Tamerlan: berrikuspenen arteko aldeak

Tamerlan
	; Irudi gehiago
Timuridoen dinastiako Emir	; 1370eko apirilaren 9a - 1405eko otsailaren 14a - Khalil Sultan (en) →
Timuridoen dinastiako Emir
Bizitza
Jaiotza	Shahrisabz, 1336ko apirilaren 9a
Heriotza	Otrar (en) , 1405eko otsailaren 19a (68 urte)
Hobiratze lekua	Gur-e Amir
Familia
Aita	Taraghai
Ama	Tekina Khatun
Ezkontidea(k)	Saray Malik Katun (en) ; Cholpan-Mulk Aga (en) ; Uljay-Turkan aga (en) ; Dilshad aga (en)
Seme-alabak	ikusi Shahrukh (en) ; Miran Shah (en) ; Jahangir Mirza ibn Timur (en) ; Umar Shaikh (en) ; Aka Begi (en) ;
Leinua	Timurid dynasty (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	Txagatai hizkuntza; persiera; Middle Mongolian (en)
Jarduerak
Jarduerak	gudaria
	Parte-hartzailea Q118957290 ;
Altuera	1,72 metro
Gradua	Baig (en) ; Mirza (en) ; Khagan
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	sunismoa

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

14:45, 26 ekaina 2018ko berrikusketa

Tamerlan^[1] (persieraz: تيمور لنگ‎, Timür-i lang, «Timur herrena») edo Timur (persieraz: تیمور‎, Timūr, txagataieraz Temür «burdina») (Kesh, Samarkandatik hurbil, Uzbekistan, c. 1336 - Xymkent, Kazakhztan, 1405) XIV. mendean ekialdeko, erdialdeko eta mendebaldeko Asia menperatu zuen konkistatzaile, buruzagi militar eta politikoa izan zen, Timur dinastiaren sortzailea. 1405ean hil zen, Txina inbaditzeko zorian zela.

Turkiar eta mongol jatorriko noble musulman honek Eurasiaren zati handi bat konkistatu zuen bi hamarkadetan. 1382 eta 1405 artean, bere armadak Delhitik Moskurainoko lurraldeak zeharkatu eta konkistatu zituen, eta hiri asko suntsitu. Haren erasoaldien artean, aipatzekoa da Delhiko arpilaketa 1398an, eta Otomandar Inperioaren aurkako garaipena 1402an. Timur Inperioa osatu zuen Asiako erdialdean (1370-1405), baita timuridoen dinastia ere, zeinek 1857 arte iraun zuen Indiako Mughal Inperioan. Hala ere, inperioaren handitasunak ez zuen fundatzailearen heriotza baino askoz gehiago iraun. Oinordekoek matxinaden aurka borrokatu behar izan zuten. Hauek izan ziren Tamerlanen lau semeak: Djahangir (1376an hila), Omar Xeikh I.a (1391an hila), Miran Xaa (1408an hila) eta Xaa Rukh. Nolanahi ere, zientziaren eta arteen garapena bultzatu zuten, eta Pizkunde Timuridoa izeneko garaia eragin XV. mendean.

Timur mongoliar buruzagi nagusietako bat izan zen, Gengis Khanen parekoa. Haren eta haren ondorengoen garaian, munduko hiri ederrenetako bat izan zen Samarkanda, eta artea eta kultura loratu ziren Asiako erdialdeko lurretan. Indian, Persian eta Europan, ordea, musulman munduko hiri nagusietako batzuk gupida gabe suntsitu zituen mongol buruzagi ankerraren irudia zabaldu zen.

Bizitza

Indiako eta Mongoliako lurraldeetatik Mediterraneo aldeko lurretara zabaldu zen haren inperioa. Transoxianan, egungo Uzbekistanen, finkatu zen barlas mongol leinuko kidea zen. Lang deitzen zioten persiar etsaiek, gudu batean hanka bat elbarritu zitzaiolako, eta izen hori zabaldu zen Europan zehar.

Mongoliar soldadu nomada batzuen buruzagi gisa hasi zen; 1364an, abentura eta gorabehera askoren ondoan, Ilias Khoja Transoxianako erregea menderatu zuen, eta 1366-1370 bitartean, Mongoliar Inperioko khan nagusi bihurtu zen, Samarkandako hirian.

