Lankide:Iñaki LL/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea

Euskal Herriak hainbat gatazka traumatiko pasa zituen XVIII. mende amaieratik Frantziako eta Espainiako erresumetan gertatzen ari ziren aldaketa sakonen aztoramenduan. Frantziako Iraultzak bertan behera utzi zituen Ipar Euskal Herriko instituzioak eta legeak (1789-1790), eta egoera hori gerraren eta soldadutza behartuaren bidez finkatu zen, Konbentzioaren Gerran (1793-1795). Frantzian eta Espainiako Erresuman egiten ari ziren erreforma liberaletan, nazio-estatu berrien konstituzioak ziren agintaritzaren iturri, baina horretarako, talka egiten zuten Euskal Herriko lege eta foru erakundeekin. Ondorioz, Lehen Karlistaldia eta Bigarren Karlistaldia gerrak izan ziren Euskal Herrian. Espainiako errege armadak okupaturik, Hego Euskal Herriak galdu egin zituen bere lege eta erakundeak 1839, 1839 eta 1876an. Nahitaezko espainiar soldadutza eta hezkuntza zentralizatua ezarri ziren. Hamar milaka euskaldunek erbesteko bidea hartu zuten.

1878an, ekonomia itunak ezarri ziren Euskal Herri mendebaldean, eta industrializazio bizkor bat jarri zen abian; Espainiako hainbat eskualdetatik hamar milaka etorkin heldu ziren, miseria gorrian bizi zirenak, Ibaizabalgo itsasadar ezkerraldean. Espainiako Berrezarkuntzaren kontra Sabino Arana Goiri mintzatu zen, euskal arrazaz hitz eginez. Espainiak euskara baztertzeko lege eta neurri gehiago ezarri zituen, eta langileen baldintza makurrak sindikatu sozialistak eta grebak sortu zituen. Espainiako Bigarren Errepublikan, Hego Euskal Herriko karlistak eta EAJ banandu egin ziren (1932), eta Nafarroa Euskal Herriko estatutu egitasmotik kanpo geratu zen. Fronte Popularra Espainiako hauteskunde orokorretan gailendu zen, eta Errepublikaren kontrako estatu kolpea prestatzen ari ziren militarrak, falangistek eta karlistak elkartu egin ziren, Eliza lagun harturik.



Madrilen eta Parisen oinarrituriko botere liberalek haren gizarte, lege eta erakundeen osaera goitik behera aldatuz. Euskaldun eta euskal herritarrek mendez mende euren nortasunaren ikurrak gordetzen jakin izan dute, bai Euskal Kultura nahiz Euskara, eta gaur egun herrialde honetako biztanleriaren zati handi batek euskal kontzientzia nazional kolektibo bat elkarbanatu eta maila ezberdinetako burujabetza edota independentzia osoaren aldekoa da. Mendeetan barna, Euskal Herriak estatu independente izaera (Baskoniako Dukerria, Iruñeko Erresuma eta Nafarroako Erresuma), edota Espainiar Estatua eta Frantziako Estatuaren marko politiko-administratiboen barneko burujabetasun maila ezberdinetako erakundeak izan ditu. Euskal Herriak Gaztelako (Espainiako) Koroarekin eta Frantziako Koroarekin tentsiozko harremanak izan zituen, zenbait alditan gatazka militarrak sortu direlarik, bai Nafarroako Erresumaren konkistan, Karlistaldietan zein Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian.

1950eko hamarkadan Irlandako Gatazka, Aljeriako Independentzia Gerra, Vietnamgo Gerra eta Kubako Iraultzaren eragina jaso eta EAJrekin desengainatuak zeuden euskal herritar ikasle gazte batzuk Ekin talde klandestinoan biltzen hasi ziren, 1959an ETA sortuz. Lehenbizi, Euskal Herriaren independentzia, sozialismoa eta marxismo-leninismoa aldarrikatzeko ekintzak eta ikurrin zintzilikatzeak egin ohi zituen talde klandestinoa izan zen; 1968tik aurrera, borroka armatua egiteari ekin zion, erakunde armatu klandestino bilakatuta.

hemen

2. Proposamena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

I.

