André-Marie Ampère

Wikipedia, Entziklopedia askea
André-Marie Ampere» orritik birbideratua)
André-Marie Ampère

Bizitza
JaiotzaLyon1775eko urtarrilaren 20a
Herrialdea Frantzia
HeriotzaMarseilla1836ko ekainaren 10a (61 urte)
Hobiratze lekuaMontmartreko hilerria
Familia
AmaJeanne Antoinette de Sarcey
Ezkontidea(k)Julie Carron
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaÉcole polytechnique
Doktorego ikaslea(k)Jean-Daniel Colladon (en) Itzuli
Hizkuntzakantzinako greziera
latina
frantsesa
Ikaslea(k)
Jarduerak
Jarduerakfisikaria, matematikaria, ingeniaria, filosofoa, kimikaria eta asmatzailea
Lantokia(k)Lyon eta Paris
Enplegatzailea(k)École polytechnique  (1804 -  1828)
Collège de France  (1824 -  1836)
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
KidetzaRoyal Society
Société Philomathique de Paris (en) Itzuli
Frantziako Zientzien Akademia
San Petersburgoko Zientzien Akademia
Edinburgoko Errege-elkartea
Zientzien Errusiar Akademia
Prusiako Zientzien Akademia
XL izeneko Zientzien Akademia Nazionala
Royal Academy of Science, Letters and Fine Arts of Belgium (en) Itzuli
Suediako Zientzien Errege Akademia
Q20012448 Itzuli
Académie des sciences, belles-lettres et arts de Lyon (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijio-ordenaFrantziskotarren Ordena

Find a Grave: 6811 Edit the value on Wikidata

André-Marie Ampère (Lyon, Frantzia, 1775eko urtarrilaren 20a - Marseilla, Frantzia, 1836ko ekainaren 10a) fisikari eta matematikari frantziarra zen, elektromagnetismoaren aurkitzaile nagusietako bat. Hainbat gailu ere asmatu zituen, hala nola solenoidea, telegrafo elektrikoa eta elektroimana.

Nazioarteko Unitate Sistemaren korronte elektrikoaren Anpere unitatea bere omenez da.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

André-Marie 1775eko urtarrilaren 20an jaio zen Lyonen eta inguruko Poleymieux-au-Mont-d'Or herrian bizi izan zen 1775etik 1796. urtera arte. Bere aitak latina irakatsi zion André-Mariek matematikekin zuen zaletasuna eta trebetasuna ikusi zuen arte. Latinezko klaseei esker Leonhard Eulerren eta Daniel Bernoulliren lanak ongi ulertu ahal izan zituen.

Frantziako Iraultzan zehar, André-Marieren aita Lyonera joan zen seguruago egoteko, baina 1793. urtean errepublikazaleek hiria hartu zutenean gillotinaz hil zuten. Bere aitaren hilketa izugarrizko kolpea izan zen André-Marierentzat.

1801ean Bourg-en-Bressera joan zen eta fisika eta kimika irakasle izendatu zuten. Bere emaztea eta bere semea Jean-Jacques Ampère Lyonen utzi zituen. 1803. urtean, bere emaztea hil zen eta depresioak jo zuen. 1809. urtean Parisko Eskola Politeknikoaren matematika irakasle izendatu zuten.

1814an Frantziako Zientzien Akademiaren kide izendatu zuten, matematiken alorrean, eta bere zientzia-ikerketak egiten jarraitu zuen.

1820ko irailaren 11n Hans Christian Ørsteden aurkikuntzaren berri izan zuenean, korronte elektrikodun eroaleak iparrorratzaren iparra desbideratzen zuela, Ampère berehala hasi zen lanean. Astebete geroago, irailaren 18an Ampèrek korrontedun kable paraleloek elkar erakartzen edo aldaratzen zutela frogatu zuen, korronteen noranzkoen arabera: noranzko berdinarekin erakartzen dira eta aurkako noranzkoarekin alderatzen dira.

1827an elektromagnetismoaren teoria sortu zuen.

1836ko ekainaren 10ean hil zen Marseillan.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]