Metanfetamina
Metanfetamina edo N-metilanfetamina sintesi-droga da, nerbio-sistema zentralaren estimulatzaile indartsua, mendekotasun handia eragiten duena. Haren kontsumoa, batez ere, aisialdiari loturik dagoen arren, batzuetan bigarren mailako tratamendu gisa erabiltzen da arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendu eta obesitate kasuetan.[1] 1888an aurkitu zen, eta bi enantiomero ditu: levo-metanfetamina eta dex-metanfetamina
Kontsumoak dakartzan arriskuak direla-eta, metanfetamina 1971tik dago kontrolpean, Substantzia Psikotropikoen Hitzarmenaren arabera. Hala ere, legez kontrako substantziarik kontsumituenetakoa da munduan, eta delitu penalei lotuenetakoa ere. Merkatu ilegaleko metanfetamina gehiena botiketatik abiaturik ekoizten da: sendagai horietatik efedrina edo pseudoefedrina ateratzen da, eta metanfetamina bihurtzen gero, Breaking Bad telesail ezagunean ikus daitekeen bezala.[2] Afganistanen hazten den Ephedra sinica landaretik ere eskura daiteke efedrina.[3][4]
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Desoxiefedrina da sustantziaren izen zientifikoa. Karrikan "meta", "tina", "tiza", "meth" eta "crank" izenak ematen zaizkio. Kristalizaturik saltzen delarik, berriz, "izotz", "kristal", "ice" edo "crystal meth" deitzen zaio.[4]
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Metanfetamina 1888an aurkitu zen Japonian. Nagayoshi Nagaik, urte batzuk lehenago Berlingo Humboldt Unibertsitatean lan egin zuen Tokyoko Unibertsitateko zientzialariak, efedra zuhaixkaren 33. estraktu identifikatu zuen, eta M33N izena eman zion. Hiru urte lehenago, Nagaik berak landare bereko efedrina isolatu zuen. 1919an, Akira Ogatak, beste japoniar farmazialari batek, efedrina erreduzitzeko lehen erreakzioa eragin zuen, eta metanfetamina kristala lortu.[5]
1941ean, Dainippon Japoniako konpainia farmazeutikoak metanfetamina merkaturatu zuen, Philopon izenarekin. Urte hartan bertan hasi zen erabiltzen herrialdeko ospitaleetan, eta ikasleak hura hartzen hasi ziren estudioko gau luzeak jasan ahal izateko. Drogak azkar egin zuen salto fronte militarrera, bereziki 1941eko abenduan Pazifikoko Gerra hasi ondoren. Estimulatzaileak laguntzen zien pilotu kamikazeei hegaldi luzeak egiten, eta gerraontzi etsaien aurka altueretatik amiltzen. Arma fabriketan, aukera ematen zien langileei lanaldi luzeak egiteko, jateko beharrik ere gabe.[5]
Metanfetamina zen Hirugarren Reicheko soldaduek hartzen zuten Pervitina edo Hermann Göringen pilula ere. Pervitinak alertan egotea ahalbidetzen zien, kontzentrazioa eta konfiantza handitzen, arriskuaren hautematea txikitzen, eta nekea, logura, gosea, egarria eta mina gutxitzen.[6]
Bigarren Mundu Gerran, Japoniak tona bat Philopon baino gehiago sintetizatu zuen, eta oso merke saldu herritarrei, umeei eta zaharrei barne. Gerra amaitu zenean, milaka japoniar kristalaren mende zeuden, tartean soldaduak. Herrialdea suntsiturik zegoen, biztanleentzako janari eskasia hasi zen, baina fabriketako langileek lanaldi amaigabeak egiten jarraitu behar zuten. Artean, Dainippon Pharmaceuticals enpresak droga soberakin handiak zituen saltzeko. Beraz, Japoniako Gobernuak beste aldera begiratzea erabaki zuen. 1951n metanfetamina debekatu zen arte, milioi eta erdi baino gehiago izan ziren haren mende egondakoak.[5]
Erabilera terapeutikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Estatu Batuetan FDAk onartu zuen metanfetamina hidrokloridaren erabilera arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua eta obesitatea tratatzeko, bai helduengan, bai haurrengan.[7] Hala ere, mendekotasuna izateko probabilitate handiak asko murriztu du erabilera medikoa.[8]
