Kanbodiako Gerra Zibila
| Kanbodiako Gerra Zibila | |||
|---|---|---|---|
 Gerraren egoera 1970ean. | |||
| Data | 1967ko martxoaren 11-1975eko apirilaren 17a | ||
| Lekua | Kanbodia | ||
| Emaitza | Kanputxea Demokratikoaren sorrera | ||
| Gudulariak | |||
| |||
| Buruzagiak | |||
| |||
Kanbodiako Gerra Zibila (khmereraz: សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា) hego-ekialdeko Asiako herrialde horretan 1967 eta 1975 artean gertatutako gatazka armatua izan zen.[1] Vietnamgo Gerrarekin batera, Gerra Hotzean izan zen gatazka.
Gerra zibila 1967an hasi zen, Norodom Sihanouk printzearen monarkiaren garaian, Lon Nol mariskalak Kanputxeako Alderdi Komunistako ehunka kide sarraskitu zituenean. Erantzun gisa, azken honek Khmer Gorriak izeneko gerrilla bat antolatu zuen, Pol Pot buru zuena. 1970ean, Lon Nolek, Estatu Batuen laguntzarekin, Sihanouk printzea estatu kolpe baten bidez boteretik kendu zuen eta Khmer Errepublika sortu zuen, komunismoaren aurkako jarrera irekia hartuz, Hego Vietnamen alde eginez eta 1972an bere burua diktadore aldarrikatuz. Sihanouk printzeak orduan Kanputxeako Fronte Nazional Bateratua sortu zuen eta Khmer Gorriekin elkartu zen Lon Nol eta Estatu Batuen aurka borrokatzeko. Gerra zibila 1975eko apirilaren 17an amaitu zen Estatu Batuen erretiratzearekin, Khmer Errepublikaren erorketarekin eta KFNB eta Khmer Gorrien garaipenarekin, Kanputxea Demokratikoa izeneko errepublika sortu zutenak.
Aurrekariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Indotxinako gainerako herrialdeekin batera, Kanbodiako Erresumak 1945 eta 1953 artean lortu zuen independentzia. Norodom Sihanouk printze eta ondorengo lehen ministroaren gidaritzapean, Genevako Konferentziak Kanbodiaren neutraltasun osoa bermatzen zuen. Politika horrek 1950eko hamarkadan eta 1960koaren zati handi batean egonkor egoteko aukera eman zion herrialdeari, Vietnam zatituan (Iparra sobietarren aldekoa eta Hegoa estatubatuarren aldekoa) eta Laosko Erresuman Indotxinako bigarren gerra (edo Vietnamgo Gerra) 1955ean lehertu zen bitartean. Sihanouken politiken irudi «aurrerakoiak» ez Txinako Herri Errepublikak ez Sobietar Batasunak bere lidergoa zalantzan ez jartzea lortu zuen,[2] oposizio sozialista eta ezkertiarraren aurkako errepresioa gorabehera. Hala ere, 1965eko maiatzaren 3an, Sihanouken erregimenak harreman diplomatikoak eten zituen Estatu Batuekin, Maoren Txinari eta Leonid Brezhneven SESBri laguntza militar eta ekonomikoa eskatuz.[2]
1960ko hamarkadaren erdialdean, Sihanouken kanpo-politika arriskutsuak eta ondorengo ekonomiaren desorekak gobernuaren irudian eragina izan zuten. 1966an, Sihanouk akordio batera iritsi zen txinatarrekin eta Ho Chi Minh iparraldeko vietnamdarrekin, Ipar Vietnamgo tropak herrialdearen ipar-mendebaldeko mugara sartzen uzteko.[3] Halaber, gerraontzi komunistak Sihanoukvilleko portuan egotea onartu zuen, tropa horiei armak eta hornidurak emateko eta Hego Vietnamera bidaltzeko.[4] Ekintza horiek zalantzan jarri zuten Kanbodiaren neutraltasuna, teorian Nazio Batuen aurrean bermatua. Ekialdeko Blokerako desbideratze horren arrazoiak dira Sihanoukek irmoki sinesten zuela estatubatuarrek Vietnamen izan behar zuten ezinbesteko porrotean, eta bere gobernuaren biziraupena bermatu nahi zuela komunistak nagusi ziren eskualde baten barruan, honako hau adieraziz: "Gure interesek adierazten dute Asia berehala menderatuko duen alderdiarekin lan egingo dutela, komunistekin tratua lortuz garaipena lortu aurretik... ahalik eta baldintzarik onenak ziurtatuz".[3]
