Lankide:Alain Sarasola/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea

Elikagai alternatiboak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Algakultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Algakultura alga espezie batzuk elikagai moduan erabiltzeko helburua duen aktibitatea da[1]. Algek elikagai-iturri jasangarri baten ezaugarriak dituzte, esate baterako, erraz digeritzen diren proteina, lipido eta karbohidrato ekoizten dituzte. Gainera, gantz-azido, bitamina eta mineral esentzialetan aberatsak dira. Normalean, zuntz kantitate handiak izaten dituzte. Algak polisakaridoak erauzteko ere landatzen dira, hala nola alginatoa, agarra eta karragenina, kolektiboki hidrokoloide edo fikokoloide gisa ezagutzen diren substantzia gelatinotsuak. Hidrokoloideek garrantzi komertziala lortu dute, bereziki elikagaien ekoizpenean gehigarri gisa. Elikagaien industriak hidrokoloide horien propietate gelifikatzaileak, ura atxikitzekoak, emultsionatzaileak eta beste propietate fisiko batzuk ustiatzen ditu. Alga plurizelularren talde batekoak izan daitezke: alga gorriak (Rhodophyta), alga berdeak (Chlorophyta) eta alga arreak (Phaeophyceae).

Erabilerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Algak mundu osoko elikaduran asko erabiltzen dira. Batez ere, Txina, Japonia eta Koreako dietan oso aktiboki parte hartu dute. Europako gizarte tradizional askotan ere kontsumitzen dira, Islandian eta Norvegia mendebaldean, Frantziako kostalde atlantikoan, Irlandako iparraldean eta mendebaldean, Galesen eta Ingalaterrako hego-mendebaldeko kostalde batzuetan. Zeelanda Berriko maoriek alga gorri eta berde espezie batzuk kontsumitzen zituzten tradizioz, eta australiar indigenek zenbait espezie kontsumitzen zituzten.

Elikadura propietateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Algak elikagai iturri onak dira, eta kalitatea hobetzeko edo jatorrizko produktuarenak ez diren nutrizio-propietate gehigarriak emateko balio dute, hala nola proteinak, bitaminak, mineralak eta zuntz dietetikoa. Polifenolak, polisakaridoak, esterolak eta beste molekula bioaktibo batzuk dira itsas algei lotutako propietate osasungarrien erantzule nagusiak.

Proteinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Algek proteina kopuru handiak dituzte (pisu lehorraren % 10-30), eta alga berdek eta gorri arrek baino kantitate handiagoak dituzte. Hala ere, proteinen, peptidoen eta aminoazidoen edukiak hainbat faktoreren arabera alda daitezke, hala nola generoaren, jatorri geografikoaren eta urtaro-, ingurumen- eta fisiologia-aldaketen arabera.

Alga gehienek aminoazido esentzial guztiak dituzte, eta azido aspartiko eta glutamikoen iturri oso onak dira, algen eta itsas produktuen zaporea hobetuz. Beste aminoazido batzuk ere kontzentrazio handietan agertzen dira, hala nola alanina, leuzina, lisina, glizina, serina eta arginina. Lisinaren kontzentrazioa handi samarra da, metionina eta histidina, aldiz, algen proteinetan kontzentraziorik txikienak izan dituzten aminoazidoak dira.

Gantz azidoak eta zuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nutrizioaren ikuspegitik, algak kaloria gutxiko elikagaitzat hartzen dira, koipe gutxiko elikagaitzat eta zuntz dietetikoan oso aberatsak. Hala ere, algak kate luzeko gantz-azido poliasegabeen (AGP) kantitate handiagatik nabarmentzen dira, zehazki, azido eikosapentanoikoagatik (EPA) eta dokosahexanoikoagatik (DHA). Era berean, alga arreek azido arakinodiko (ARA) ugari izaten dute, eta alga gorriak eta berdeak, berriz, aberatsagoak izaten dira EPAn eta DHAn, hurrenez hurren.[2]

Beraz, algak gantz-azidoen iturri dietetikoa dira, eta hori arrainaren alternatiba da. EPAk eta DHAk ondorio onuragarriak dituzte osasunerako; gaixotasun kardiobaskularrak eta artritisa izateko izateko arrisku txikiagoa eta funtzio zerebral hobea izateak nabarmentzen dira.[3] DHA ere begi-osasuna hobetzearekin eta haurren garun-funtzionamendu egokiarekin lotu da.[4]

Bitaminak eta mineralak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bitamina eta mineral kantitate handiak eta askotarikoak dituzte, beraz, gehigarri dietetiko gisa oso erabiliak dira. Batez ere Haematococcus, Dunaliella eta Chlorella (alga berdeak) mikroalgetan edo Arthrospira zianobakterioan.

