Parisko Ituna (1783)

Parisko Ituna
Mota	bake itun
Honen parte da	Peace of Paris (1783) (en)
Data	1783ko irailaren 3a
Kokaleku	Paris
Parte-hartzaileak	Ameriketako Estatu Batuak ; Britainiar Inperioa ; Zazpi Herbehere Batuen Errepublika ; Frantziako Erresuma ; Espainiar Inperioa
Sinatzailea	David Hartley (en) ; John Adams ; Benjamin Franklin ; John Jay
Lanaren edo izenaren hizkuntza	ingeles
Kausa	Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Gerra
Honen ondorioa	borders of the United States (en)
Lan osoa eskuragarri	archives.gov…

Parisko Ituna 1783ko irailaren 3an sinatu zen Britainia Handiko erresuma eta 13 kolonia amerikarren artean. Itun honetan liskarren bukaera eta kolonien independentzia akordatu zen.

Ituna, Jurgi III.a Erresuma Batukoa erregea ordezkatuz, Erresuma Batuko legebiltzarreko kide zen David Hartleyk sinatu zuen. Beste aldean, John Adams, Benjamin Franklin eta John Jay zeuden AEB ordezkatuz. 1784ko urtarrilaren 14an, Konfederazio Batzarrak ituna berretsi zuen eta, 1784ko apirilaren 9an, britainiarrek egin zuten hori.

Liskarra

1775 urtean 13 kolonien eta Ingalaterraren artean aurkakotasuna hasi zen. Arrazoiak ekonomiko eta politikoak ziren gehienbat. Frantziak eta Espainiak 13 kolonien gastu militar estali zituzten. Urtebete geroago, independentzia deklarazioa egin zuten 13 koloniek eta, azkenean, Parisko Ituna edo Bakea sinatu zuten Ingalaterrak eta koloniak. Horrela, 13 kolonien independentzia onartu zuten eta Ameriketako Estatu Batuak sortu ziren.

Sinatu ziren akordioak

Modu laburrean, itun honen bidez:

Hamairu Kolonien eta AEBren independentzia onartu zen (1. artikulua). Horrela, nazio berriari Florida iparraldeko, Kanada hegoaldeko eta Mississippi ibai ekialdeko lur guztiak eman zitzaizkion. Hegoaldeko muga bezala, 31º paraleloa zegoen Mississippi eta Apalachicola ibaiaren artean. Britainia Handiak uko egin zion Ohio ibaiko aranari eta Ternuako arrantza esplotaziorako eskubide guztiak eman zizkion AEBei (2. eta 3. artikuluak).
Bi alderdietako hartzekodunek ordaindu beharko zituzketen legezko zorrak bezala aitortutakoak (4. artikulua).
AEBk leialen -amerikar iraultzan zehar, britainiar koroari leial iraun zien britainiar kolonoak— jabetzen etorkizuneko konfiskazioei ekidingo zieten (6 artikulua).
Bi alderdietako gerra presoak askatuko zituzten (7. artikulua).
Bai Britainia Handiak eta baita AEBk ere, Mississippira sartzeko baimena (8. artikulua).

Egun berean, britainiarrek aurrez negoziatutako akordioak sinatu zituzten Espainia, Frantzia eta Herbehereekin.

Espainiak mantendu egingo zituen Menorca eta ekialde eta mendebaldeko Floridako lurralde berreskuratuak. Bestalde, Nikaragua, Honduras (Miskitoen kosta) eta Campecheko kostaldeak berreskuratuko zituen. Espainiar subiranotasuna onartzen zen Providencia koloniarengan eta Bahamak ingelesean. Hala ere, Britainia Handiak Gibraltargo kokaleku estrategikoa mantenduko zuen —Mediterraneoaren kontrola izateko ezinbestekoa zen Gibraltar, beraz, Londres tinko mantendu zen lurralde hau ez galtzearren—.
Frantzia: Saint-Pierre eta Mikelune, Luzia Sirakusakoa eta Tobago eman zitzaizkion. Ternuan arrantza egiteko baimena eman zitzaion. Antiletan ere zenbait lur berreskuratu zituen, baita Afrikako Senegal ibaiko plazak ere.
Herbehereek Sumatra jaso zuten, baina Britainia Handiari Negapatnam (Indian) ematera behartuta zeudelarik. Gainera, Indiako ozeanoan libreki nabigatzeko

eskubidea aitortu zioten Britainia Handiari.

Britainia Handiak AEBn independentzia onartu zuen eta Appalache eta Mississipi arteko lurraldeak eman zizkien. Kanadako eskualdeak Koroarenak izaten jarraitu zuten, nahiz eta estatubatuarrak saiatu ziren euren iraultza lurralde hauetara ere zabaltzen.

Ondorioak

Orokorrean, hartutako erabakiak Espainiarentzat onuragarriak izan zirela esan daiteke eta, neurri txikiagoan bada ere, Frantziarentzat ere bai. Hala ere, gerra kostuak itzelak izan ziren eta Amerikarekiko merkataritzaren etenak eragindako galera etorkizuneko frantses ekonomiarentzako ezin ken zitekeen zama izango zen.

Bestalde, Ipar Amerikako errebeldeek Ingalaterraren aurka izandako garaipenak gerora eragina izango zuen espainiar koloniengan ere. Bide ezberdinak hartuko zituen eragin horrek: batzuek lorpen berdina nahiko zuten beraientzat, kolono ohiek askatasuna lortu nahi zutenei solidaritatea erakutsiko zien, espainiar inperio koloniala desagertzearen alde zeuden potentzien laguntza interesatua... Hori guztia Napoleondar Gerra garaian nabarmenduko ziren.

Atlantiko ipar-mendebaldeko itsas uren inguruko lehian, itunak azken kolpea eman zien euskaldunen eskubideei, Ternuako uretan mendetan izan zituztenak.

Ikus, gainera

Parisko Ituna (1763)

Kanpo estekak

Datuak: Q217450
Multimedia: Treaty of Paris, 1783 / Q217450