Bestalde, Sak Sutsakan armadako teniente jeneralak bere 1978ko txostenean Kanbodiako klase politikoaren buruzagitzak oin bat komunismoan jarrita zuela baieztatu zuen, eta Sihanouk lehen ministroak, bere nazioarteko politika anbiguoan, iparvietnamdarren eta khmer komunisten alde egiten zuela azkenean[5]; horri dagokionez, AEBekiko harremanen haustura. AEB (1965ean jada) eta Kanputxeako Alderdi Komunistari egindako keinua Indotxinan komunismoa sartzeko maila berri bat irudikatu zuen munduaren aurrean, eta inguruko herrialdeetan arriskua eragin zuen hedapenaren aurrean. Handik aurrera, herrialdeko fakzio komunistak beren agerpenak argitaratzen hasi ziren, baina Kanbodian infiltrazioak jada 1962an hasiak ziren.
Gerraren hasiera: 1967-1970[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eztanda[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1967ko martxoaren 11n, Sihanouk printzea Frantzian bisitan zegoela, matxinada bat piztu zen Battambang probintziako Samlaut inguruko eremuan, non nekazariek zerga kobratzaileen brigada bati eraso zioten. Kanputxeako Alderdi Komunistako tokiko buruzagien koadroen kemenarekin matxinadak indarra hartu zuen eskualdean. Lon Nolek, printzea kanpoan zela, baina haren baimenarekin, lege martziala dekretatuz erantzun zuen; ehunka nekazari hil eta herriak suntsitu zituen errepresioan. Norodom martxoan itzuli zenean, zentrista izateari utzi zion, eta pertsonalki agindu zuen Khieu Samphan, Hou Yuon eta Hu Nim atxilotzea, "kontragobernuko" liderrak eta ipar-ekialderantz ihes egin zuten guztiak.
Urte horretan, Kanputxeako Alderdi Komunistak Khmer Gorriak sorrarazi zituen, Pol Pot, Ieng Sary eta Son Sen – "maquisard"en buruzagi maoista – buru zirela; gerrillari khmer etniaren, Kanputxean nagusi dena, omenez horrela deitu zioten.
Gatazka areagotzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1968ko urtarrilaren 17an, gerrillaren lehen erasoaldia abiatu zen, 4.000 edo 5.000 soldadu baino gehiago ez zituen lurralde nazionalaren zati handi batean; denborarekin, gerrillarien kopurua 70.000raino hazi zen. 1969ko maiatzaren 11n, Norodom Sihanouk printzeak Estatu Batuekiko harreman diplomatikoak normaltasunez berrezartzeari ongietorria eman zion, eta Salbazio Nazionaleko Gobernu berri bat sortu zuen Lon Nol lehen ministro zela; berak esan zuen: "Jokoan gutun berri bat gara, Vietnamgo Gerra amaitu aurretik herrialdea erasotzen duten komunista asiarren aurkakoa". Sat Sutsakanek, Sihanouki dagokionez, ekialdearen eta mendebaldearen arteko joko bikoitzeko politika horrek, 1954 eta 1970 bitartean, batzuen eta besteen begietara, Kanbodiako buruzagiaren irudi bat irabaztea ahalbidetu ziola, baina ate barruan guztiz kontrakoa zela kontatzen zuen.[6]
Kanbodian Ipar Vietnamgo unitate komunistak sartu ziren, bi modutara: lehena, Kanbodia, Laos eta Hego Vietnam herrialdeen arteko muga partekatuan zehar, horretarako tokiko zelula komunisten konplizitatearekin. Bigarren forma Sihanoukville (edo Kompong Son) portuaren bidez zen. 1969rako, indar horiek 50.000 gizon inguru infiltratu zituzten. Gatazkan zehar, gerrillak Ipar Vietnamen eta Txinaren babesa jaso zuen, eta armak bidaltzen zizkieten, hala nola sobietar AK-47 eta AKM eraso-fusilak eta txinatar eta ipar korear 56 eta 58 modelokoak, hurrenez hurren (AK-47aren ekialdeko bertsioak), SKS karabina erdiautomatikoak eta RPK metrailadore arinak, 7,62 mm-ko kalibrekoak, 7,62 mm-ko kalibreko PKM metrailadoreak, RPG-7 koheteak jaurtitzea eta pertsonen aurkako hainbat mina. Horretarako Txinako Askapenerako Herri Armadaren aholkularitza izan zuten.
