to Cooperation ch. 4, Hahnel, Routledge, 2005.
  20. ↑ a b (Ingelesez) Hahnel, Robin. (2013-05-13). Economic Justice and Democracy: From Competition to Cooperation. Routledge ISBN 978-1-135-95376-8. (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  21. ↑ (Ingelesez) Hahnel, Robin. (2017-06-01). «Wanted: A Pollution Damage Revealing Mechanism» Review of Radical Political Economics 49 (2): 233–246.  doi:10.1177/0486613415608134. ISSN 0486-6134. (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  22. ↑ Economic Justice and Democracy: From Competition to Cooperation, 274.
  23. ↑ Robin Hahnel, (2004). "Protecting the Environment in a Participatory Economy". Retrieved February 13, 2006.
  24. ↑ «» ParPolity: Political Vision for a Good Society» zcomm.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  25. ↑ «» Looking Forward» zcomm.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  26. ↑ http://www.zcommunications.org/parecon-and-marxism-by-michael-albert
  27. ↑ Economic Justice and Democracy: From Competition to Cooperation p. 241, Hahnel, Routledge, 2005.
  28. ↑ Economic Justice and Democracy: From Competition to Cooperation p. 240, Hahnel, Routledge, 2005.
  29. ↑ «» ParPolity: Political Vision for a Good Society» zcomm.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  30. ↑ «» Nonsense on Stilts» zcomm.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-13).
  31. ↑ a b .
  32. ↑ Schweickart, David "Nonsense on Stilts: Michael Albert's Parecon", January 2006, Loyola University Chicago, accessed 11/12/2018
  33. ↑ Michael Albert and Robin Hahnel, "Looking Forward" pp. 86–89.
  34. ↑ (Ingelesez) «What’s Next? Parecon, or Participatory Economics» TheNextSystem.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  35. ↑ (Ingelesez) Fotopoulos. (2003). Inclusive Democracy and Participatory Economics.. Democracy & Nature, 401–25. or..
  36. ↑ Michael Albert, "Parecon: Life After Capitalism", p. 282.
  37. ↑ Michael Albert and Robin Hahnel, "Looking Forward" pp. 92–93.
  38. ↑ Takis Fotopoulos (2003), "Inclusive Democracy and Participatory Economics", Democracy & Nature, Volume 9, Issue 3 November 2003, pp. 401–25.
  39. ↑ (Ingelesez) Burczak, Theodore A.. (2006). Socialism after Hayek. , 143–44. or. ISBN 978-0-472-02430-8..
  40. ↑ https://roarmag.org/essays/parecon-participatory-economics-interview-michael-albert/
  41. ↑ «International Organization for a Participatory Society | UIA Yearbook Profile | Union of International Associations» uia.org (Noiz kontsultatua: 2021-06-14).
  42. ↑ http://www.iopsociety.org/about

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Partaidetzako_ekonomia&oldid=8970392"(e)tik eskuratuta