Edukira joan

Partenoia

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Koordenatuak: 37°58′17″N 23°43′36″E / 37.971527°N 23.726601°E / 37.971527; 23.726601
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Partenoi» orritik birbideratua)

Partenoia
Παρθενών
 UNESCOren gizateriaren ondarea
Atenasko Akropolia
Kokapena
Estatu burujabe Grezia
Erakunde autonomoDecentralized Administration of Attica
EskualdeaAtika
Unitate periferikoaAtenas Zentrala
UdalerriaAtenas udalerria
Koordenatuak37°58′17″N 23°43′36″E / 37.971527°N 23.726601°E / 37.971527; 23.726601
Map
Historia eta erabilera
IrekieraK.a. V. mendea
JabeaGrezia
ErlijioaGreziar mitologia
IzenaAtena
Arkitektura
ArkitektoaIktinos
Kalikrates
Fidias
Materiala(k)haitzurdin pentelikoa
EstiloaDoriar ordena
Peripteroa
Dimentsioak13,72 (altuera) × 30,8 (zabalera) × 69,61 (luzera) × 69,5 (luzera) m
Gizateriaren ondarea
Irizpidea(i), (ii), (iii), (iv) eta (vi)
Erreferentzia404-001
Eskualdea[I]Europa eta Ipar Amerika
Izen-emateabilkura)
  1. ↑ UNESCOk egindako sailkapenaren arabera

Partenoia[1] (antzinako grezieraz: Παρθενών, Parthenón) Atenasko akropolian kokatutako greziar tenplua da, bertako eraikin nagusia, Atena jainkosari eskainia[2] eta doriar ordenakoa. Antzinako Greziako monumenturik garrantzitsuena da, eta munduko eraikinik ederrenetakoa, Mendebaldeko kulturaren ikur eta kanon bat[3]..

Iktinos eta Kalikrates arkitektoek eraiki zuten, Fidias zuzendari zutela, oso epe laburrean (K.a. 448-432). Pentelikoko haitzurdin zuriz eraikia dago, Akropoliaren hegoaldean, lekurik gorenean hain zuzen, hiri osoa eta inguruko landalde guztia ikusten direla bertatik. Artearen eta arkitekturaren ikuspegitik ez ezik, Partenoiak garrantzi ezin handiagoa izan du erlijioaren aldetik ere, lau erlijio desberdinen egoitza eta santutegi izan baitzen: greziarren jainkoena, gero bizantziarren tenplua, ondoren katedral katolikoa, eta azkenik, turkiarren agintaritzapean, meskita. Delosko Ligaren altxorraren gordailua ere izan zen[4]. 1687an, zeharo hondatuta gelditu zen otomandarrek bertan kokatua zuten bolborategiak eztanda egin zuenean Veneziarren eraso batean. Hondatu ez ziren eskultura gehienak, Fidias handiak zizelkatuak, Lord Elgin britainiarrak Ingalaterrara eraman zituen 1801-1803. urteetan; harrezkero, Londresko British Museum-en daude, eta haiek dira museo horretako altxor nagusia.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Areopagoaren eta Akropoliaren balizko berreraikuntza, non Partenoia ikusten den, Leo von Klenze, 1846

Partenoia persiarrek K.a. 480-479 urtean suntsitutako eraikin baten gainean eraiki zen, Aurre-partenoia izenez ezaguna eta Mediar gerrak baino lehen eraikia. Iktinos eta Kalikrates arkitektoek eraiki zuten, oso epe laburrean (K.a. 448-432). Greziako kontinente aldeko tenplurik handiena eta luxuzkoena eraikitzeko behar zen dirutza handia lortzeko, persiarren aurka Atenasekin batera borrokatu zuten estatuen ondasunak baliatu zituen Periklesek. Partenoia da Peloponesoko gerrak (K.a. 431-404) bukatu gabe utzi ez zuen Akropoliko eraikin bakarra.

Partenoia Antzinako Greziako erlijio tenplurik garrantzitsuena izan zen K.o. IV. mendera arte, ordurako Atenas Erromatar Inperioko hiri txiki bat besterik ez bazen ere. K.o. V. mendean, Atenaren estatua Konstantinoplara eraman zuten, eta han desagertu egin zen.