Bitaminei dagokienez, E eta C bitaminak nabarmentzen dira, propietate antioxidatzaileak dituztenak. A eta B bitamina ere badute, eta hori aukera ona izango litzateke beganoen eta begetarianoen dieta osatzeko.

Beste alde batetik, algek sodioa, potasioa, kaltzioa, magnesioa, sufrea, fosforoa, iodoa, burdina, kobrea, manganesoa eta kloroa dute, beste oligoelementu batzuekin batera, hala nola fluorra, litioa, selenioa, kobaltoa eta zinka.

Polifenolak eta fitoesterolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Algen polifenolak florogluzinoletik eratorriak dira, askotariko talde eta molekulekin. Horrek ahalmen antioxidatzaile handiko jarduera biologikoen aukera zabala ematen die. Alga berdeek eta gorriek polifenol gutxi dituzte arreen aldean, eta horiek % 14 izan ditzakete materia lehorrean, Ascophyllum eta Fucus espezieetan.

Fitoesterolek, bestalde, errekonozimendua irabazi dute elikagaiak aberasteko osagai funtzionalak direlako, odoleko kolesterol-mailak murrizteko metodo gisa, eta, beraz, gaixotasun koronarioak eta kardiobaskularrak prebenitzeko egokia da.

Espezie jangarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017an kalkulatu zen uretako landareen munduko ekoizpena, batez ere itsas algena, 32,9 milioi tonara iritsi zela, eta horietatik % 96,6 laborantza-produktuak izan zirela. Asia da ekoizle nagusia, guztizkoaren % 97,2rekin, eta Amerikatik eta Europatik oso urrun jarraitzen du. Europar Batasunean (EB) algek duten interes handiaren ondorioz, 180.000 tona alga eta horietatik eratorritakoak 2016an, Frantzia izanik kontsumo-merkaturik handiena.[5]

Algak hainbat egoeratan kontsumitzen dira: deshidratatuta, freskoa, hautsetan, kontserban eta, batez ere, beste osagai batzuekin konbinatuta.

Dibisioa Espeziea Izen arrunta
Phaeophyta

(Alga arreak)

  1. Laminaria
  2. Undaria pinatifida
  3. Eisenia bicyclis
  4. Hizikia fusiforme
  5. Durvillaea antarctica
  6. Himanthalia elongata
  1. Kombu
  2. Wakame
  3. Arame
  4. Hijiki
  5. Cochayuyo
  6. Itsas espagetia
Rhodophyta

(Alga gorriak)

  1. Porphyra spp.
  2. Palmaria palmata
  3. Chondrus crispus
  1. Nori
  2. Dulse
  3. Irish moss
Chlorophyta

(Alga berdeak)

  1. Ulva lactuca
  2. Chlorella spp.
  1. Itsas uraza
  2. Klorela
Cyanophyta

(Zianobakterioak)

  1. Arthrospira spp.
  1. Espirulina

Onddo jangarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Onddo jangarriak makromizeto espezie batzuen fruitu gorputz jangarriak dira. Jangarritasuna gizakiengan ondorio pozoitsurik ez izatea eta gustu eta usain desiragarririk ez izatea barne hartzen duten irizpideen arabera defini daiteke[6]. Onddo jangarriak kontsumitu egiten dira, elikadura- eta sukaldaritza-balioa izateko.

Onddo jangarrien artean, espezie asko daude, basati edo landatuak. Erraz landatzen diren eta ohikoak diren onddoak izaten dira merkatuan, eta lortzen zailagoak direnak maila txikiagoan bil ditzakete biltzaile pribatuek. Prestakinaren arabera, hainbat perretxikoen pozoitasuna neutralizatu daiteke. Adibiez, toxinak proteikoak badira tenperatura altuetan sukaldatzerakoan proteinak desnaturalizatu daitezke ezaugarri toxikoa ezabatuz.