Proposamen mota hautatu eta sortu

Artikulu nabarmendua

Artikulu ona

II.

Lotura sartu azpiko eremuan

Sartu proposamena eskuz orrialde honetan bertan: egin klik hemen eta zerrendaren goiko aldean sartu lerro berri bat oraintxe sortu duzun proposamenarekin:
{{Wikipedia:Bozketak/Artikulu nabarmenduak/Proposamenak/ARTIKULUAREN IZENA}}, ARTIKULUAREN IZENA zuk proposatutako artikuluaren izenburuarengatik aldatuz.

III.

Araudia

Proposamenak aurkezteko sistema ez gainkargatzeko asmoarekin, jarraian ageri diren arauak betetzea garrantzizkoa da:

  • Ezin da artikulu bat bi kalitatezko artikulu moten hautagaitza-fasera aurkeztu aldi berean, hau gertatuz gero, bi proposamenak ezabatuko dira.
  • Proposamen bat ez bada onartua izan eta berriz aurkeztu nahi bada, hiru hilabete itxaron beharko dira. Epe hori baino lehenago aurkezten den edozein proposamen ezabatua izango da.

Bozkatzeari dagokionez, bozketen arau orokorrak errespetatuko dira.

IV.

Bozketa

Bozketan parte hartzeko txantiloi hauek erabil ditzakezu:

  •  Alde ({{alde}}). Proposamenarekin ados bazaude.
  •  Aurka ({{aurka}}). Proposamenaren aurka bazaude. Zergatia azaltzea garrantzitsua da.
  •  Neutrala ({{neutral}}). Ez bazaude ez alde ez aurka.
  • Iruzkina: ({{iruzkina}}). Iruzkin bat egin nahi izatekotan, artikuluan hobekuntza bat proposatu edo posizio bat finkatzeko (adibidez, nabarmendutako artikulua ez, baina "artikulu ona" izateko aukera ikusten badiozu.)

Gogoratu bozketa guztiak sinaturik joan behar direla eta zerbaiten aurka egoteko arrazoiak aipatzea komeni dela. Bozketa onartzeko bi irizpide daude: hilabete batean gutxienez aldeko 5 boto jaso izana eta, gainera emandako boto positiboen 2/3 izatea aldeko.

Nabarmendutako Artikulu izateko hautagai bat ez bada onartua izan eta honek, aurkako baino aldeko boto gehiago badauzka, proposamena luzatu zuen erabiltzaileak artikulu on izateko hautagai gisa aurkezteko eskubidea izango du, lehen proposamenaren epemuga amaitu eta lehen 24 orduetan zehar. Bigarren aukera martxan jarri eta hurrengo 48 orduetan inork ez badu aurkako jarrerarik azaltzen, artikuluak aipatutako izendapena jasoko du.

V.

Bozketa ixtea

Bozketak itxiko dira hilabete bat pasa denean eta hurrengo egunean emaitzak argitaratuko dira.

VI.
Bozkatzeko irizpideak

Nabarmendutako artikulua Artikulu nabarmenduek bete behar dituzten irizpideak:

  • Luzera: Artikuluak gutxienez 25.000 byteko luzera eduki beharko du.
  • Idazkera egokia. Testuak euskara batuan egon behar du, eta akatsik ez. Estilo Gida jarraitu eta kohesioa gorde.
    • Azalpenak modu argian emanda egon beharko dute, gaian aditua ez den pertsona orok ere ulertu dezan.
    • Gramatika, ortografia eta sintaxi zuzenak. Zuzentzaile ortografikoa pasatzea derrigorrezkoa da, akatsak ekiditeko.
    • Hizkuntza erregistro eta komunikazio aldetik eraginkorra.
  • Neutraltasuna. Testuak ikuspuntu neutral bat behar du izan, adjektibazio subjektiboa saihestuz eta modu orekatsuan datuak hornituz.
  • Egituraketa eta itxura garbia: Sarrera egoki bat, gaiari buruzko azalpenak ematen dituzten hainbat atal (artikuluaren mamia edo garapena) eta ondorio atal bat, gaiak hala eskatzen badu. Funtsezko atalak eduki behar ditu: Ikus, gainera, Kanpo loturak, Erreferentziak, aurkeztu eta laburbiltzen duen aipatutako Sarreraz gain).
  • Wikituta. Adibidez, Barne estekak, Oin-oharrak (beharrezkoak badira).
  • Egiaztagarritasuna. Artikuluak erreferentziak eduki behar ditu, testu osoan zehar banatuta, bat paragrafo bakoitzeko batez beste, eta horiek fidagarriak izan beharko dute. Erreferentziak txertatzerakoan dagokion txantiloia erabili beharko da ahal den guztietan.


Artikulu ona Artikulu onek bete behar dituzten irizpideak:

  • Luzera. Artikuluak gutxienez 15.000 byteko luzera eduki beharko du.
  • Idazkera egokia. Testuak euskara batuan egon behar du, eta akats kopuru oso gutxi. Zuzentzaile ortografikoa pasatzea beharrezkoa da.





  • Neutraltasuna. Testuak ikuspuntu neutral bat behar du izan, adjektibazio subjektiboa saihestuz eta modu orekatsuan datuak hornituz.
  • Gutxieneko egituraketa. Artikuluak ataletan banatuta egon behar du, modu txukunean eta orekatuan. Gaiaren mamia azaltzen duten funtsezko atalek egon beharko dute, baina ez ditu behar NA artikuluen atal guztiak.


  • Wikituta. Artikuluak estekak, argazkiak eta behar denean txantiloiak edukiko ditu, baina ez du wiki objektuen ugaritasunik behar.






  • Egiaztagarritasuna. artikuluak erreferentziak eduki behar ditu, edo/eta bibliografia argi eta fidagarria (gutxienez bi iturri). Erreferentziak txertatzerakoan dagokion txantiloia erabili beharko da ahal den guztietan


|}


ONGI ETORRI

HARTU KONTUAN

Sarrera orokorra

Bost euskarriak   Wikipediaren bost euskarriak
  wikipedia guztietarako oinarrizko arauak
Politikak   Politikak
  irizpide nagusiak
Formatua   Estilo gida
  oinarrizko formatuak
Hasi ORAIN!   Hasi ORAIN! (Ikusizko Editorea)
   Pausoz pauso aurrera
Wikitestu tutoriala   Wikitestu tutoriala
  Aldaketak fin-fin kodeak erabiliz

Ohiko galdera praktikoak   Ohiko galdera praktikoak | Maiz egindako beste galderak

TXOKOA

euskal wikilari guztiekin solasean aritzeko: euskal wikipediari buruzko galderak, proposamenak eta albisteak


Baliteke, gainera, zure artikuluko gaiak infotaula automatikoak izatea! Horrelakoetan, esaldi labur batek infotaula osoa agerraraziko du, ezertan gehiago kezkatu beharrik gabe, adibidez, {{biografia infotaula automatikoa}}idatzita. Egiaztatu zure artikuluko gaia zerrenda horretan agertzen dela eta, hala bada, nahiko lagungarri izango zaizu!

Bukatzeko, agian atal bati edo artikulu bati buruz nolabait argibide edo azalpen labur bat behar dela uste duzu, zerbait falta zaiolako edo irakurleari argigarria izango zaiolakoan, edo hura beste artikulu batekin lotura zuzena duelako. Horrelako iruzkinak atalaren edo artikuluaren goiko aldean adieraz ditzakegu, horretarako EU Wikiedian erabiltzen diren txantiloi batzuk baliatuz. Atalburuko edo artikulu buruko nabigazio txantiloi horiek : batzuetan, ohartarazpena dira, beste batzuetan irakurlea gidatzeko eta argibidea emateko modua.