Handik gutxira, Partenoia eliza kristau bilakatu zen, bizantziarra lehendabizi eta katolikoa gero. Horretarako, zenbait zutabe eta pareta kendu zituzten, eta abside bat eraiki zen. Nahitaez, hainbat eskultura galdu zen.

1456. urtean, otomandarrek Atenas konkistatu zuten, eta Partenoia meskita bilakatu zuten. Otomandarrek, orokorrean, antzinako monumentuak errespetatu zituzten; ez zituzten suntsitu. Egindako aldaketa bakarra minarete bat gehitzea izan zen.

1687an jasan zuen suntsiketarik handiena, veneziarren erasoarekin. Otomandarrek bolbora gordailu gisa erabili zuten tenplua, eta veneziarren eraso batek Partenoia leherrarazi zuen kalte handiak eraginez eta zati bat eraitsiz. Harrezkero, eraikina ez zen gehiago erabili.

1801ean, Konstantinoplako enbaxadore britainiarrak sultanaren baimena lortu zuen Akropoliko piezak zenbatu eta banatzeko, eta beharrezkoa izanez gero, eraikin berriak eraitsi eta bertatik eskulturak kentzeko. Topatzen zituen eskultura guztiak hartzeko baimentzat interpretatu zuen, eta eraikinetik nahiz lurretik, pieza asko eraman zituen British Museumera.

Gaur egun

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Partenoia hegoaldetik

Elgin enbaxadoreak eramandako eskultura horiek oraindik ikusgai daude aipatutako museoan. Parisko Louvre Museoan eta Kopenhagen ere aurki daitezke Partenoiko piezak, besteak beste[5].

Geratzen diren gehienak Akropoliko Museoan daude, Partenoitik metro gutxi batzuetara, eta bakan batzuk Partenoian bertan.

Greziako gobernuak urteak daramatza British Museumari aipatutako piezak bueltatzeko eskatzen. Museoak uko egin dio behin eta berriz eskakizun horri, eta, momentuz, Erresuma Batuko gobernuak ez du indar gehiegirik egin legea bete dezan.

Minaretea 1832an kendu zen, independentzia lortu zenean. Gainera, Akropolian zeuden Erdi Aroko eraikinak eraitsi egin ziren.

1975. urtean, Akropoliaren berreraikuntza hasi zen Europar Batasunaren laguntza ekonomiko eta teknikoari esker. Adituek, kontu handiz, informazioa bildu, eta, eredu informatiko berriei esker, harri bakoitzaren jatorrizko kokapena zehaztu dute. Askotan, aurrez eginiko berreraikuntzak okerrak zirenez, horiek konpondu behar izan dira.

Eraikinak, 1687ko eztandaren aurretik zuen itxura berreskuratuko ez duen arren, haren eragina gutxitu da. Pieza berriak egiten ari dira jatorrizko harrobi beretik ateratako haitzurdina erabiliz.

Gaur egungo arriskurik handiena, kutsadura da. Atenas ikaragarri hazi da azken hamarkadetan, eta trafikoak eta euri azidoak serioski mehatxatzen dituzte geratzen diren eskulturak eta tenplua bera.

Egitekoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Partenoiko doriar ordena

Partenoia arkitektonikoki tenplua den arren eta, normalean, horrela deitzen den arren, aditu batzuek argudiatu izan dute ez dela benetan tenplu bat hitzaren zentzu konbentzionalean[2]. Eraikinaren barruan, santutegi txiki bat induskatu da santutegi zaharrago bat zegoen lekuan, ziur aski Atenari eskainia jainkosarengana hurbiltzeko modu gisa[2], baina, dirudienez, Partenoiak ez zuen inoiz Atenaseko zaindari zen Atena Poliasen gurtza ofizialik hartu. Atena Poliasen kultu-irudia (itsasoan bainatzen zena eta peploa aurkezten zitzaiona), olibondoren zurezko xoanon bat zen, Akropoliaren iparraldean dagoen beste tenplu batean kokatua eta Atenaren aldare handiarekin lotuago dagoena[6]. Atena Poliasen emakume-apaiz nagusiak Akropolian egoitza zuen Atenaren hiri gurtza gainbegiratzen zuen, eta funtzionario txikienen burua zen, hala nola plintrideak, arreforoak eta kaneforoak[7].

