Esako urtegia

Esako urtegia
Esako urtegia
Datu orokorrak
Garaiera	488 m
Luzera	10 km
Zabalera	2,5 km
Azalera	2.089 ha
Bolumena	446 hm³
Geografia
Koordenatuak	42°36′55″N 1°10′17″W / 42.61531°N 1.17136°W
Herrialdea	Euskal Herria
Foru erkidego	Nafarroa Garaia
Udalerria	Esa
Hidrografia
Betebidea	ikusi Aragoi ibaia;
Hustubidea	Bardeako ubidea
Arro hidrografikoa	Ebro ibaiaren arroa

Esako urtegia Nafarroa Garaiko ipar-ekialdean eta Zaragozako (Aragoi) ipar-mendebaldean dagoen urtegia da. Aragoi ibaiaren ura biltzen du, Esa herrian dagoen presa baten bidez. Pirinioen oinetan dagoenez gero, Pirinioetako itsasoa ezizena ematen zaio.^[1] Presaren eskuineko hegala mugitzen ari denez (horren ondorioz, Esako bi urbanizazio hustu behar izan zituzten) eta ezkerreko hegala ere egonkorra ez denez, segurtasun kezka handiak daude uretan behera dagoen Zangozan (Nafarroa Garaia) gerta litekeen hondamendiari buruz, ez baitago larrialdian herri hori husteko plan eraginkorrik. Gainera, presari altuera handiagoa ematearren egiten ari diren lanek are arrisku larriagoa dakarte.^[2]^[3]^[4] Presa goratzearekin lortuko litzatekeen uraren hartzaileetako bat Zaragoza hiria litzateke, baina hango udala presa goratzearen aurka agertu da, obra horrek alferrikako arriskuak dakartzalako eta presa goratzeko arrazoitzat erabili ziren ur kontsumoko aurreikuspenak puztuegiak daudelako.^[5]

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urtegiak 446,86 hektometro kubikoko edukiera du, eta kota hauek: gutxienez, 435,00 m; gehienez, 490,00 m; gainezkabidea, 482,61 m eta gehiena egoera normalean 488,61 m. 10 kilometro luze da, eta 1 eta 2,5 kilometro bitarte zabal. Nafarroako zatia nabigagarria da. Presatik Bardeako ubidea abiatzen da, Nafarroako Bardea eta Zaragozako Cinco Villas eskualdea ureztatzen dituena. Horrez gain, Esako ura elektrizitatea sortzeko ere erabiltzen da.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urtegia 1960. urtean inauguratu zen. Eraikuntzak zenbait herri hustea ekarri zuen, Jazetaniako Arrosta, Tiermas eta Escó, hain zuzen ere, denetara 1.500 biztanle baino gehiago zituztenak. Horrez gain, urtegiak jalkinez bete ez zedin, Estatuak Garcipollera harana desjabetu zuen larizio pinua landatzeko.^[6] Horren ondorioz, Larrosa, Villanovilla, Bescos de Garcipollera, Bergosa, Acin de Garcipollera, Cenarbe edo Yosa de Garcipollera herriak hustu ziren. Denetara, 2.400 hektarea laborantza lur urperatu ziren, horietatik 1.000 kalitate onekoak.

Urtegiko uraren erabilerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esako urtegia eta Bardeako ubideak, Bardea eta Cinco Villas eskualdeetako 70.000 hektarea sail ureztatu bihurtzea ekarri zuten^[7] (bigarren fasea amaitzen denean 88.000 ha izatea espero da^[8]). Lur horiek, batez beste, urteko 467 hektometro kubikoko emaria eskatzen dute. Ureztatutako sail horiei esker, kolonizazio 15 herri sortu ziren (bost Nafarroan: Gabarderal, El Boyeral, Figarol, Errada eta San Isidro del Pinar^[9]), eta horietan kokatu ziren urtegia egin zenean beren etxea galdu zuten familia asko, hala nola, Tiermasko familia batzuk El Bayon.

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Pirinioetako itsasoa^{[Betiko hautsitako esteka]} Paperekoa.berria.info
↑ Edurne ELIZONDO: «Esa ezin dela handitu berretsi, eta bertzelako aukerak aurkeztu dituzte», Berria, 2015-06-13.
↑ (Gaztelaniaz) Garikoitz MONTAÑÉS: «Pedro Arrojo, doctor en Ciencias Físicas: “Yesa parece algo intocable por orgullo y por no querer echarse atrás”», El Diario, 2015-06-11.
↑ (Gaztelaniaz) Pablo ÁLVAREZ eta Virginia ALONSO: «Sangüesa y los 20 minutos para su evacuación»^{[Betiko hautsitako esteka]}, Noticias de Navarra, 2015-06-05.
↑ (Gaztelaniaz) «El Gobierno de Zaragoza expresa en Yesa su oposición al recrecimiento del embalse», Zaragozako Udalaren webgunea, 2015-11-17.
↑ Ministerio de Agricultura (1955). «DECRETO de 13 de mayo de 1955 por el que se declara de utilidad pública y necesidad y urgencia de la ocupación, a efectos de su repoblación forestal, de diferentes montes situados en los términos municipales de Bescós de Garcipollera, Acín y Castiello de Jaca». Yesano.com
↑ Guia de la comarca de Cinco Villas Redaragon.com
↑ Canal de Bardenas Chebro.es
↑ Canal de Bardenas Enciclopedia-aragonesa.com

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q1345950
Multimedia: Yesa Reservoir

[1] Pirinioetako itsasoa^{[Betiko hautsitako esteka]} Paperekoa.berria.info

[2] Edurne ELIZONDO: «Esa ezin dela handitu berretsi, eta bertzelako aukerak aurkeztu dituzte», Berria, 2015-06-13.

[3] (Gaztelaniaz) Garikoitz MONTAÑÉS: «Pedro Arrojo, doctor en Ciencias Físicas: “Yesa parece algo intocable por orgullo y por no querer echarse atrás”», El Diario, 2015-06-11.

[4] (Gaztelaniaz) Pablo ÁLVAREZ eta Virginia ALONSO: «Sangüesa y los 20 minutos para su evacuación»^{[Betiko hautsitako esteka]}, Noticias de Navarra, 2015-06-05.

[5] (Gaztelaniaz) «El Gobierno de Zaragoza expresa en Yesa su oposición al recrecimiento del embalse», Zaragozako Udalaren webgunea, 2015-11-17.

[6] Ministerio de Agricultura (1955). «DECRETO de 13 de mayo de 1955 por el que se declara de utilidad pública y necesidad y urgencia de la ocupación, a efectos de su repoblación forestal, de diferentes montes situados en los términos municipales de Bescós de Garcipollera, Acín y Castiello de Jaca». Yesano.com

[7] Guia de la comarca de Cinco Villas Redaragon.com

[8] Canal de Bardenas Chebro.es

[9] Canal de Bardenas Enciclopedia-aragonesa.com

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

	Euskal Herriko urtegi eta aintzirak
Allotz • Aixola • Albina • Añarbe • Araotz • Arriaran • Arritzulegi (Mendaur) • Arrokes • Artaxoa • Artikutza • Barañain • Barrendiola • Domiko • Elo • Endara • Esa • Eugi • Ezkoritz • Ibai-Eder • Ibiur • Irabia • Itoitz • Lareo • Leurtza • Lor • Mairaga • Marion • Maroño • Muriskot • Oleta • Ordunte • Pitillas • Mendillorri • Salburua • Sarriguren • Senpere • Sobron • Urdalur • Uribarri Ganboa • Urkulu • Urrunaga • Urtatza • Xiberta • Xoldokogaina