Txantiloi nagusien aurkibidea

Ongi Etorri:


Berrikusteko:


Egoera:


Nabigazioa:


Itzulpenak:

Lankide:


Gaurkotasuna:


Beste proiektuak:

Hara, artean azken ukitu bi falta zaizkigula ohartu gara. Gure artikulua liburu bat da, edo aldizkari bat, edo kantu solte bat, edo disko bat. Bibliografian (baita Wikipedian ere), horrelakoak letra etzanez adierazten dira, baina nola adierazi hori izenburuan? Bada, txantiloi hau duzu aukera: {{letra etzanetako izenburua}}. Bestetik, izenburutik alde egin gabe, artikulua sortzean, ikusi duzu badela izen bereko beste artikulu bat dagoela. Orduan, zer egin bereizteko? Horri argipena deitzen zaio (anbiguitatea haustea) eta, horretarako, nahikoa duzu izenburuari gaiari buruzko parentesi argigarria gehitzea, adibidez:


  {
  \key ees \major
  \time 6/8
    g'4 e'8 a'8 a'8 a'8          % (text after the % is just a comment)
    g'4. e'4. g'8 e'8 g'8
    c''4  a'8 b'4 ~ b'8 ~ b'4 c''8
    b'4 c''8 b'4 a'8
    g'4. e'4 a'8 g'4 g'8 f'8
    g'8 f'8 e'4. ~ e'4.
    \bar "|."
  }

Gerratik gerraosteko nazionalismora eta XXI. mendera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belfasteko ontziolen ikuspegi bat

II. Mundu Gerran, euskal herritar ugari frantses armadan nahitaez errekrutaturik zeuden 1940ko armistizioa gertatu zenean, eta asko preso erori eta alemaniar presondegi eta esparruetan sartu zituzten. Ipar Euskal Herrian hobetsitako Petainen frantsestasuna geldizalea eta tradizionalista zen, Ibarnegarairen ereduari helduz. Euskal Herriaren zati bat Alemaniaren okupazioaren pean geratu zen.[1] Garai honetan, gerra eta, beraz, haietako asko preso erori ziren, baitan Alemaniara igorriak lan izan ere. ren amaieran, Charles De Gaullek onetsi egin zuen gerrak iraun bitartean euskaldunek alemaniarren kontra agertutako ekimena: "Frantziak ez du inoiz ahaztuko euskaldunek gure lurra askatzeko egin esfortzua".[2]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Berria.eus. «Pasaiako arrantzale bat hil da itsasoan lanean ari zela» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-03-12).
  2. Itsas salbamenduko hiztegia. Eusko Jaurlaritza argitalpen zerbitzua, 54-60 or..

Gertakariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luizia, autopistaraino[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luiziaren planoa

Luizia otsailaren 6ko 16:15etan gertatu zen.[1] 800.000[2] bat metro kubiko hondakin mugitu ziren (mendi hegi oso bat),[3] Montia izeneko zonaldean, Altzola eta Motatxo izeneko parajeetan behera.[4] 330 metro luze eta 160 metro zabaleko lur jausia eraginez; guztira 2.780 metro koadroko eremu bat hartuz.[5] AP-8 autobidean ere sartu ziren.[6] Momentu horretan zazpi[2] langile ari ziren zabortegian lanean, tartean Joaquin Beltran (hondeamakinan), 17 urteko semea,[7] eta Jose Maria Vera.