Aitzitik, Estatu Batuetako gobernuak Lon Nolen gobernuaren bere aliatuari komunistei aurre egiteko 5,56 mm-ko M16 eraso-fusilak, alemaniar Heckler & Koch G3ak eta 7,62 mm-ko belgikar FN FALak bidali zizkion.[7] Ikuspegi hori zalantzan jartzen dute:[8][9][10] 1970eko Ipar Vietnamgo inbasioa Nuon Chearekin negoziatu ondoren Khmer Gorriek esplizituki eskatuta exekutatu zela frogatzen duten sobietar artxiboak aurkitu baitziren.[11]
Bigarren zatia: 1970-1972[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Estatu-kolpea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1970eko martxoaren 6an, Sihanouk lehen ministroa Frantziara abiatu zen medikoki tratatzeko, ondoren SESBera eta ondoren Txinara bisitak egiten zituen bidaia batean. Hura ez zegoenean, komunismoari egindako keinu gisa interpretatu zen, eta hainbat protesta publiko egin ziren hilaren 8an eta 9an; ondoren, Sihanouk kargutik kendu zuten eta itzultzea debekatu zuten; Lon Lol jeneralak ordezkatu zuen (gobernuburu eta lehen ministro gisa). Emandako arrazoiak hauek izan ziren: Ipar Vietnamgo tropei baimena eman izana eta gerrillak 1960ko hamarkadaren azken zatian Khmer Errepublikako lurraldea okupatzea, herrialdearen neutraltasuna urratuz. Martxoaren 18an, Sihanouk exekutatzeko mehatxua egiten zuen grabazio bat entzun ondoren, Lon Nolek Asanblea Nazionalari nazioaren buruzagi nagusiaren etorkizunaren alde bozkatzeko eskatu, eta monarkia konstituzionala indargabetu zuten Khmer Errepublika aldarrikatzeko, Lon Nol bertako presidentea izanda. Apirilaren 6an, U Thant Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusiak herrialdeko egoera benetan kontrolatzen ari ziren agintariekin hitz egin nahi zuela iragarri zuen; hori zen Nazio Batuek Kanbodiko gobernuari emandako laguntza eraginkor bakarra. Baina, beste era batera esanda, erantzun sendoa zen Norondom Sihanouk lehen ministro ohiaren aldarrikapenei.
Era berean, 1970ean, Vietnamgo Gerraren hedapenak, hego eta iparvietnamdar tropek Kanputxea inbaditu izanak (1970eko apirilaren 14tik ekainaren 30era) eta biktima zibil handiak eragin zituzten bonbardaketen kopuruak (1969-70eko Menu Operazioak eta ondorengo Freedom Deal) eragin kaltegarriak izan zituzten gobernuaren irudiarentzat, eta zibil asko irregularren indarrekin elkarlanean aritzera bultzatu zituen.[12] Hala ere, bertsio ezberdinak daude: Sat Sutsakan Kanbodiako Armadako teniente jeneralaren arabera, ekialdeko, hegoaldeko eta hego-ekialdeko eskualdeetako biztanleria ahulduta zegoen garai hartan, indar inbaditzaileen jazarpenak eta eskakizunak jasan baitzituzten, eta, ondorioz, eremu horietan beren etxeak utzi eta herrialdearen barrualdean babestu ziren, vietnamdar komunisteetatik urrun.[13] Hau Phnom Penh hiriburuko biztanleriaren hazkunde handiak babesten du gerraren amaiera aldera. Beraz, biztanleria beraren artean desberdintasun politikoak zeuden.