Elikadura propietateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Proteinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lau onddo jangarriren proteinak, Agaricus bisporus, Lentinula edodes, Pleurotus spp. eta Volvariella volvacea, komertzialki landuak daude. Onddoen konposizioa erreparatuz, proteinak haien pisu freskoaren % 1,75 eta % 3,63 artekoak izaten da normalean. Baina kasu batzuetan % 5,9 izatera iritsi daiteke. Beste elikagaien proteina kopuruarekin konparatuz perretxiko jangarrien proteina, oro har, zainzuriena halako bi dela gutxi gorabehera, eta aza eta 4 eta 12 aldiz laranja eta sagarrenak, hurrenez hurren. Pisu lehorrean, onddoek % 19 eta % 35 arteko proteina izaten dute normalean. Bestaldetik, proteina gordin kantitatean, onddoak animalia-haragi gehienen azpitik daude, baina beste elikagai gehienen oso gainetik, esnea barne.

Aminoazidoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Onddo landatuen proteinek gizakientzat funtsezkoak diren bederatzi aminoazidoak dituzte. Aminoazido esentzial ugariena lisina da, eta aminoazido esentzialen artean mailarik baxuenak triptofanarenak eta metioninarenak dira. Onddo espezie ezberdinek dituzte, beren baitan, aminoazido arruntez gain, hain ohikoak ez diren aminoazidoak eta haiekin erlazionaturiko konposatu nitrogenatuak, hala nola metionina, sulfoxidoak, b-alanina, azido aminoadipikoa, fososerina, kreatinina, zitrulina, ornitina, glukosamina eta etanolamina.

Gantz azidoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Onddo espezie ezberdinen gantz kopurua % 1,1 eta % 8,3 artekoa da pisu lehorrean, % 4,0ko batez besteko edukiarekin. Oro har, perretxikoen gantz gordinak konposatu lipido mota guztietako ordezkariak ditu, gantz azido libreak, monoglizeridoak, diglizeridoak, triglizeridoak, esterolak, esterol esterrak eta fosfolipidoak barne. Lipido saponifikagarriaren balioak % 78,1 dira Auricularia auriculan eta % 58,8 Volvariella volvacean.

Gantz-azido guztien % 72, gutxienez, saturatu gabe dago horietako bakoitzean. Saturatu gabeko gantz-azidoen eduki handia azido linoleikoaren ondorio da batez ere, zeinak, guztizko gantz-azidoen artean, % 76 hartzen baitu L. edodesen kasuan, % 70 V. volvacean eta % 69 A. bisporusean. Hauek dira gehien landatzen diren onddoetako hiru. Gantz azido saturatugabeak funtsezkoak dira gure dietan; gantz azido saturatuak, berriz, kaltegarriak izan daitezke gure osasunarentzat. Onddo horietan gantz azido saturatugabeen proportzio handia eta azido linoleikoaren ehuneko handia aurkitzea faktore garrantzitsua da onddoak osasunerako elikagaitzat hartzeko.

Bitaminak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Onddo jangarriak iturri ona dira hainbat bitaminarentzat, besteak beste, tiamina (B1 bitamina), erriboflabina (B2 bitamina), niazina, bioeztainua eta azido askorbikoa (C bitamina).  Tiamina edukia 0,35 mg da V. volvacean, 1,14 mg A. bisporus-en, 1,16 mg Pleurotus spp. -n, 7,8 mg L. edodes-en. Niazina L. edodesen 54,9 mg-tik A. bisporusen 55,7 mg-ra, V. volvacearen 64,88 mg-ra, 46,0tik 108,7 mg-ra Pleurotus spp. Riboflavin edukia handiagoa zen A. bisporus (5,0 mg) eta L. edodes (4,9 mg) V. volvacean baino (1,63 eta 2,98 mg artean).

Karbohidratoak eta zuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pentosa, metilpentosoak, hexosak, baita disakaridoak, amino azukreak, azukre-alkoholak eta azukre-azidoak perretxiko-karbohidratoen osagai dira. Pleurotus espezieak karbohidratoak dituzte, % 46,6 eta % 81,8 bitartekoak. Azkenaldian interes handia sortu da perretxikoen gorputz emankorretatik lortutako polisakarido disolbagarrien ezaugarrietan, tumoreen hazkundea inhibitzeko gaitasunarengatik.