Rodolfo Martín, makinaren barrura igo, eta "surfean bezala", 100 metro beherago gelditu zen.[8] Txisko Beltrán ere maldan behera 200 metro erori zen, lesio larririk egin gabe.[8] Alberto Sololuze baskulan lanean ari zen, eta uste dute Joaquin Beltran harenganantz zihoanean, luiziak biak azpian harrapatu zituela.[9][10]

Egun horretan, Jose Inazio Barinaga zabortegiko jabea bertan izan zen, eta kazetariekin hitz egin zuen, ugazaba zela esan gabe, "Alberto eta Joaquin bere lagunak zirela" esanez.[11] Lehen uneetan, luiziak sei langile harrapatu zituela uste zen. Halere, haietako lau telefono mugikorrez lokalizatzea lortu zituzten, bi falta zirela ohartuz.[12] Luiziaren zati txiki bat N-634 errepidean eta AP-8 autobidean sartu zen, eta galtzadaren erdia blokatu zuen. Hondakin multzo horrek 4 bat tona zuen, 30 metro inguruan zabaldurik, 4 bat metroko altuerarekin.[13]

Zirkulazioa bi norabidetan moztua geratu zen; Ermuko udaltzain batzuk bertaratu ondoren, Bizkaiko Foru Aldundiko suhiltzaileak eta Ertzaintzako kideak.[8] Babes Zibileko beste indarrak ere laster ailegatu ziren; guztira 45 pertsona aritu ziren lan horretan.[14] Aldiz, otsailaren 6tik 7rako gaueko 01:00etan, ustekabean, erreskate taldeek hondakinen artean amianto kantitate handia aurkitu zuten.[15] Babeseko ekiporik ez zutenez, lanak eten zituzten. 07:00 alderako, ingurabide bat ireki zuten AP-8an.[13]

Gai toxikoak kutsaduraren erdian eta sutea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amianto arriskuaren berri, Zaldibarko zabortegian, erdara hutsean.
Helikopteroak, hondakindegiko sutea amatatu guran, 2020ko otsailaren 9an.


Ego ibaia Olaerreaga auzoan, lixibiatuek kaltetutako ingurunean.

Otsailaren 6ko arratsalde-gauean lanean aritutako erreskate taldeei ez zitzaien han zeuden amianto kantitate handien berririk eman. OSALAN lan segurtasuneko agentziak biharamunean eman zuen abisua, autobidean pausua ireki ostean.[16] Honen ondorioz, lanak eten zituzten.[17] Jaurlaritzaren Ingurumen Sailaren arabera, Verter Recycling enpresak Europako araudia betetzen zuen produktu arriskutsu hori biltzeko.[18] Halere, amianto hau ez zen beste zaborretatik bereizten.[19] 16.148 tona amianto zeudela kalkulatzen da.[20]

2011an Zaldibarko zabortegian beste substantzia arriskutsu bat ere sartu zen: poliklorobifeniloak (PCB).[19] Otsailaren 6ko luizian ez ziren zabortegiaren lixibiatu eta dekantazio baltsak hondatu (honek hondamendia larriagoa bihurtuko baitzuen), bai ordea eroritako sektoreetatik baltsa horietara zihoazen ubideak.[21] Eitzagako zenbait baserritako iturri propioetan uraren kutsadura detektatu zen eta, otsailaren 11n, Jaurlaritzako osasun teknikariek Eitzaga eta Sallabente auzoetako biztanleei iturriko urik ez erabiltzea gomendatu zieten: ez edateko, ez sukalderako, ez animalientzat.[22][23]

Otsailaren 8ko goizaldean zabortegiaren zati batek su hartu zuen. Jaurlaritzaren arabera sua espontaneoki piztu zen, zabortegietan ohikoa den era batean, eta metanoari egotzi zitzaion. Sua itzaltzeko, Kantabriari laguntza eskatu zitzaion suari airez aurre egiteko.[24] Halere, berriro ere luizi berriak sortzearen arriskua zela eta, ez zen ur isurketarekin jarraitu.[25].[26] Keak izua zabaldu zuen Ermuan eta Eibarren zehar. Eusko Jaurlaritzak bidalitako Airearen Kalitatearen Kontroleko Sareko unitate mugikor batek kutsadura maila "parametro normaletan" zegoela adierazi zuen. Otsailaren 10ean suteak jarraitu zuen, kea Ermua eta Eibarko atmosferan barreiatuz. Zenbait auzokideren esanetan, ez zen Zaldibarko zabortegian sua ikusten zuten lehen aldia.[27]