Aisialdiko kontsumoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Oro har, kontsumitzaileak gazteak izaten dira, ondorio psikoaktiboak bilatzen dituztenak. Rave motako jaietan eta chemsex saioetan ere kontsumitzen da. Testuinguru horietan, pertsona batzuek zenbait egunez jarraian hartzen dute, behin eta berriz, eragina desagertzen denean etortzen den beheraldia saihesteko.[4]
Merkatu ilegalean hauts zuri moduan agertzen da; ez du usainik eta oso dasta mingotsa dauka. Piluletan ere aurki daiteke, batzuetan beste substantzia estimulatzaile, opiazeo edo sildenafilo batzuekin konbinatua. Kristal itxura ere izan dezake.[4]
Ahotik, inalatua, pipatua edo injektatua har daiteke. Esnifatzen edo pipatzen denean, minutu gutxiren buruan agertzen dira efektuak; ahotik kontsumituz gero, berriz, ondorio horiek ordu erdi inguru behar dute agertzeko. Edozein dela bidea, substantzia horren kantitate txikiak ondorio nabarmenak eragiten ditu.[4]
Epe motzeko ondorioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Epe laburrean, metanfetamina kontsumitzeak oso esna eta aktibo sentiarazten du, eta gosea kentzen. Begi-niniak dilatatzen dira. Takikardia eta hipertentsioa sortzen ditu eta, beraz, arazo kardiobaskular larriak eragin ditzake. Dosi handia hartzeak gorputzaren tenperatura igoarazten du, eta garuneko odoljarioak, arritmia latzak eta konbultsioak eragin ditzake. Bestalde, nahasmendu psikiatriko akutuak ere sorraraz ditzake, hala nola antsietatea, insomnioa, paranoia, izualdiak eta jokabide oldarkorra.[4][9]
Epe luzeko ondorioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Epe luzera, metanfetamina hartzeak ondorio negatibo anitz ditu, besteak beste adikzioa. Hau gaixotasun kronikoa eta errepikakorra da, droga kontsumitzera era konpultsiboan eramaten duena, eta garunean aldaketa funtzional eta molekularrak eragiten dituena. Beste droga batzuekin gertatzen den bezala, tolerantzia ere agertzen da, alegia, efektu atsegingarriak murriztu egiten dira behin eta berriz kontsumituz gero. Beraz, bilatzen den efektua lortzeko, dosi handiagoak hartu behar izaten dira, edo maizago. Mendekotasuna dutenek beste edozein plazer sentitzeko gaitasuna gal dezakete, eta horrek droga gehiago hartzera eraman ditzake. Ohiko kontsumitzaile batek substantzia hartzeari uzten dionean agertzen da abstinentzia-sindromea; depresioa, herstura, nekea eta kontsumitzeko gogo bizia dira sintomarik ohikoenak.[4]
Adikzioaz gain, metanfetamina denbora luzean hartzen duten pertsonek sintoma psikiatrikoak izan ditzakete, hala nola, antsietatea, nahasmena, insomnioa, aldarte aldaketak eta jokabide bortitzak. Ezaugarri psikotikoak ere izaten ahal dituzte, esaterako, paranoia, ikusmen- eta entzumen-haluzinazioak eta irudipenak (larruazalaren azpian zomorroak sentitzea, adibidez). Batzuetan sintoma psikotiko horiek kontsumoa uztzitakoan eteten badira ere, beste batzuetan hilabeteak edo urteak iraun dezakete. Gainera, estres-egoeretan berriz ager daitezke.[4]
Arazo psikiatrikoek eta psikotikoek islatzen dituzte metanfetaminak garunean eragindako kalte sakonak. Izan ere, neuroirudien bidez egindako ikerketek demostratu dute aldaketak izaten direla dopamina-sistemaren jardueran. Beste ikerketa batzuek ere agerian utzi dute aldaketa estruktural eta funtzional larriak daudela burmuinean, emozioarekin eta memoriarekin lotura dutenak; horiek azal ditzakete pertsona horiengan hautemandako arazo emozional eta kognitibo asko.[10]
Metanfetaminaren kontsumoak maiz eramaten du arriskuko sexu-praktikak izatera.[11] Baina droga estimulatzaile horrek libidoa handitu dezakeen arren, epe luzera sexu disfuntzioak eragiten ahal ditu, gizonengan behintzat.[10]
Ondorio neurologiko eta portaerazkoekin batera, iraupen luzeko kontsumitzaileek kalte fisikoak ere pairatzen dituzte, besteak beste, pisua galtzea, hortzetako txantxarra ("metanfetaminaren ahoa") eta azaleko ultzerak. Nutrizio txarra, higiene eskasa eta drogak eragindako ahoko lehortasuna dira hortzetako arazoen eragileak.[10]