Zuntz edukia % 7,4 eta % 27,6 artekoa da Pleurotus espezietan. Zuntztzak elikadura orekatu eta osasungarriaren osagai garrantzitsuak dira. Diabetesa duten pazienteak zuntz altuko dietekin elikatzeak murriztu egiten du eguneroko intsulina-eskakizuna, eta odoleko glukosa-profila egonkortu egiten da, eta, ziurrenik, glukosa-xurgapenaren erritmoa murriztu egingo da hustuketa gastrikoa atzeratuz.[7]

Espezie jangarriak[8][aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dibisioa Espeziea Izen arrunta
Ascomycota
  1. Gyromitra esculenta
  2. Morchella spp.
  3. Tuber aestivum
  4. Tuber brumale
  1. Mitra muina
  2. Morelak
  3. Udako boilurra
  4. Boilur beltza
Basidiomycota
  1. Boletus edulis
  2. Calvatia gigantea
  3. Cantharellus cibarius
  4. Craterellus tubaeformis
  5. Craterellus cornucopioides
  6. Cortinarius caperatus
  7. Grifola frondosa
  8. Hericium erinaceus
  9. Hydnum repandum
  10. Lactarius deliciosus
  11. Pleurotus cornucopiae
  12. Pleurotus ostreatus
  13. Termitomyces spp.
  14. Tricholoma matsutake
  1. Udazkeneko onddozuria
  2. Astaputz erraldoia
  3. Zizahoria
  4. Saltsa-perretxiko horiluna
  5. Saltsa-perretxiko beltza
  6. Errozitea
  7. Ardagai hostotsua
  8. Ahuntz-bizarra
  9. Tripaki argia
  10. Esnegorria
  11. Belarri luzea
  12. Belarri landua
  13. Termitomizetoak
  14. Pinu onddoa

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Huesemann, M.; Williams, P.; Edmundson, S.; Chen, P.; Kruk, R.; Cullinan, V.; Crowe, B.; Lundquist, T.. (2017-09-01). «The laboratory environmental algae pond simulator (LEAPS) photobioreactor: Validation using outdoor pond cultures of Chlorella sorokiniana and Nannochloropsis salina» Algal Research 26: 39–46.  doi:10.1016/j.algal.2017.06.017. ISSN 2211-9264. (Noiz kontsultatua: 2023-04-26).
  2. ↑ Quitral, Vilma; Jofré, María José; Rojas, Nayadeth; Romero, Natalia; Valdés, Ismael. (2019-04). «Algas marinas como ingrediente funcional en productos cárnicos» Revista chilena de nutrición 46 (2): 181–189.  doi:10.4067/s0717-75182019000200181. ISSN 0717-7518. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  3. ↑ Harwood, John. (2019-11-06). «Algae: Critical Sources of Very Long-Chain Polyunsaturated Fatty Acids» Biomolecules 9 (11): 708.  doi:10.3390/biom9110708. ISSN 2218-273X. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  4. ↑ Sahni, Prashant; Aggarwal, Poonam; Sharma, Savita; Singh, Baljit. (2019-09-09). «Nuances of microalgal technology in food and nutraceuticals: a review» Nutrition & Food Science 49 (5): 866–885.  doi:10.1108/nfs-01-2019-0008. ISSN 0034-6659. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  5. ↑ «Meat projections: Production and trade» OECD-FAO Agricultural Outlook 2021-2030 2021-07-05  doi:10.1787/9ba79325-en. ISSN 1999-1142. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  6. ↑ (Ingelesez) Mattila, Pirjo; Suonpää, Karoliina; Piironen, Vieno. (2000-07). «Functional properties of edible mushrooms» Nutrition 16 (7-8): 694–696.  doi:10.1016/S0899-9007(00)00341-5. (Noiz kontsultatua: 2023-04-26).
  7. ↑ Chang, S. T.. (2004). Mushrooms : cultivation, nutritional value, medicinal effect, and environmental impact. (2nd ed. argitaraldia) CRC Press ISBN 0-8493-1043-1. PMC 53223705. (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
  8. ↑ (Ingelesez) Edible mushroom. 2023-03-09 (Noiz kontsultatua: 2023-03-17).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Alain_Sarasola/Proba_orria&oldid=9275531"(e)tik eskuratuta