Fidiasen Atenaren estatua kolosala ez zegoen, berariaz, antzinako autoreek antzemandako gurtza batekin lotuta[8], eta ez da ezagutzen inongo erlijio-suhartasun inspiratu zuenik[6]. Kontserbatutako antzinako iturriek ez dute inongo emakume-apaiz, aldare edo kultu izenekin lotzen[9].

Tuzididesen arabera, Peloponesoko gerran, Espartaren indarrak Atika hartzeko prestatzen hasi zirenean, Periklesek, atenastarrei zuzendutako hitzaldi batean esan zuen: estatua urrezko erreserbatzat erabil zitekeela Atenas kontserbatzeko beharrezkoa izanez gero, azpimarratuz «urre gorrizko berrogei talentu zituela eta erabat desmuntagarria zela» baina, gero, urrea berrezarri behar zela gaineratuz[10]. Hala, Atenasko estatu-gizonak hala aditzera ematen du metala, txanpon garaikideak egitetik lortua[11], berriro erabili ahal izango litzatekeela guztiz beharrezkoa izanez gero eta inolako lotsarik gabe[9]. Aristotelesen arabera, eraikinak urrezko irudiak ere bazituen, Garaipenak izenez deskribatu zituenak[12]. Harris Rackham klasikotan adituak adierazi zuen figura horietako zortzi Peloponesoko gerran txanponak egiteko urtu zirela[13]. Beste idazle greziar batzuek esan dute tenpluaren barruan persiar ezpatak gisako altxorrak ere gordetzen zirela[erreferentzia behar]. Zenbait adituk, beraz, Partenoia, kultuko lekutzat baino, botozko estatua monumental baten agertoki handi bat gisa ikusi behar dela defendatzen dute[14].

Joan Breton Connelly emakume-arkeologoa Partenoiko eskultura-programaren koherentziaren alde egin du mendeetako Atenasko nortasuna arakatzen duten narrazio genealogikoen segida bat aurkeztean: Atenaren jaiotzaz geroztik, borroka kosmiko eta epikoak gaindituz, Atenasko Brontze Aroko azken gertakari handira arte, hau da, Erekteoren eta Eumolporen gerrara arte[15][16]. Partenoiaren eskultura-dekoraziorako funtzio pedagogiko bat defendatzen du, zeinak Atenasko mitoa, memoria, balioak eta identitatea ezartzen eta iraunarazten dituen[17][18]. Klasizista batzuk, ordea, hala nola Mary Beardek, Peter Greenek eta Garry Willsek[19][20], zalantzan jarri dute edo baztertu egin dute Connellyren tesia, gero eta historialari, arkeologo eta akademiko klasiko gehiagok babesten dute haren lana. Besteak beste: J.J. Pollitt[21], Brunilde Ridgway[22], Nigel Spivey[23], Caroline Alexander[24] eta A. E. Stallingsek[25].

Partenoi zaharra

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Partenoi zaharra (beltzez) akemenestarrek suntsitu zuten Atenas erasotzean, K.a. 480-479 urteen artean, eta, ondoren, Periklesek berreraiki zuen (grisez).

Egungo Partenoiaren lekuan Atena Partenosentzat santutegi bat eraikitzeko lehen ahalegina Maratongo gudua (K.a. 490-488) gertatu eta gutxira hasi zen, Akropoliko gailurraren hegoaldea zabaldu eta berdintzen zuen kareharrizko zimendu sendo baten gainean. Eraikin horrek Hekatompedonen tenplu bat ordezkatu zuen (ehun oinekoa) eta Atena Poliasi (hirikoa) eskainitako tenplu arkaikoaren ondoan eraiki zen. Zaharragoa edo Partenoiaren aurrekoa, askotan aipatzen denez, oraindik eraikitzen ari ziren K.a. 480. urtean persiarrek hiria arpilatu zutenean Akropolia suntsituz[26][27].