Tratamendua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Metanfetamina drogarik suntsitzaileenetako bat da. Hala ere, adikzioa tratatu daiteke. Gaur egun, jokabide-terapiak dira eraginkorrenak, hala nola, kognitibo-konduktualak eta kontingentziak kudeatzeko interbentzioak. Adibidez, Matrix eredua — 16 asteko tratamendua, jokabide-terapia, familia-hezkuntza, banakako aholkularitza, 12 urratseko laguntza, droga-probak eta drogei lotuta ez dauden jardueren sustapena biltzen dituena — eraginkorra dela frogatu da. Kontingentziak kudeatzeko interbentzioekin ere emaitza onak lortu dira; horietan pizgarriak ematen dira tratamenduan parte hartzearen eta abstinentzia mantentzearen truke. Bestalde, metanfetaminaren ondorio espezifikoak murrizten dituen medikaziorik ez dago.[10]
Legez kanpoko ekoizpena eta trafikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Metanfetamina da munduan gehien kontsumitzen den legez kanpoko droga sintetikoa. Haren ekoizpena eta merkaturatzea nazioz gaindiko erakunde kriminalen esku dago.[12]
Droga ekoizteko ohiko metodoak efedrina edo pseudoefedrina du aitzindari. Lehengai hori bronkio-zabaltzaile eta hodi-uzkurtzaile gisa erabiltzen da medikuntzan. Aitzindari horietatik abiaturik, metanfetamina laborategi txiki eta ertainetan "sukaldatzen" da. Metodo honen bidez ekoiztutako d-metanfetamina oso garbia, indartsua eta merkea da.[2][10]
Gobernu batzuen kontrolek efedrina edo pseudoefedrina eskuratzea zaildu dute. Hori dela eta, ekoizleek gero eta gehiago erabiltzen dute beste prozesu bat, P2P izenekoa, fenil-2-propanona aitzindari duena. Bestalde, metodo hau egokiagoa da laborategi industrialetan erabiltzeko.[12][10]
Munduko metanfetamina gehiena Ipar Amerikan, Hego-ekialdeko Asian eta Europako herrialde batzuetan (Txekia, Herbehereak, Belgika) ekoizten da. Azken urteetan, produkzioa nabarmen handitu da Afganistanen.[2][12]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Yu S, Zhu L, Shen Q, Bai X, Di X. Recent Advances in Methamphetamine Neurotoxicity Mechanisms and Its Molecular Pathophysiology. Behav Neurol., 2015, ncbi.nlm.nih.gov (kontsulta data: 2024-2-28).
- ↑ a b c Main methamphetamine production methods used in Europe. emcdda.europa.eu (kontsulta data: 2024-2-29).
- ↑ Latifi, Ali. Afghanistan is being overrun by crystal meth. Business Insider, 2021eko maiatzak 7, businessinsider (kontsulta data: 2024-2-29).
- ↑ a b c d e f g h Delegación del Gobierno para el Plan Nacional sobre Drogas (DGPNSD). Metanfetamina. Ministerio de Sanidad, euskadi.eus (kontsulta data: 2024-2-28).
- ↑ a b c Javier, Burgos. La locura de las arañas. fmaranzadi.org (kontsulta data: 2024-2-28).
- ↑ de Anitua, Maitane. Beste arma bat. Gaztezulo, 2016ko apirilak, gaztezulo.eus (kontsulta data: 2024-2-28).
- ↑ Desoxyn Prescribing Information. United States Food and Drug Administration, accessdata.fda.gov (kontsulta data: 2024-2-29).
- ↑ Cuánto controlas de… las anfetaminas y metanfetaminas. fad.es (kontsulta data: 2024-2-29).
- ↑ Irureta Azkune, Onintza. Pilula koloretsuen erritmo frenetikoa. Argia, 1999ko apirilak 4, argia.eus (kontsulta data: 2024-2-29).
- ↑ a b c d e f Methamphetamine Research Report. nida.nih.gov (kontsulta data: 2024-3-1).
- ↑ Gonzalez Arbizu, Maialen. Basurtuko Unibertsitate Ospitaleko STIen Unitatean 2018an paziente GIB-seropositiboetan diagnostikatutako sifilis infekzioso kasuen ikerketa deskriptiboa. addi.ehu.es (kontsulta data: 2024-3-1).
- ↑ a b c Informe mundial sobre las drogas, 2023. unodc.org (kontsulta data: 2024-3-2).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q191924
Multimedia: Dextromethamphetamine / Q191924