Sarrera

Vipera aspis aspis

Sugegorriak Viperinae subfamiliako sugeak dira, zehazki narrastiak. Guztira 43 sugegorri espezie inguru daude. Europa, Asia eta Afrikan banatuak daude. Oso antzekoak dira Asia eta Amerikako Crotalinae subfamiliako krotaloekin; azkeneko honetan kriskitin-sugeak sartzen dira. Beren artean desberdinak dira. Krotaloek begi bakoitzaren aurrean beroa antzematen duen zulo bat dute. Zulo hori odol beroko animaliak egunez eta gauez aurkitzeko ahalmena ematen dien organo bat da. Bi subfamilia horiek viperidae familia osatzen dute.

Sugegorri batzuek bereizgarriak diren ezaugarriak dituzte eta ez da zaila bereiztea. Beste batzuk berriz, oso aldagarriak dira eta beste motetatik diferentziatzeko zailtasunak sortzen dituzte. Behatu behar diren ezaugarriak muturra (zapala, gora begira edo sudur-adarrarekin), marrazkia eta ahal bada goiko aldeko ezkaten neurria dira.

Ezaugarri fisikoak

Europar sugegorriek, tamainaren arabera, gorputz astuna dute eta haien buztana motza da. Burua ondo bereiz daiteke, askotan triangelu formakoa. Gainaldeko ezkatak karenatuak dira. Begia nahiko txikia da eta begi-ninia zutika dute. Burua alda daiteke eta suge mota batzuek "sudur-adar" biguna eta ezkatekin dute.

Sugegorriak lurzoruko bizidunak dira, suge mota guztiak eguneko animaliak dira, baina gautar bihurtzen dira gauez bero handia egiten badu.

Haien gorputzaren forma zilindrikoa eta luzea da, ez ditu gorputz-adarrik eta eskeletoa oso flexiblea dute.  Azala lehorra dute, anfibioek ez bezala. Ez dute oso ondo ikusten baina ez dira itsuak, hainbat organoei ezker, kapazak dira beroa sentitzeko eta usaintzeko, inguruan dutena detektatzeko.

Suge baten atalak

Pozoiaren guruinak listua gordetzen duten guruin bereziak dira pozoia gordetzeko, eta sugegorriek kontrola dezakete zenbat pozoi erabiltzen duten harrapakin bat ehizatzeko.

Mihiak usaimen-funtzioak betetzen ditu; horregatik, suge batek galtzen badu, jateari utzi dezake

Bizkarrezurrak gorputz osoa zeharkatzen du, eta estolda aurreko ia ornodun guztiek saihets-hezur pare bat dute, 300 baino gehiago izatera iritsi daitezkeenak. Garezurrak eta masailezurra, artikulazio baten bidez, ahalmena dute dislokatzeko, hau da, bere lekutik mugitzeko, ahoa gehiago irekitzeko, sugearen burua baino handiagoak diren harrapakinak murtxikatu gabe jan ahal izateko.

Jacobsonen organoak: sugeek mihia atera behar dute. Organo sudurraren eta ahoaren artean dago. Organoaren barruko neuronak hainbat konposatu kimiko detektatzen dituzte. Organo hori erabiltzeko trebetasuna da sugeak animalien erreinuko ehiztari onenetako bat izateko arrazoietako bat.

Sugeak dituzten mugitzeko era

      Ikusi!

Sugeak era desberdinetan mugi daitezke:

-Ondulazio laterala: S formaz mugitzeko era, animalia haren aldamenetan bultzatzen doa azaleko irregulartasunetan lagunduz.

-Akordeoi mugimendua: Kasu horietan, narrastiak gorputza aurrerantz luzatzen du, eta, aldi berean, S forma osatzen du aldeen kontra.

-Lerrozuzen mugimendua: Kasu horietan, gorputzeko puntu batzuk lurretik bermatzen dira, eta beste batzuk, zenbait muskuluren eraginez, altxatu egiten dira eta gorputza aurrerantz mugitzen uzten dute.