Herodotok aurreko Partenoiaren existentzia zein bere suntsipena ezagutzen zuen[28], eta bere zutabeen danborrak nabarmen integratuak zeuden Erekteionaren iparraldeko errezel-horman. Egitura horren froga fisiko gehiago, 1885-1890eko Panagiotis Kavvadiasen indusketekin agertu ziren. Indusketa horren aurkikuntzek Wilhelm Dörpfeld-i, orduan Alemaniako Arkeologia Institutuko zuzendariari, ahalbidetu zioten jatorrizko Partenoiaren bestelako azpiegiturarik bazegoela baieztatzea, Dörpfeld-ek Partenoi I.a deitua, ez oraingoaren ondo-ondoko azpian aurretik suposatzen zen moduan[29]. Dörpfelden behaketa izan zen lehen Partenoiaren hiru mailak Poroseko kareharrizko bi maila zirela, zimenduen berdinak eta Karrhako kareharrizko gaineko maila bat, zeina Periclesen Partenoiko mailarik baxuenak estaltzen zuen. Plataforma hori txikiagoa zen, eta pixka bat azken Partenoiaren iparraldean. Horrek adierazten du beste eraikin baterako egina zela, orain erabat estalita dagoena. Egoera hori apur bat zaildu zen 1885-1890eko indusketei buruzko azken txostena argitaratzean, azpiegitura zimoniar harresien garaikidea zela adierazten bitzuen, eta lehen tenplurako beranduagoko data bat emanez aditzera[30].

Perserschutt edo «persiar hondakinak» izeneko aztarna arkeologikoen zati bat: Xerxes I.aren armadek Atenas suntsitu zutenaren hondakinak. 1866an ateratako argazkia, indusketa egin eta berehala.

480an jatorrizko Partenoia benetan suntsitua izan bazen, galdetu daiteke ea zergatik gunea hogeita hamahiru urtez hondamenean. Argudio bat oinarritzen da greziar aliatuek (Plateako guduaren aurretik, K.a. 479an) zin egin zutela persiarrek suntsitutako santutegiak ez zirela berreraikiko adieraziz[31]. 450. urtean, atenastarrak egindako zin hartaz absolbituak izan ziren Kalliasko Bakearekin. Persiarren arpilatzearen ondoren, Atenas berreraikitzearen kostua, gutxienez, kausa probableena da[32]. Bert Hodge Hill-en indusketek bigarren Partenoi baten existentzia proposatzera eraman zuten, Zimonen garaian hasitakoa 468 ondoren[33]. Hillek adierazi zuen Dörpfeldek Partenoi I.aren garaiena Karrha kareharrizko maila zela uste zuena Partenoi II.aren hiru mailetatik baxuena zela, eta Hillek haren estilobatoaren neurriak 23,51 x 66,888 metro zirela kalkulatu zuen.

Aurreko Partenoia datatzeko zailtasun bat da 1885eko indusketa garaian seriazio arkeologikoaren metodoa ez zegoela guztiz garatuta; aztarnategia arduragabetasunez induskatu eta berriz betetzeak informazio baliotsu asko galtzea ekarri zuen. Akropolian aurkitutako zeramika zatiak ulertzeko saiakera Graef eta Langlotz-ek 1925-1933an argitaratutako bi liburukien ikerketarekin etorri zen[34]. Horrek William Bell Dinsmoor arkeologo estatubatuarra inspiratu zuen tenpluaren plataforma eta Akropoliaren birterrazamenduaren azpian ezkutatutako bost hormetarako data mugatuak ematera. Dinsmoorrek ondorioztatu zuen Partenoi I.aren azken data posiblea ez zela K.a. 495 baino lehenagokoa, Dörpfeldek emandako data goiztiarra ukatuz[35]. Aurreko bi Partenoi zeudela ukatu zuen, eta adierazi zuen Periklesen aurreko tenplu bakarra Dörpfeldek Partenoi II.a deitu zuena zela. Dinsmoorrek eta Dörpfeldek iritziak trukatu zituzten American Journal of Archaeology aldizkarian 1935ean[36].

Arkitektura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oinplanoa.

Periklesen ekimenez eraiki zuten Fidias eskultorearen zuzendaritzapean. Azken horren ardura izan zen, gainera, eraikinaren dekorazioa. Arkitektoak Iktinos eta Kalikrates izan ziren.

Eraikuntza lanak K.a. 447an hasi ziren, eta lanik gehienak K.a. 438rako amaituta zeuden, baina apainketak K.a. 432an bukatu ziren[37].

