Sirena

Sirena
	Greziar mitologia
Ezaugarriak
Familia
Aita	Akeloo

Artikulu hau greziar mitologiako izakiari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Sirena (argipena)».

Artikulu hau greziar mitologiako izakiari buruzkoa da; antzeko ezaugarriak dituen beste mitologietako izakia gaitzat duena beste hau da: «Uhandre (mitologia)»

Greziar mitologian, sirena (grezieraz: Σειρήν Seirēn, kateatua) alegiazko itsas izakia izan zen, emakumearena bezalako burua eta gorputz-enborra eta gainerakoa arrain- edo hegazti-formakoa zuena. Bere kantuek nabigatzaileak itsas ertzera erakartzen bide zituzten^[1]. Erromatar poeten esanetan Sirenum scopuli edo Anthemoessa izeneko uhartean bizi ziren, gero Paestumetik gertuko Sirenuse uhartea edo Capreae izango zena^[2].

Istorioaren arabera bi edo bost ziren. Homeroren Odisea liburuan bi ziren^[3]. Bere izenak ere aldatuz joan ziren: Thelxiepeia/Thelxiope/Thelxinoe, Molpe, Aglaophonos/Aglaope/Aglaopheme, Pisinoe/Peisinoë/Peisithoe, Parthenope, Ligeia, Leucosia, Raidne, eta Teles.

Irudian,Herbert James Draper-ren Ulises eta sirenak margolana 1909, itsas laminak sirenen ordez ageri dira bere eraldaketaren atalak eta guzti.

Greziako mitologian Sirenek (grezierazko singularra: Σειρήν, Seirḗn; grezierazko plurala: Σειρῆνες, Seirênes) izaki arriskutsuak ziren, inguruko marinelak beren musika liluragarriarekin eta ahotsak abesten zituztenak uharteko kostalde harritsuan naufragoak izan zitezen. Poeta erromatarrek Sirenum scopuli izeneko uharte txiki batzuetan kokatu zituzten. Geroago tradizio arrazionalizatu batzuetan, Anthemoessa edo Anthemusa uharte "loretsu "aren geografia literala finkatuta dago: batzuetan Pelorum lurmuturrean eta beste batzuetan Sirenuse izenarekin ezagutzen diren uharteetan, Paestum inguruan edo Capreae-n. Halako kokapen guztiak itsaslabarrez eta harkaitzez inguratuta zeuden.

Proklus greziar filosofo neoplatonistaren arabera, Platonek esan zuenez hiru Sirena mota zeuden: zerukoa, sortzailea eta purifikatzailea / katartikoa. Lehenengoak Zeusen gobernupean zeuden, bigarrenak Poseidonen agindupean eta hirugarrena Hadesen. Arima zeruan dagoenean Sirenek, mugimendu harmonikoaren bidez, zeruko osteko jainkozko bizitzarekin bat egitea bilatzen dute; eta Hadesen dagoenean, arima betiko infernuko erregimenera egokitzea; baina lurrean denean "horietako ekoizpena jenerazioetan, itsasoa izatea enblematikoa da".

Odiseako sirenen korapiloa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1866.ko Errusiar Itsas lamina eta Tritoia

Irudian 1866. urtean eginiko errusiar Itsas lamina eta Tritoiaren irudia

Irudian, Ulises eta Sirenak Waterhose-en margolana 1891, sirena klasikoen ikuspegian.

Sirenek beste kondaira eta testuetan agertzen badira ere gehien hedatu zen ikuspegia Homeroren Odisearena izan zen. Baina gehiengoaren usteen aurka hauek ez zuten ondorengo mendeetan azaltzen duten beste sirenekin antzekotasun fisikorik. Erdi emakume eta erdi abereak bai, baina abere erdi zati hori arrainarena izan beharrean hegaztiarena zen.

Odisearen sirenak abestien bitartez marinelak galeraz zezaketen, entzuleek bere urontziak musika zetorren lekurantz abiatu eta kostaldeko arroken aurka beraien biziak suntsitzen zuten.

Odiseok jakin-mina zuen Sirenek zer kantatzen zioten eta, beraz, Zirtzeren aholkuari esker, bere marinel guztiak belarriak erle-argizariz tapatu zituzten eta bera mastara estu lotuta uzteko agindua eman zien, zenbat eta gehiago eskatu indar gehiagorekin estutzeko esanez. Haien kanta ederra entzun zuenean, marinelak askatzeko agindu zien baina estuago lotu zuten. Belarrietatik kanpo geratu zirenean, Odiseok bere kopetilunekin frogatu zuen askatzeko.