-Aldeko sigi-saga: Animaliak uhinak sortzen ditu aurrerantz mugitzen den heinean, gorputzak, berriz, 60 gradu inguruko angelua sortzen du.

Zer jaten dute?

Elikatze-katea

Zer jaten dutenari dagokionez, espeziearen eta tamainaren arabera, hainbat animalia mota jaten dituzte, hala nola intsektuak, armiarmak, krustazeoak, arrainak, karraskariak, anfibio txikiak, narrastiak (sugandilak), baina badira suge "zuhaiztarrak" izateagatik batez ere hegaztiak eta saguzarrak harrapatzen dituztenak ere. Pozoitsuak ez diren espezie handiek, hala nola boak, ugaztunetan oinarritzen dute elikadura, adibidez, arratoietan eta untxietan. Pozoitsuak ez diren beste espezie batzuek, berriz, sugeez soilik elikatzen dira eta "ofiofagoak" deitzen zaie. Gure herrialdean, adibide klasikoa zopilota (Clelia clelia) da, gure suge pozoitsu nagusiaren harraparia, "belusa" (Bothrops asper) da.

Zer egin sugegorri bat ikustean?

Sugegorri bat ikustean, sugeetan jakintsua ez bazara, ez zara pozoia duen ala ez fidatu behar, horregatik hoberena animaliatik lasai-lasai beste alderantz urruntzea izango litzateke. Suge bera aldentzen ari bada, hoberena lekuan gelditzea mugitu gabe izango litzateke, sugeak beldurrik ez sentitzeko.

Ehiza

Europako sugegorri gehienak ugaztun txikiak (sagu, untxi....) jaten dituzte baina batzuek txori edo sugandilak harrapatzen dituzte. Orsini sugegorriak, berriz, zomorro handiak ehizatzen ditu.  

Sugegorriak nahiko motel mugitzen dira, baldin eta molestatzen ez badituzte. Toki estalietatik ehizatzen dute. Ehizakirik gerturatuz gero, ziztu batean burua babesteko aurrera bota eta ahoa asko zabalik hozka egiten diote. Gero, pozoia bere lana egin arte itxaroten dute eta usaimenaren bidez mingaina astinduz arrastoari jarraitzen diote; hau gertatzen da harrapakin ugaztunak ehizatzen dituztenean. Txori, sugandila edo zomorroak badira, heldu egiten dituzte eta mugitzeari uzten diotenean burutik hasita irensten dituzte. Sugegorriak ere ehizatzeko, batzuetan, ugaztunen gordelekuetan sartzen dira.

Sugegorri guztiek bereizgarria den pozoi-guruin bat dute. Guruin hori falta diren beste sugeenak baino bereziagoa da. Pozoi-guruin bakoitza hortz luze eta huts baten oinarriarekin lotzen da. Sugea erasotzean hortz pozoitsu horiek ehizakian sartzen dira eta puntatik pozoia sartzen diote. Pozoiak harrapakinaren gorputza pozoitzen du. Hortz horiek mugikorrak dira. Erabiltzen dituztenean, atera egiten dituzte hortz horiek, eta ez dituztenean erabiltzen atzerantz botatzen dute, goiko masailean gordez. Pozoia eraldatutako listu guruinek sortzen dute eta proteinaz, pozoinaz eta entzimaz osaturik dago. Sugegorrien pozoia odol-harrimin eta odol-loditzailea da, eta tentsio beherakada, bihotz-taupada neurriaren aldaketa, hezur-usteltzeak eta hanturak eragiten ditu. Bere eginkizuna, ehizakia hiltzeaz gain, liseriketa erraztea da.

Nola izaten dituzte kumeak?