Partenoia arkitektura doriar klasikoaren erakusgarri bikaina da. Bolumen handia duen arren, ez du hain trinkoa ematen, eta doriar ordenak berezkoa duen soiltasuna eta zorroztasuna erabat betetzen duten beste tenplu batzuk baino arinagoa eta dotoreagoa da bere proportzioak arindu eta berregokitu izanari esker:

  • Taulamenduaren garaiera zertxobait gutxitu zuten zutabeen zabalera eta garaierarekiko.
  • Erlaitza ez da hain irtena.
  • Zutabeak meheagoak dira, ez hain nabarmenak, eta kapitelak txikiagoak dituzte.
  • Zutabetik zutabera tarte handiagoa dago, eta esan liteke zutabeek hartu beharreko zama ez dela besteetan bezain handia.

Partenoian beste edozein tenplutan baino askoz garbiago ikusten da doriar estilo klasikoaren berezitasuna, estilo horren arau geometrikoaren desbideratze berariazkoak arrazoi estetikoengatik eginak. Hala, estilobato mailakatua eta taulamendua ez dira guztiz zuzenak okertuxeak baizik, halako moduan non erdigunea ertzak baino goratuxeago gelditzen baita; zutabeak barrurantz makurtzen dira, orobat. Desbideratze horiek interpretazio asko sorrarazi duten arren, ziur esan daitekeen gauza bakarra da eraikina edertzeko elementu nabarmenak zirela. Nahiz eta handik gertu dagoen Hefestoren tenplua egoera hobean mantentzen den, Partenoia, John Julius Norwich idazle eta telebista aurkezle britainiarraren hitzetan: «sekula eraiki den tenplu doriarrik perfektuena da. Antzinaroan ere, miretsiak ziren arkitekturaren ikuspuntutik ekarritako hobekuntzak, bereziki, estilobatoaren kurbaduraren, naoseko pareten estutzearen eta zutabeen entasiaren arteko oreka». Estilobatoa zutabeak mantentzen dituen plataforma da. Apur bat okertzen da gorantz arrazoi optikoengatik[38]. Entasiak zutabeek duten zabaltze txikiari egiten dio erreferentzia; izan ere, oinarrian estuagoak dira gora begiratzean sortutako efektu optikoari aurre egiteko. Kurbatura guzti horien helburua Partenoiak benetan duena baino itxura simetrikoagoa agertzea da.

Partenoiko naos edo cella beste tenplu batzuetakoa baino askoz zabalagoa eta zertxobait laburragoa da, haren atzean beste areto bati lekua uzteko modukoa. Alde bakoitzeko pronaos edo atariak ia desagertu egin dira, baina zutabe lerro osagarri bat dute sarrera bakoitzaren aurrez aurre.

Partenoiko naos edo cella elkarren artean komunikaziorik ez zuten bi ataletan banatua zegoen barrualdean; gela nagusia ekialdean zegoen, eta Atena Partenosen irudia zeukan barnean; mendebaldean ganbera txikiago bat zegoen, eta hantxe zeuden gordeak jainkosa haren altxorrak eta Delosetik ekarritako ondasunak.

Azkeneko eskaileran neurtuta, oinarria 30,9 m zabal eta 69,5 m luze da. Cellak 29,8 metroko luzera eta 19,2 metroko zabalera ditu, eta bi zutabe doriar ilara ditu, teilatua eusten dutenak. Kanpoaldeko zutabeek 1,9 metroko diametroa eta 10,4 metroko altuera dute. Ertzetako zutabeen diametroa apur bat handiagoa da. Estilobatoak 60 mm-ko kurbatura du ekialdean eta mendebaldean, eta 110 mm-koa iparralde eta hegoaldean.

Dekorazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Partenoia, barrutik zein kanpotik, marmolezko irudiz apaindurik dago. Horietako bakar batzuk gordetzen dira oraindik, baina gehienen deskribapen zehatzak daude.

Badakigu tenplua, edo behintzat horren atal batzuk, kolore biziz margotua egon zela, adituak erabilitako koloreei buruz ados jartzen ez badira ere. Dakiguna da sabaia urdin iluna zela.

Frontoiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ekialdeko frontoiko multzoa, British Museum.

