Ynes Mexia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Ynes Mexia
Bizitza
JaiotzaGeorgetown (Washington D. C.), 1870eko maiatzaren 24a
Herrialdea Mexiko
 Ameriketako Estatu Batuak  (1924 -
BizilekuaSan Frantzisko
HeriotzaBerkeley (Kalifornia), 1938ko uztailaren 12a (68 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza: birikako minbizia
Hezkuntza
HeziketaKaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn
(1921 -
Hizkuntzakgaztelania
ingelesa
Jarduerak
Jarduerakbotanikaria, landare biltzailea, hizlaria eta gizarte-langilea
KidetzaCalifornia Academy of Sciences (en) Itzuli
California Botanical Society (en) Itzuli
Sierra Club (en) Itzuli
Golden Gate Audubon Society (en) Itzuli

Ynes Enriquetta Julietta Mexia, ezagunagoa Ynes Mexia izenez (Washington, AEB, 1870eko maiatzaren 24a – Berkley, AEB, 1938ko uztailaren 12a) Mexiko-Estatu Batuetako botanikari ezaguna izan zen. Mexikoko eta Hego Amerikako landareen espezimen berrien bildumarengatik nabarmendu zen. Compositae familiako genero berri bat identifikatu eta sailkatu zuen, eta bere garaiko espezimenak biltzen zituen ikertzaile handiena izan zen, bidaiatu eta beste edozeinek baino espezie gehiago identifikatuz.[1][2][3][4]

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ynes Mexia jatorriz Georgetownekoa zen, Washington Hiri eremuan. 1870eko maiatzaren 24an jaio zen, Enrique Antonio Mexia diplomatiko mexikarraren alaba, 1873an Sarah Wilmer amarengandik banandu zena.

Haurtzaroaren zati handi bat Texasko Limestone County-n eman zuen. Filadelfiako eta Kaliforniako Ontarioko eskola pribatuetara joan zen; eta Saint Joseph College-n, Maryland-en. Bigarren hezkuntza, 15 urterekin, Saint Joseph's Academy-n hasi zen, Emmitsburg-en (Maryland). Amaitu ondoren, Mexiko Hirira joan zen bizitzera, non familia hamarkada batez hacienda batean bizi izan zen; eta bere aita zaindu zuen, 1896an hil zena. [5] [6]

Herman de Laue, espainiar-alemaniar enpresaburu batekin ezkondu zen 1897an; baina ezkontza laburra izan zen, 1904an hil baitzen. [5] [7] Bere bigarren ezkontza bera baino 16 urte gazteagoa zen Augustin Reygadosekin izan zen. Baina bigarren ezkontza hori ere laburra izan zen. San Frantziskon tratamendu medikoa jasotzen zuen bitartean, Hegazti-negozioa gaizki kudeatu zuen eta ondorioz dibortziatu egin zen 1908an. [5] [8] Dibortziatu ostean, gizarte-langile gisa hasi zen San Frantzisko inguruan.

1921ean, Sierra Clubekin egindako bidaiek bultzatuta, Kaliforniako Unibertsitatean (Berkeley) matrikulatu zen. Han, botanika-eskolak ematen ziren, eta landa-eremurako interesa piztu zitzaion. Ez zuen inoiz gradu akademikorik izan.[9][10] Mexikora egindako bilketa-bidaia batean gaixotu ondoren, birikako minbiziaz hil zen Berkeleyn, 1938ko uztailaren 12an.[11]

Ibilbidea eta ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1925ean, Mexiak 55 urte zituela ekin zion bere ibilbideari, Mexikoko mendebaldera bidaiatuz, Roxanna Stinchfield Ferrisen babespean. Ferris Stanford Unibertsitateko Herbarioa 'sendatzen' laguntzen zuen botanikaria zen.[12] Mexiak istripua izan zuen, mendi-hegal batetik erori eta lesionatu egin zen, eta bidaia geldiarazi zuen. 500 espezimen batuta zituzten, hainbat espezie berri barne. Taxonomia ibilaldi horretan aurkitu zuten lehen espezieak Mimosa mexiae, bere izena, du. [7] Hurrengo hamabi urteetan, Bolivia, Argentina, Txile, Mount McKinley (1928), Brasil (1929), Ekuador (1934), Peru, Magallanes itsasartea (1935), eta Mexiko hego-mendebaldea (1937an) bisitatu zituen. Zazpi lagin-sorta ezberdin batu zituen. Mexianthus genero berria aurkitu zuen eta espezie berri asko. 150.000 espezimen batu zituen: likenak eta fanerogamoak tarteko.[11][13]

