Txikipedia:Ardagai
.jpg)
Ardagaia (Fomes fomentarius) onddo mota bat da, hauek hankarik gabeko izaki bizidunak dira. Fungi erreinuaren parte da eta gainerako onddo espezieak bezala, organismo heterotrofoa du, hau da, beste izaki bizidunengandik jasotzen ditu elikagaiak. Horrek esan nahi du onddoak ez direla landareak eta, beraz, ez dutela fotosintesirik egiten. Izaki bizidun hau eukariota eta zelulanitza da. Onddoek hifa izeneko egitura luzeak sortzen dituzte. Hifak ehun baten antzeko labirintoa (armiarma-sare bezalakoa) osatzen dute, mizelio bezala ezagutzen dena.
Onddoen sailkapena tamainaren arabera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Onddoen artean gainerako espezietan bezala, mota ugarietakoak daude baita tamaina ezberdinetakoak ere. Txikienetatik hasita, legamia izeneko onddoa dugu eta hau behatzeko ezinbestekoa da mikroskopioa. Legamiaren laguntzaz, zenbait elikagaia sortzeko gai gara: ardoa, sagardoa eta ogia.
Fruta usteletan ageri den onddoak, aldiz, lizuna izena du.
Basoetan edota zuhaitzetatik hazi egiten diren onddo motak, perretxikoak dira. Hauetako asko jangarriak diren bitartean (esate baterako, txanpiñoiak), badaude kaltegarriak eta jangaitzak diren perretxiko motak (adibidez, hiltzaile berdea).
Non aurki dezakegu ardagaia?[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oro har, egur gogorreko zuhaitz-enborretan hazi ohi dira. Honen presentzia Afrika, Europa, Asia eta Ipar Ameriketako hilda edota bizirik dauden zuhaitzetan aurki dezakegu. Iparraldeko zonaldeetan, Urki (Betula) zuhaitz-espezietan aurki dezakegu ardagaia. Mendebaldean, aldiz, ohikoagoa da hauen agerpena Pagoa (Fagus sylvatica) zuhaitz-enborretan izatea. Hala ere, onddo hau beste hainbat zuhaitzetatik ere hazten da, besteak beste, sahats, gerizondo, pekanondo (intxaurrak ematen duen zuhaitza), ezki, makal eta haritzondo zuhaitz-enborretatik, baita konifero zuhaitz-enbor bigunetatik ere.
Zer itxura du?[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gure lorategietan izan dezakegun onddoa izateaz gain, sua pizteko ere erabil daiteke. Hala ere, zuhaitz osasuntsuak infektatzeko parasito ahula izan arren, zura deskonposatzen laguntzeko kemena du. Gainera, ardagaia hildako zuhaitzetan bizitzen jarraitzen duenez, parasito izatetik deskonposatzaile izatera igarotzen da. Hau da, onddoek hondakin organikoak deskonposatzen dituzte konposatu mineralak askatuz: CO2, nitratoak, fosfatoak, amoniakoa.
Zaldi kasko baten forma dute eta bere kolorea gris argitik ia beltzera aldatzen da, orokorrean, marroiak dira. Hala ere, Pinuen ardagaiak (Fomitopsis pinicola) kolore biziagoz osatuta egon arren, Fomes fomentarius ardagaiarekin nahastea ohikoa da, baita ordokitutako ardagaia (Ganoderma Lipsiense) espeziarekin ere. Fomes fomentarius ardagai izenaz ezaguna izateaz gain, baditu ospetsuak diren beste izen batzuk: ardoa, ardai, eska eta ieska.
Nola ugaltzen da?[aldatu | aldatu iturburu kodea]
.jpg)
Onddo ezberdinak modu ugarietan ugaltzen dira. Onddo askoren kasuan, sexualki eta asexualki ugaltzen dira. Hala ere, batzuk sexualki soilik ugaltzen diren bitartean, beste batzuk, aldiz, bakarrik asexualki. Ugalketa asexualak gurasoetako bat baino ez du inplikatzen, eta ugalketa sexualak, ordea, bi indibiduoren gametoak . Ardagaia, gainerako onddoak bezala, esporen bidez ugaltzen da.