Ipar Vietnamek eta gerrillak egindako erasoen ondorioz, Lon Lolen gobernuak behin eta berriz Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluari eskaerak egin zituen, eta hark erantzun besterik ez zuen egin, 1954ko Genevako Akordioak sinatu zituelako.
Vietnamdarren sarraskiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gerrillak Phnom Penhera egin zezakeen erasoaldi bati buruzko zurrumurruak berez nabarmenak ziren. Paranoia vietnamdar etniako 400.000 pertsonaren aurkako indarkeria-olatu baten jabe egin zen; Lon Nolek vietnamdarrak bahitu gisa erabiltzea espero zuen Vietcong eta gerrillaren jardueren aurka, eta, ondorioz, atxiloketa-esparruetan sartu zituen. Herrialdeko hiri eta herrixketan Kanbodiako soldaduek eta zibilek Vietnamgo bizilagunak hil zituzten, eta urte bereko apirilaren 15ean 800 vietnamdarren gorpuak (baita hegovietnamdarrak ere) Mekong ibaian flotatzen ari ziren. Ipar Vietnamek, Hego Vietnamek eta Vietcongek herrikideen sarraskia gaitzetsi eta salatu zuten, baita kanbodiarrak ez zirenek ere — baita komunitate budistako kideak ez zirenek ere — hilketak gaitzetsi zituzten. Ondoren, Hego Vietnamgo gobernuak bere tropei Kanbodiatik 20.000 vietnamdar ebakuatzeko agindu zien.[14]
Khmer Errepublikaren agonia: 1972-1975[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lehen ministroaren eta presidentearen aurkako atentatuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1972ko abuztuaren 21ean, Khmer Gorriek Son Ngoc Thanh lehen ministroaren aurkako atentatu bat egin zuten Ministeriorako bidean (Phnom Penh hiriburuan), kalean aparkatuta zegoen bonba-auto bat lehertuz. Hiru bizkartzain zauritu zituzten eta Son segurtasun taldeak hiru ustezko errudunetatik bi harrapatu zituen. Handik ia urtebetera, 1973ko martxoaren 17an, So Potha ofizial ohiak, Norodom Sihanouk printze kargugabetuaren suhiak, borrokarako hegazkin bat bahitu eta Presidentearen Jauregian bi bonba bota zituen; 20 soldadu baino gehiago hil eta 35 larri zauritu zituen. Handik ordu gutxira, Lon Nol presidentea irratiz hitz egin, eta «traidore eta etsai talde bat salatu zuen, Errepublika suntsitu nahian. Hau ni hiltzeko atentatu argia izan zen.». Hilabete horretan bertan, Norodomek gerrillak askatutako lurraldeak bisitatu zituen, IX. eta XIII. mendeen artekoa den Angkor Wat gune historikoa barne. Gune historiko honen silueta egungo Kanbodiako banderan agertzen da. Bere bisitak gerrillarien propaganda gisa erabili zituzten, eta ez arazo politikoetan benetako eragin gisa.
Phnom Penhen eroria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1975eko apirilaren 12an, Khmer Gorrien aurrerapenaren aurrean, estatubatuar enbaxadako langileak ebakuatu zituzten atzerritar askorekin batera. Egoiliarren eta hainbat komunikabidetako kazetarien artean, Phnom Penh hiria ebakuatu zuten Pol Poten eskuetan erori aurretik. Apirilaren 17an, goizeko 10etan, Mey Si Chan jeneral errepublikanoaren ahotsa entzun zen irratiz. Honek hiriburuaren errendizioa onartu zuen.[15]
Khmer Gorriak egun horretan bertan herrialdeko hiriburura sartu zirenean, kanbodiar herriak pozez eta lorez hartu zituen, gerraren amaierarekin eta bakearen etorrerarekin dena aldatuko zelakoan. Horrek eragina izan zuen Vietnamgo Gerraren amaieran, iparvietnamdarren eta Vietcongen eskuetan urte bereko apirilaren 30eako Saigonen erorialdia, eta, abenduaren 2an, Souvanna Phoumaren gobernu monarkikoaren aurka Pathet Laoren garaipena Laosen.