Arrautzak amaren barruan hazten dira eta kumeak bizirik erditzen dituzte. Ekialdeko sugegorriak berriz, Europan arrautzak erruten ditu. Arrunt udaberrian ugaltzen dira. Ernaltzea egin baino lehen ar lehiakideek borroka-dantza bat egiten dute. Arrak bata bestearen aurrean tente jartzen dira eta burua eta lepoarekin bultzaka, indartsuenak, gehienetan helduena, emea ernalduko du.

Espeziearen arabera aldatzen da kumeak izateko modua, batzuk garai lehorrean, beste batzuk garai euritsuan eta beste batzuk urte osoan. Espeziearen arabera, kumeen kopurua eta tamaina aldatzen dira. Adibidez, Clodomiro Pikatua Institutuko (UCR) serpentarioan, 6 eta 90 haur jaioberri arteko suge-erditzeak izan dira, eta 12 eta 48 cm arteko luzera izaten dute.

Non bizi dira?

   Ba al dakizu   

Sugeei (eta narrasti guztiei) "odol hotzeko" animaliak esaten zaie, ez dutelako beren kabuz gorputzeko tenperatura erregulatzeko gaitasunik.

Leku bizitza ezberdin batzuk dauzka: baso irekiak eta bustiak, haritz  eta ametz motatako zuhaitzak, belardi bitxietan eta landare ugari dagoen lekuetan, haien gorputzeko temperatura kontrolatzea ahalbidetzen duen lekuetan. Suge asko bezala, animali hauek gehien gustoko duten ingurunea iratzeak dauden lekuak dira, hauei ezker hobeto kamuflatuta egoten direlako.

Generoak

• Atheris Cope, 1862
• Causus Wagler, 1830
• Bitis Gray, 1842
• Cerastes Laurenti, 1768
• Daboia Gray, 1842
• Echis Merrem, 1820
• Eristicophis Alcock, 1896
• Macrovipera Reuss, 1927
• Montatheris Broadley 1996
• Montivipera Nilson, Tuniyev, Andrén, Orlov, Joger & Herrmann, 1999
• Proatheris Broadley 1996
• Pseudocerastes Boulenger, 1896
• Vipera Laurenti, 1768

Europako sugegorri motak

• Europar sugegorri
• Aspis sugegorri
• Vipera ursini
• Vipera latasti

• Vipera seoanei
• Vipera ammodytes
• Vipera xanthina
• Vipera lebetina

Euskal Herriko sugegorri motak

Europan zazpi sugegorri inguru daude, guztiak vipera kideak. Horiek benetan arriskutsuak diren sugeen taldea osatzen dute. Euskal Herrian hiru sugegorri mota ditugu: kantauriar sugegorria (Vipera seoanei), alde atlantikoan; aspis sugegorria (Vipera aspis), Pirinioetan eta erdialdean; eta, azkenik, lataste sugegorria (Vipera latastei), hegoaldean. Aurreneko biak ez bezala, azkena oso urria da.

Sugeek musikarekin bat

      Entzun!

Sugeek txirularen eraginez, musikaren doinuaren arabera mugitzen dira, jarduera hori egiten den herrialdeetatik ohikoena India da.

Bibliografia

Aymerich, R (2004). Serpientes de Costa Rica. https://www.binasss.sa.cr/poblacion/mordedurasserpientes.html#:~:text=Se%20caracterizan%20por%20presentar%20un,s%C3%AD%20mismos%20su%20temperatura%20corporal

Vicuña, A. (2024). Anatomia de las serpientes. https://www.tiendanimal.es/articulos/anatomia-de-las-serpientes/

National Geographic. (2023, 1 marzo). Snake Tongues smell more than taste. https://www.nationalgeographic.es/video/tv/la-lenguas-de-las-serpientes-huelen-mas-que-saborean

H, N. A. R. (2022, 10 enero). Curiosidades de las serpientes. expertoanimal.com. https://www.expertoanimal.com/curiosidades-de-las-serpientes-25833.html

• 
  Vipera seoanei
• 
  Vipera aspis
• 
  Vipera latastei