Onddoen esporak esporangioetan sortzen dira, asexualki edo ugalketa sexualaren ondorioz. Esporangioa, esporak sortzen eta biltzen dituen egitura da, poltsa bat balitz bezala.
Ugalketa asexuala
Ugalketa asexualaren bidez, sortutako organismo berriak gurasoetako baten antzak soilik izango ditu genetikoki. Hau da, DNA bera dute. Onddoak asexualki ugaltzen dira hiru metodoren bidez:
- Ugalketa asexuala esporen bidez. Onddo batek milioika espora sortzen ditu, baina batzuek bakarrik aurkituko dituzte ernetzeko baldintza egokiak. Esporen albo batetik egitura luzanga batzuk hasten dira, hifa izenez ezagutzen direnak. Egitura hauetako batek beste batekin topo egiten duenean, kontrako zeinuko espora batekin, mizelioak sortzen ditu, armiarma sare baten forma duen labirinto bat osatuz. Horrela, onddo bat sortzen da bakoitzaren forma bereizgarria hartuz. Garapen osoa lortzen dutenean esporak botako dituzte berriro hil aurretik, zikloa itxiz eta espeziearen biziraupena bermatuz. Esporak: esporak onddoek sortzen dituzte eta askatu egiten dira onddo berriak sortzeko.
- Intziria. Onddoak gorputzaren zati berri bat garatzen du, apurtzen dena. Zati hau, gero, organismo "berri" bihurtzen da.
- Zatiketa. Metodo honetan, mizelioaren zati bat, onddoaren gorputza, banandu egiten da. Ateratzen den zatiak, batzuetan, onddo kolonia berri bat sor dezake.
Ugalketa sexuala
Bi gurasoen ezaugarriak biltzen ditu. Horrek espeziearen dibertsitate genetikoa areagotzen du. Landare eta animalietan, ugalketa sexuala gertatzen da bi gurasoren esperma eta obulua elkartzen direnean indibiduo berri bat egiteko.
Onddoetan, ordea, bi hifa haploide elkartzen dira eta euren nukleoak elkartzen dituzte. Hifa arra edo emea deitu beharrean, aparailu mota desberdinak dituzte, hala nola (+) eta (-).
Ugalketa sexualean, onddoek DNA-ren (material genetikoaren) elkartrukea egiten dute. DNAren funtzioa izaki bizidun batetik beste batera ugaltzera igarotzen diren ezaugarriak gordetzea da.
Ardagaia jangarria al da?[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Onddo jangarri ugari daude baina kasu honetan, Ardagaiak fruta-usain eta zapore garratza izan arren, mamia larrukara izateak jangaitz bilakatzen du.
Zertarako da ona?[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ura xurgatzeko ahalmen handia du. Euli bidezko arrantzan erabiltzen da, horiek erabiltzean busti diren euliak lehortzeko. Beste erabilera bat feltrozko ehun baten fabrikazioa da, kapelak eta beste artikulu batzuk egiteko erabiltzen dena.
Erromatar garaitik ezaguna da hemorragiak gelditzeko eta orbainak osatzeko. Horretarako, kaltetutako larruazalaren gainean erre egiten zen poliki-poliki. Gaur egun, jakina da bakterioen aurkako propietateak dituela, eta horregatik horretarako erabilera zuzena zen.
Antzinako herrientzako baliabide baliotsua zen. Su bat hasteko aukera ematen zien sortutako txinpartak harrapatzean, baita sua leku batetik bestera eramateko erabili izan da ere.
Horretaz guztiaz gain, okil arotzek habia egiten dute onddo honek erasotako zuhaitzetan, zura bigunagoa baitago onddoaren eraginez, eta, gainera, izaki horrek beroa ematen dio habiari, egurrean sortzen duen hartziduraren ondorioz.
Gehiago jakiteko:[aldatu | aldatu iturburu kodea]
https://zientzia.eus/artikuluak/ardagaiak-basoak-pizten-dituzten-txinpartak/
http://euskalnatura.eus/index.php/biodibertsitatea/onddoak/item/polyporus-squamosus