1370-1380 bitartean, Turkistan aldeko khanerriak menderatu eta, Krimeako mongoliar agintarien laguntzaz errusiarrei eraso zien. 1380an sartu zen Moskun, eta lituaniarrak garaitu zituen Poltavako guduan.

1383an Persiako konkistari ekin zion: 1383-1385 bitartean Khorasan eta Persiako ekialdea konkistatu zituen, eta 1386-1394 bitartean, Farz, Irak, Azerbaijan, Armenia, Mesopotamia eta Georgia geratu ziren haren mendean. Urte haietan, Tokhtamish Krimeako mongoliar khana izan zuen arerio nagusi; 1391n menderatu zuen Tokhtamish, eta Moskuko hirian egon zen ondoren, urtebetez.

1398an, Indiari eraso zion bertako musulmanek hinduen aurrean toleranteegiak zirelakoan, eta urte bereko abenduan Delhiko hiria suntsitu zuen. 1399ko apirilean irten zuen Indiatik eta espedizio bat antolatu zuen Egiptoko mamelukoen eta Baiazid I.a otomandar sultanaren aurka. 1401ean mamelukoak menderatu zituen Sirian, eta sakaila handia agindu zuen urte berean Bagdadeko hirian, bere aurka matxinatu zitzaiolako.

1402an hartu zuen Ankara eta 1404an erretiratu zen Samarkandara, Bizantzioko enperadoreak eta Egiptoko sultanak men egin ondoren. Hiri hartara iritsi orduko hasi zen Txinako konkista prestatzen, baina gaixotu eta hil zen. Gur-e Amir mausoleoan ehortzi zuten, Samarkandako hirian. Hil ondoren, seme eta biloba nagusien artean banatu zen haren inperio handia.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (2016-09-30). (PDF) 181. araua: Erdi Aroko pertsona-izenak. Iruñea, 16 or..

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Tamerlan

Datuak: Q8462
Multimedia: Timur / Q8462

[1] Euskaltzaindia. (2016-09-30). (PDF) 181. araua: Erdi Aroko pertsona-izenak. Iruñea, 16 or..

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{Biografia_infotaula_automatikoa}}
-'''Tamerlan'''<ref>{{Euskaltzaindia181|orrialdea=16}}</ref> ({{lang-fa|تيمور لنگ}}, ''Timür-i lang'', «Timur [[herren]]a»)  edo '''Timur''' ({{lang-fa|تیمور}}, ''Timūr'', [[txagataiera]]z ''Temür'' «burdina») ([[Kesh]], [[Samarkanda]]tik hurbil, Uzbekistan, {{circa|[[1336]]}} - [[Xymkent]], Kazakhztan, [[1405]]) XIV. mendean ekialdeko, erdialdeko eta mendebaldeko Asia menperatu zuen konkistatzaile, buruzagi militar eta politikoa izan zen, [[timuridoen dinastia]]ren sortzailea. [[1405]]ean hil zen, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] inbaditzeko zorian zela.
+'''Tamerlan'''<ref>{{Euskaltzaindia181|orrialdea=16}}</ref> ({{lang-fa|تيمور لنگ}}, ''Timür-i lang'', «Timur herrena»)  edo '''Timur''' ({{lang-fa|تیمور}}, ''Timūr'', [[txagataiera]]z ''Temür'' «burdina») ([[Kesh]], [[Samarkanda]]tik hurbil, Uzbekistan, {{circa|[[1336]]}} - [[Xymkent]], Kazakhztan, [[1405]]) XIV. mendean ekialdeko, erdialdeko eta mendebaldeko Asia menperatu zuen konkistatzaile, buruzagi militar eta politikoa izan zen, [[Timur dinastia]]ren sortzailea. [[1405]]ean hil zen, [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] inbaditzeko zorian zela.
 [[Fitxategi:Das Reich Timur-i Lenks (1365-1405).GIF|thumb|left|Timurren inperioa.]]
@@ 9. lerroa: / 9. lerroa: @@
 == Bizitza ==
 [[India]]ko eta [[Mongolia]]ko lurraldeetatik [[Mediterraneoa|Mediterraneo]] aldeko lurretara zabaldu zen haren inperioa. [[Transoxiana]]n, egungo [[Uzbekistan]]en, finkatu zen [[barlas]] mongol leinuko kidea zen. ''Lang'' deitzen zioten persiar etsaiek, gudu batean hanka bat elbarritu zitzaiolako, eta izen hori zabaldu zen Europan zehar.