Ondorengo urteetan jakindunen idatziek sirena grekoen itsas sirenen eraldaketa fisikoaren jatorriari erantzuna emateko sirenek norbait hiltzeko zorian zeudela bere kantua entzun eta ihes egiten bazuen, Odiseok pasatu ondoren beraz, bere burua uretara bota eta hil egin zirela suposatu zuten. Honen ostean Poseidonek eraldatu eta berpizterakoan erdi arrain eta erdi emakume bilakatu ziren.

Dena den egokitzapena hori besterik ez zen izan, egokitzapena bat. Itsas laminen irudi eta kondairak mediterraneoko kostaldeko herrietan zeudenez (berez itsas herri gehienetan bezala) bere agerpenei erantzuteko modu "egoki" bat behar izan zuten. Honela sortu zen korapiloa. Itsas laminak grekoen sirenek baino lehenagoko sinesmena bazegoen. Horrela aldarrikatzen dute iraganeko itsas herrien ereduak.

Sirenak mitologia greziar eta erromatarrean[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mitologia klasikoaren esparruan, sirenak apur bat izaki lausoak dira jatorriaren urrutiko hondoagatik, hildakoen munduari lotuta ziurrenik. Txori baten gorputza eta emakume baten aurpegia edo enborra zuten izakiak ziren, haien senide ziren Harpien antzekoak zirenak, ahots musikal erakargarri eta hipnotiko izugarria zutenak, zeinaren bidez beren ertzetik igarotzen ziren nabigatzaileak liluratzen eta berekin eramaten zituzten, eta heriotzera eramaten. Tradizioak dio Sorrentoren parean dagoen Mediterraneoko uharte harritsu batean bizi zirela, Italiako hegoaldeko kostaldean (batzuetan, Capri uhartearekin identifikatuta).

Itsas laminak eta beste[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oannes Babiloniar jainko zibilizatzailearen irudia.

Arrainen buztanak dituzten entitateen irudikapenak, baina gizakien goiko gorputzak Mesopotamiako artelanetan agertzen dira Babilonia Garai Zaharretik aurrera. Irudi hauek normalean Oannes-enak dira (jainko zibilizatzailea), baina itsas laminak noizean behin agertzen dira ere. Itsas laminaren irudiaren izena kuliltu izan zitekeen, "arrain-emakumea" esan nahi duena. Horrelako figurak arte neoasiriarrean babeseko irudi gisa erabiltzen ziren eta eskultura monumentaletan zein babesezko irudi txikietan egiten ziren..

Antzinako Asirian, Atargatis jainkosak itsas lamina bihurtu zen lotsaz, bere giza maitalea nahi gabe hiltzeagatik. Itsas laminak batzuetan gertaera arriskutsuekin lotzen dira, hala nola uholdeekin, ekaitzekin, itsasontzi hondoratzeekin eta itoekin. Beste herri tradizio batzuetan (edo batzuetan tradizio beraren barruan), ongarriak edo onuragarriak izan daitezke, onurak emanez edo gizakiez maiteminduta.

Itsas laminen gizonezkoen baliokidea tritoia da, beraien berri hainbeste ez izan harren. Taldean bizi direla ere esan oi da honen berri gutxi badago ere.

Mendebaldeko ikuskeran greziar mitologiako sirenen eragina izan zitekeen, jatorriz erdi hegaztien itxura zutenak, baina kristau garaian erdi arrain itxurakoak izan ziren. Baliteke sirenen kontakizun historikoak, hala nola Kristobal Kolonek Karibeko esplorazioan egindakoak, manatiak edo antzeko ugaztun urtarrak ikustea izan zitezkeela. Sirenak folkloretik kanpo existitzen direnik frogatzen ez den arren, sirenen behaketen berri ematen da gaur arte.

Sirenak Euskal Herrian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hondarribia hiriko armarria

Euskal Herrian oso ezagunak dira Itsaslaminak izeneko izaki mitologikoak. Arrainandereak ere esaten zaie. Euskal-Nafar mendietako Lamia guztiek bezala, ahatearen hankak edo oin palmadunen ordez, arrain-buztan luzea dute. Beste Lamiak bezala, Itsaslaminek ilea orrazten dute erabat menpe dauden urrezko orraziekin. Menderatu nahi duenak orrazia kendu behar dio, nahiz eta horrek haserretu, lapurra ito edo kostaldeetara eguraldi txarra ekar zezakeen. Dena den, ez dira beti gaiztoak, eta, batzuetan, euskal kostaldean ibiltzen diren marinelekin sutsuki maitemintzen dira. Euskal Herriko kostaldeko zenbait herriko armarrietan sirenak agertzen dira.