Kanputxea Demokratikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gerra zibila Khmer Gorrien garaipenarekin amaitu zen. Herrialdeak Kanputxea Demokratikoa izen ofiziala hartu zuen. Norodom Sihanoukek 1976ko apirilean utzi zion estatuburu karguari; berriki hautatutako Biltzar Nazionalak, Kanputxeako Alderdi Komunistako kideek soilik osatua, ordura arte lehen ministrorde eta Khmer Gorrien beso armatuaren komandante buru zen Khieu Samphan izendatu zuen herrialdeko presidente.
Gerra ondorengoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2000. urtearen erdialdean, Bill Clinton AEBetako orduko presidentea izan zen 1975eko gerra amaitu zenetik Vietnam bisitatu zuen lehena; 1964 eta 1973 bitartean Indotxinan egindako bonbardaketei buruzko informazio asko desklasifikatu zuen, landa-eremuetan lurperatutako lehergailuak errazago detektatzeko. Dokumentuek erakutsi zutenez, 1965eko urriaren 4tik 1973ko abuztuaren 15era bitartean, 230 516 aire-erasotan, Estatu Batuetako Aire Armadak 2.756.941 tona inguru jaurti zituen Kanbodian, 113.716 eraso-eremutan banatuta. Milaka leku bonbardatu zituzten, baina ez zituzten mugatu, eta han daude, lehergai-kopururik desaktibatu gabe. AEBen aire-erasoak Kanputxeako gobernuaren aldeko AEBetako presidentea Lyndon B. Johnson izan zen garaian (1963 eta 1969 artean jardunean); eraso-modua saturazio-bonbardaketa izan zen.[12]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ (Gaztelaniaz) Relaciones internacionales. Facultad de Ciencias Políticas y Sociales, Universidad Nacional Autónoma de México.
- ↑ a b Isaacs, Hardy and Brown, p. 83.
- ↑ a b Lipsman and Doyle, p. 127.
- ↑ Victory in Vietnam, p. 465, fn. 24.
- ↑ (Ingelesez) Sutsakan, Sak. (1978). The Khmer Republic and the final collapse. , 20-21 or..
- ↑ (Ingelesez) Sutsakan. (1978). The Khmer Republic and the final collapse. , 21 or..
- ↑ http://books.google.com/books?id=jeECAAAAMBAJ&pg=PA12&dq=khmer+rouge+kissinger&lr=&as_drrb_is=b&as_minm_is=0&as_miny_is=1970&as_maxm_is=0&as_maxy_is=1979&as_brr=3&as_pt=ALLTYPES#PPA13,M1
- ↑ The Economist, 1983-2-26.
- ↑ Washington Post, 1985-4-23.
- ↑ Rodman, Peter, Returning to Cambodia, Brookings Institute, 2007-8-23.
- ↑ Dmitry Mosyakov, "The Khmer Rouge and the Vietnamese Communists: A History of Their Relations as Told in the Soviet Archives," in Susan E. Cook, ed., Genocide in Cambodia and Rwanda (Yale Genocide Studies Program Monograph Series n.º 1, 2004), 54ff.
- ↑ a b (Ingelesez) Bombs over Cambodia. .
- ↑ (Ingelesez) Sutsakan. (1978). The Khmer Republic and the final collapse. , 21 or..
- ↑ (Ingelesez) Tucker, Spencer C.. (2011). The Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History. Santa Barbara, Kalifornia: ABC-CLIO, 376 or. ISBN 978-1-85109-960-3..
- ↑ Ponchaud, p. 7.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q817206
Multimedia: Cambodian Civil War / Q817206