Ekialdeko frontoiak (tenpluaren aurrealdean eta atzealdean zutabeen gainean dagoen hiruki itxurako zatia), Atenaren jaiotza deskribatzen du. Mendebaldeko frontoian, berriz, Atena eta Poseidon jainkoek Atika eskualdeagatik izan zuten borroka dago irudikatua.

Metopak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mendebaldeko metopen xehetasuna

Kanpoaldeko eskulturak egiteko, Fidiasek eskultore talde bat bildu zuen. Tenpluaren lau aldeetako erlaizpean (zutabeen eta frontoien artean) metopak ikus daitezke. Erliebe sakoneko irudi txikiez zeuden apainduta; gehienak bi irudiko multzoak ziren, baina baziren irudi gehiagokoak ere. Lan hura egiteko, antolamendu zehatza behar izan zen, ezin baitziren frisoan bertan zizelkatu, eta irudi bakoitza erlaitza eta teilatua egin baino lehen ezarri behar zen zein bere lekuan.

Hegoaldean, lapiten eta zentauroen arteko borroka ikus daiteke; ekialdean, jainkoen eta erraldoien artekoa, eta, mendebaldean, greziarren eta amazonen artekoa. Iparraldean, badirudi Troiako gerrari buruzko irudiak egon zitezkeela.

Frisoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zalditeria Partenoiko frisoan, Mendebaldea II, 2–3, British Museum.

Barrualdean, zutabeen gaineko arkitrabeak gehiago zuen estilo joniarretik doriarretik baino, friso zizelkatu bat baitzuen triglifoen eta metopen ordez, etenik gabea, naos osoaren inguruan, Panateneak edo Atenaren omenez urtero egiten zen prozesioa irudikatzen zuten sakonera gutxiko erliebez apaindua. Frisoak Panatenea jaietako prozesioa irudikatzen zuen hiru aldetan, eta Panteoiko jainkoak laugarrenean. 160 metro luze eta metro bat inguru garai zen; zerrenda hura trebetasun handiz egina zen, eta koherentzia handikoa zen estiloaren aldetik. Gauza bitxia da hain lan ederra erdi ezkutuan geldituko zen kokaleku batean jartzeko egina izatea.

Frisoaren zati gehienak British Museumean daude, Lord Engin britaniarrak eramanak. Londresera eraman eta berehala, igeltsuzko kopiak egin zituzten. Egun Bilboko Berreginen Museoan daude ikusgai, 1930ko hamarkadan erosi baitzituen[39].

Atena Partenos

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Atena Partenos»

Tenpluaren barnean, Fidiasek egindako Atenaren estatua erraldoi kriselefantinoa bat zegoen: Atena Partenos. Boliz eta urrez egindako artelan horrek 12 metroko altuera zuen, eta 1200 kg urre erabili ziren egiteko. Ziurtasunez jakina da Fidiasek bere eskuz egindako eskultura bakarra dela[40].

Bitxikeriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bada 1:1 eskalako Partenoiaren erreplika bat, 1897an eraikia, Nashvillen (AEB)

Estatu Batuetako Nashvillen, bada 1:1 eskalako Partenoiaren erreplika bat, 1897an eraiki zutena lehen aldiz aldiko erakusketa baterako. Ondoren, 1920-1931 urte bitartean, modu egonkorrago batean (hormigoizko egituraz) berreraiki zuten. Ustez jatorrizkoak ziren margoekin apainduta dago.

Irudiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Zaharberritze lanak 2002an.
    Zaharberritze lanak 2002an.
  • Zaharberritze lanak 2007an.
    Zaharberritze lanak 2007an.
  • Arkitrabe berreraiki bat.
    Arkitrabe berreraiki bat.
  • Zaharberritze lanak 2010ean.
    Zaharberritze lanak 2010ean.
  • Mendebaldeko lanak 2014an.
    Mendebaldeko lanak 2014an.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak
  2. ↑ a b c (Ingelesez) Susan Deacy, Athena, Routledge, 2008, p. 111.
  3. ↑ (Ingelesez) Beard, Mary. (2010). The Parthenon. Profile Books ISBN 978-1-84765-063-4..
  4. ↑ (Frantsesez) Georges Roux, « Pourquoi le Parthénon ? », Comptes-rendus des séances de l'Académie des inscriptions et belles-lettres, 1984, 128 bolumena, 2. zkia. 301-317 or.
  5. ↑ (Ingelesez) "The Parthenon", in Strolling Through Athens, City of Athens, 2004, pp. 112–119.
  6. ↑ a b Burkert, Greek Religion, Blackwell, 1985, p. 143.
  7. ↑ (Ingelesez) Connelly, Joan Breton. (2007). Portrait of a Priestess: Women and Ritual in Ancient Greece. Princeton University Press ISBN 978-0-691-12746-0. (kontsulta data: 2025-06-27).
  8. ↑ MC. Hellmann, L'Architecture grecque. Architecture religieuse et funéraire, Picard, 2006, p. 118.
  9. ↑ a b B. Nagy, "Athenian Officials on the Parthenon Frieze", AJA, Vol. 96, No. 1 (January 1992), p. 55.
  10. ↑ Thucydides 2.13.5. Retrieved 3 August 2020.
  11. ↑ S. Eddy, "The Gold in the Athena Parthenos", AJA, Vol. 81, No. 1 (Winter, 1977), pp. 107–111.
  12. ↑ «Aristotle, Athenian Constitution, chapter 47» www.perseus.tufts.edu jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2022-07-21) (kontsulta data: 2022-07-21).
  13. ↑ «Aristotle, Athenian Constitution, chapter 47 (Note 1)» www.perseus.tufts.edu (kontsulta data: 2022-07-21).
  14. ↑ B. Holtzmann and A. Pasquier, Histoire de l'art antique : l'art grec, École du Louvre, Réunion des musées nationaux, and Documentation française, 1998, p. 177.
  15. ↑ Connelly, Joan Breton. (2014). The Parthenon Enigma: a New Understanding of the West's Most Iconic Building and the People Who Made It. New York: Vintage ISBN 978-0-307-47659-3..
  16. ↑ «Welcome to Joan Breton Connelly» Welcome to Joan Breton Connelly jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-09-21) (kontsulta data: 2015-08-18).
  17. ↑ (Ingelesez) Connelly, Joan Breton. (2014-01-28). The Parthenon Enigma. (1. argitaraldia) New York: Knopf, 35 or. ISBN 978-0-307-59338-2..
  18. ↑ (Ingelesez) Mendelsohn, Daniel. (2014-04-07). «Deep Frieze» The New Yorker ISSN 0028-792X. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2023-07-10) (kontsulta data: 2023-07-10).
  19. ↑ (Ingelesez) Beard, Mary. «The Latest Scheme for the Parthenon | Mary Beard» The New York Review of Books ISSN 0028-7504. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2023-07-10) (kontsulta data: 2023-07-10).
  20. ↑ (Ingelesez) Beard, Mary; Hammond, Norman; Wuletich-Brinberg, Sybil; Wills, Garry; Green, Peter. «'The Parthenon Enigma'—An Exchange | Peter Green» The New York Review of Books ISSN 0028-7504. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2023-07-10) (kontsulta data: 2023-07-10).
  21. ↑ «Decoding the Parthenon by J.J. Pollitt» The New Criterion jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-08-03) (kontsulta data: 2015-08-18).
  22. ↑ «Rethinking the West's Most Iconic Building» Bryn Mawr Alumnae Bulletin jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-09-08) (kontsulta data: 2015-08-18).
  23. ↑ Spivey, Nigel. (2014ko uriia). «Art and Archaeology» Greece & Rome 61 (2): 287–290.  doi:10.1017/S0017383514000138. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-09-19) (kontsulta data: 2015-08-20).
  24. ↑ Alexander, Caroline. (2014-01-23). «If It Pleases the Gods» The New York Times ISSN 0362-4331. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2023-07-11) (kontsulta data: 2015-08-18).
  25. ↑ «Deep Frieze Meaning» The Weekly Standard jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-06-24) (kontsulta data: 2015-08-18).
  26. ↑ Ioanna Venieri. Acropolis of Athens. Hellenic Ministry of Culture jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2019-10-24) (kontsulta data: 2007-05-04).
  27. ↑ Hurwit 2005, p. 135.
  28. ↑ Herodotus Histories, 8.53.
  29. ↑ W. Dörpfeld, "Der aeltere Parthenon", Ath. Mitteilungen, XVII, 1892, pp. 158–189 and W. Dörpfeld, "Die Zeit des alteren Parthenon", AM 27, 1902, pp. 379–416.
  30. ↑ P. Kavvadis, G. Kawerau, Die Ausgabung der Acropolis vom Jahre 1885 bis zum Jahre 1890, 1906.
  31. ↑ NM Tod, A Selection of Greek Historical Inscriptions II, 1948, no. 204, lines 46–51, The authenticity of this is disputed, however; see also P. Siewert, Der Eid von Plataia (Munich 1972), pp. 98–102.
  32. ↑ Kerr, Minott. (1995-10-23). 'The Sole Witness': The Periclean Parthenon. Reed College Portland, Oregon, US jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2007-06-08).
  33. ↑ B. H. Hill, "The Older Parthenon", AJA, XVI, 1912, pp. 535–558.
  34. ↑ B. Graef, E. Langlotz, Die Antiken Vasen von der Akropolis zu Athen, Berlin 1925–1933.
  35. ↑ W. Dinsmoor, "The Date of the Older Parthenon", AJA, XXXVIII, 1934, pp. 408–448.
  36. ↑ W. Dörpfeld, "Parthenon I, II, III", AJA, XXXIX, 1935, 497–507, and W. Dinsmoor, AJA, XXXIX, 1935, 508–509
  37. ↑ Partenoia Harluxet hiztegian
  38. ↑ (Ingelesez) John Julius Norwich, Great Architecture of the World, 2001, p. 63
  39. ↑ Erredakzioa. (2012ko apirilak 18). «Partenoiko eskulturen erreplikak jarri dituzte ikusgai Bilbon» Berria.
  40. ↑ (Ingelesez) Lapatin, Kenneth D.S.. (2001). Chryselephantine Statuary in the Ancient Mediterranean World. Oxford: OUP, 63 or. ISBN 978-0-19-815311-5..