  1. (Gaztelaniaz) Lo que dijo el Lehendakari para explicar la gestión tras el accidente de Zaldibar -. 2020-02-19 (Noiz kontsultatua: 2020-02-19).
  2. a b Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :115 izeneko erreferentziarako
  3. (Gaztelaniaz) «Expertos alertan de que estabilizar la ladera del vertedero puede llevar más de 6 meses» El Correo 2020-02-17 (Noiz kontsultatua: 2020-02-17).
  4. Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :124 izeneko erreferentziarako
  5. Hermosilla, Gotzon. «Zaldibarko luiziak harrapaturiko bi langileak erreskatatzeko lanak gelditu egin dituzte, amiantoarengatik» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-10).
  6. Ordoñez Garmendia, Jon. «Kezka eta harridura, Zaldibarko, Ermuko eta Eibarko herritarren artean» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-10).
  7. Angeles Escrivá / Josean Izarra. (2020ko otsailaren 23a). «Derrumbes Barinaga» El Mundo (Noiz kontsultatua: 2020ko otsailaren 23a).
  8. a b c Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :38 izeneko erreferentziarako
  9. Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :7 izeneko erreferentziarako
  10. (Gaztelaniaz) ««Nuestro hermano murió como vivió: salvando vidas»» El Correo 2020-02-15 (Noiz kontsultatua: 2020-02-15).
  11. Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :116 izeneko erreferentziarako
  12. «Arriola: "Enpresa da zabortegiaren segurtasunaren erabateko arduraduna"» Euskal Irrati Telebista 2020-02-18 (Noiz kontsultatua: 2020-02-19).
  13. a b Hermosilla, Gotzon. «Zaldibarko luiziak harrapaturiko bi langileak erreskatatzeko lanak gelditu egin dituzte, amiantoarengatik» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-10).
  14. Ansa, Mikel P.. «Krisi baten gaineko hamaika krisi» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-16).
  15. (Gaztelaniaz) SL, TAI GABE DIGITALA. (2020-02-07). «Lakua sabía que había amianto en el vertedero; el permiso data del año 2007» naiz: (Noiz kontsultatua: 2020-02-14).
  16. Eizmendi, Imanol Magro. ««Ez zen lurra, beltza zen»» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-13).
  17. Goikoetxea, Garikoitz. «Jaurlaritzak jasoa zuen Zaldibarko zabortegian amiantoa zegoela» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-09).
  18. Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :1 izeneko erreferentziarako
  19. a b Petxarroman, Iñaki. ««Zuloaren» barrunbeak» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-12).
  20. Txantiloi:Local «Gobierno vasco revela que al vertedero de Zaldibar solo le quedaban tres años de vida» www.elsaltodiario.com (Noiz kontsultatua: 2020-02-18).
  21. (Gaztelaniaz) Deia. «Una firma holandesa asesorará sobre cómo vaciar los residuos colapsados» www.deia.eus (Noiz kontsultatua: 2020-02-13).
  22. Berria. «Txorrotako urik ez erabiltzeko esan die Zaldibarko Udalak Eitzagako auzoei» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-12).
  23. «[BIDEOA "Ez urik, ez eta barazkirik jateko esan digute" - Zaldibar»] Anboto.org (Noiz kontsultatua: 2020-02-25).
  24. (Gaztelaniaz) «El Gobierno tardará «bastantes meses» en retirar los residuos y desconoce dónde llevarlos» El Correo 2020-02-10 (Noiz kontsultatua: 2020-02-10).
  25. Ansa, Mikel P.. «Zer gertatu da Zaldibarko zabortegian?» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-02-10).
  26. (Gaztelaniaz) «Se reanudan las tareas de búsqueda de los dos trabajadores desaparecidos en el vertedero de Zaldibar» El Correo 2020-02-10 (Noiz kontsultatua: 2020-02-10).
  27. (Gaztelaniaz) ««¡A saber lo que nos estamos tragando!»» El Correo 2020-02-16 (Noiz kontsultatua: 2020-02-16).