Mexikoko mendebalderako bidaian, 33.000 espezimen batu zituen,[9] 50 espezie berri barne.[14] Ekuadorren, Mexiak Nekazaritza Ministerioko Industria eta Landareen Esplorazio Bulegoarekin lan egin zuen.[15] Han, argizarizko ahurra, kina eta lurrari lotzen zitzaizkion belarrak bilatu zituen.[15] Mexia, Amazonas ibaian barna Andeetako mendikateko iturrietaraino joan zen kanoa batean gidari batekin eta beste hiru esploratzailerekin. [6] Hiru hilabete eman zituen Amazonasko Araguarunas talde indigenarekin bizitzen. [6] Ibilaldi horiek guztiak finantzatzeko, ale bereziak saldu zitzaizkien bildumazaleei eta erakundeei. [8] Mexiak izendatutako Mexianthus konposatuen generoa da. [8] Bidaia horietako espezimenen laginak Harvard Unibertsitateko Gray Herbarioan eta Chicagoko Historia Naturaleko Field Museoan gordetzen dira.[16] Mexia espedizio botanikoen munduan zuen esperientziagatik eta ezagutzagatik gogoratzen dute, baita baldintza gogorrenetan erresistentziarako zuen gaitasunagatik,[4], eta oldarkortasunagatik eta izaera bihurri, baina eskuzabalagatik ere.[16][17] Bere lan zorrotza, zaindua eta biltzaile gisa zituen trebetasunak goraipatzen ziren.[8]

Argitalpen batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Liburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Botanical Trails in Old Mexico (1929)
  • Brazilian ferns collected by Ynes Mexia. Con Edwin Bingham Copeland. Editor University Press (1932)
  • Three Thousand Miles up the Amazon (1933)
  • Mrs. Ynes Mexiás Route in Ecuador, 1934-1935 (1936)
  • Camping on the Equator (1937)

Aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 2015eko irailaren 15ean Ynes Mexia Doodle bat izan zuen Googlen.[18][19]
  • Aurkitutako hainbat espeziek bere izena dute: Mimosa mexiae espeziea, Mexianthus genero berria[11][13]
  • «Ynes Mexia». Landareen Izenen Nazioarteko Indizea (IPNI). Kewko Errege Lorategi Botanikoa, Harvardeko Unibertsitateko Herbarioa eta Australiako Herbario nazionala (arg.).[20]

Lorpenak eta ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Hona hemen Ynés Mexíaren lanaren zenbait eredu:
  • Arbutus xalapensis
    Arbutus xalapensis
  • Dolichandra unguis-cati
    Dolichandra unguis-cati
  • Delostoma integrifolium
    Delostoma integrifolium
  • Hypericum laricifolium
    Hypericum laricifolium

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Ynés Mexía y el mundo de las plantas – Mujeres Latinas Famosas» campuspress.yale.edu (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  2. ↑ Newton, David E.. (2007). Latinos in Science, Math, and Professions. A to Z of Latino Americans. Facts on File library of American history. Infobase Publishing, 274 or. ISBN 1438107862, 9781438107868..
  3. ↑ «Ynes Mexia» Bing (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  4. ↑ (Ingelesez) «Ynés Mexía, la botánica que desafió a la naturaleza» SALUD primero ... y amor 2019-09-15 (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  5. ↑ a b c Ogilvie & Harvey 2000, 889-890 orr. .
  6. ↑ a b c McLoone 1997, 23-30 orr. .
  7. ↑ a b Yount 1999, 150-151 orr. .
  8. ↑ a b c d Petrusso 1999, 391-392 orr. .
  9. ↑ a b Ogilvie, Marilyn Bailey; Harvey, Joy Dorothy. (2000). The biographical dictionary of women in science : pioneering lives from ancient times to the mid-20th century. New York : Routledge ISBN 978-0-415-92038-4. (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  10. ↑ «Bailey, Martha J. (1994), American Women in Science, ABC-CLIO» Bing (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  11. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2022-12-27). «Ynes E. J. Mexia, fructífera combinación entre amor a la ciencia y a la aventura» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  12. ↑ «Today in Science History» Today in Sci enero de 2013.
  13. ↑ a b «Index of Botanists» HUH.Harvard 29 de mayo de 2009.
  14. ↑ Oakes 2002, 252-253 orr. .
  15. ↑ a b Mongillo 2001, 179-180 orr. .
  16. ↑ a b Bailey 1994, 248-249 orr. .
  17. ↑ Ynes Mexia Photographs California Academy of Sciences Special Collections
  18. ↑ (Ingelesez) «Celebrating Ynés Mexía Doodle - Google Doodles» doodles.google (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  19. ↑ (Ingelesez) Kaur, Harmeet. (2019-09-15). «Google Doodle celebrates Mexican-American botanist and explorer Ynés Mexía» CNN (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).
  20. ↑ (Ingelesez) «Ynés Mexía» UNLADYLIKE2020 (Noiz kontsultatua: 2023-11-25).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wikispezieetan bada informazioa gehiago, gai hau dela eta: Ynes Mexia
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ynes_Mexia&oldid=9466846"(e)tik eskuratuta