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Burkert, Walter (1985). Greek Religion. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-36281-9.
  • Connelly, Joan Breton (1 January 1996). "Parthenon and Parthenoi: A Mythological Interpretation of the Parthenon Frieze" (PDF). American Journal of Archaeology. 100 (1): 53–80. doi:10.2307/506297. JSTOR 506297. S2CID 41120274. Archived from the original (PDF) on 19 August 2018.
  • Connelly, Joan Breton (2014). The Parthenon Enigma: A New Understanding of the West's Most Iconic Building and the People who Made It. Random House. ISBN 978-0-307-47659-3.
  • D'Ooge, Martin Luther (1909). The Acropolis of Athens. Macmillan.
  • Frazer, Sir James George (1998). "The King of the Woods". The Golden Bough: A Study in Magic and Religion. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-283541-3.
  • Freely, John (2004). Strolling Through Athens: Fourteen Unforgettable Walks through Europe's Oldest City (2 ed.). Tauris Parke Paperbacks. ISBN 978-1-85043-595-2.
  • Hollis, Edward (2009). The Secret Lives of Buildings: From the Ruins of the Parthenon to the Vegas Strip in Thirteen Stories. Macmillan. ISBN 978-0-8050-8785-7. Hurwit, Jeffrey M. (2000). The Athenian Acropolis: History, Mythology, and Archeology from the Neolithic Era to the Present. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42834-7.
  • Hurwit, Jeffrey M. (2005). "The Parthenon and the Temple of Zeus at Olympia". In Judith M. Barringer; Jeffrey M. Hurwit; Jerome Jordan Pollitt (eds.). Periklean Athens and Its Legacy: Problems and Perspectives. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-70622-4.
  • Neils, Jenifer (2005). The Parthenon: From Antiquity to the Present. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82093-6.
  • "Parthenon". Encyclopædia Britannica. 2002.
  • Pelling, Christopher (1997). "Tragedy and Religion: Constructs and Readings". Greek Tragedy and the Historian. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-814987-3.
  • Tarbell, F.B. A History of Ancient Greek Art.
  • Whitley, James (2001). "The Archaeology of Democracy: Classical Athens". The Archaeology of Ancient Greece. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-62733-7.

Bideoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Partenoia&oldid=10408831"(e)tik eskuratuta